Rethinking the Turkish Westernisation Movement with Ziya Gökalp's Philosophy

Yıl 2024, Sayı: Ölümünün 100. Yıl Dönümünde Ziya Gökalp'ı Yeniden Anlamak, 57 - 68, 06.12.2024

Bihter Türkmenoğlu

Öz

The Westernisation and modernisation process of the Ottoman Empire brought about a multifaceted movement of change. Initially, following the West was limited to the military field. However, in time, the West was utilised in other fields as well. This situation was reflected in the solution suggestions offered by bureaucrats and intellectuals of the period for the dissolution in the state. Within the framework of certain principles, the ideologies to which they adhered and the requirements of the period, the new intellectual profile put forward some formulas that would eliminate political dissolution. This situation has led to the emergence. Ziya Gökalp, who lived between 1876 and 1924, witnessed many developments in the last periods of the Ottoman Empire and the foundation years of the Republic of Turkey. Gökalp established his doctrine around the three idea currents of ‘Turkification, Islamisation and Modernisation’.These currents of thought had an impact on his world of thought. In this study, the question of the place of philosophy in the Turkish Westernisation movement is evaluated in the context of the works of Gökalp, who attached great importance to philosophical thought. In the light of his works, articles and archival documents, it has been determined that Ziya Gökalp did not only look at the dissolution of the state from the perspective of a statesman, but also that Gökalp opened a special and important space for philosophical thought in order for the modernisation movement to be fully realised.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, philosophy, westernization, modernization.

Türk Batılılaşma Hareketini Ziya Gökalp Felsefesi ile Yeniden Düşünmek

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma ve modernleşme süreci çok yönlü değişim hareketini beraberinde getirmiştir. Başlangıçta, Batı’yı takip sadece askeri alanla sınırlı olsa da zaman içerisinde farklı alanlarda da Batı’dan yararlanılma fikrinin gerekliliği görülmüştür. Bu gereklilik bürokratların ve dönemin aydınlarının devlette yaşanan çözülme için sunmuş oldukları çözüm önerilerine yansımıştır. Belirli ilkeler, bağlandıkları ideolojiler ve dönemin getirdikleri dahilinde yeni aydın profili siyasi çözülmeyi ortadan kaldıracak bazı formüller ileri sürmüştür. Bu durum yeni fikir akımlarının ortaya çıkmasına neden olmuş ve ortaya atılan fikir akımları dönemin yeni aydın kimliğini oluşturmuştur. 1876- 1924 yılları arasında yaşayan Ziya Gökalp, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemleri ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında gerçekleşen birçok gelişmeye tanıklık etmiştir. Gökalp, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” şeklinde üç fikir akımı etrafında öğretisini kurmuştur. Söz konusu bu fikir akımları Gökalp’in düşünce dünyasını etkilemiştir. Bu çalışmada Türk Batılılaşma hareketinde felsefenin yeri nedir? sorusu felsefi düşünceye büyük önem veren Gökalp’in çalışmaları bağlamında değerlendirilmiştir. Eserleri, makaleleri ve ulaşılan arşiv belgeleri ışığında Ziya Gökalp’in devletteki çözülmeye sadece bir devlet adamı gözüyle bakmadığı aynı zamanda modernleşme hareketinin tam anlamıyla gerçekleşebilmesi için Gökalp’in felsefi düşünceye özel ve önemli bir alan açtığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, felsefe, batılılaşma, modernleşme.

Kaynakça

• Akçura, Y. (2015). Üç tarz-ı siyâset, (M.Yeni, E.Kılınç, Çev.). Ötüken Neşriyat. (Orijinal Eserin Basım Tarihi 1976). Atay, O. (2018). Bir bilim adamının romanı, Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (2022). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Çalen, M. K. (2018). Modern Türk düşüncesine bir derkenar- Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp. Ötüken Neşriyat.
• Çelebi, K. (1982). Düstür’l-amel li ıslahi’l- halel (Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar), (A. Can, Çev.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Orijinal çalışma basım tarihi 1652.
• Erişirgil, M. E. (1984). Bir fikir adamının romanı- Ziya Gökalp, (A. Kazancıgil, C. Alpar, Ed.). (Orijinal Eserin Basım Tarihi 1951).
• Gökalp, Z. (2006). Felsefe dersleri. (A. Utku, E. Erbay, Ed.). Çizgi Kitapevi.
• Gökalp, Z. (2014). Türkleşmek islamlaşmak muasırlaşmak, (M.Özsarı, Ed.). Ötüken Neşriyat. (Orijinal Basım Tarihi 1918).
• Gökalp, Z. (2018). Türkçülüğün esasları. (C.Üzen, Ed.). Kapı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Genç kalemler ve Türk yurdu yazıları, (A.Duymaz, Ed.). Ötüken Neşriyat.
• Gökdoğan M. Demir R. (2008). Aydın Sayılı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Heyd, Uriel. (1979) Türk ulusçuluğunun temelleri (K.Günay, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları. (Orijinal Eserin Basım Tarihi 1950).
• Hocaoğlu, D. (1995). Laisizm’den millî sekülerizme- laiklik sorununun felsefî çözümlemesi. Selçuk Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1985). Osmanlı batılılaşması. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, (s. 147-152) içinde. İletişim Yayınları.
• Koçi Bey. (1972). Koçi bey risalesi. (Z. Danışman, Çev.) Milli Eğitim Basımevi. Orijinal çalışma basım tarihi 1631.
• Koray, E. (1991). Türkiye’nin çağdaşlaşma sürecinde Tanzimat. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Korlaelçi, M. (1986). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi. İnsan Yayınları.
• Mustafa Sami Efendi. (1996). Avrupa risalesi, (R. Demir, Ed.). Gündoğan Yayınları.
• Olgun, İ. (1976). Türkiye’deki oluşumlar içinde Ziya Gökalp. 1976 Yılı Sosyoloji Konferansları Ondördüncü Kitap, (1.Baskı, s. 2-16) içinde. İstanbul Üniversitesi İktisad Fakültesi Yayını No: 377.
• Özay, M. (2022). Modernite ve modernizim. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, C.3, s. 111.
• Polat, E. (2024a). Cumhuriyet dönemi arkeoloji münevverleri. Külliye Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 19-40. DOI: 10.48139/aybukulliye.1359609.
• Polat, E. (2024b). Cumhuriyet dönemi arkeoloji politikaları ve bir Cumhuriyet aydını Ekrem Akurgal, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XL (109), 113-134. DOI: 10.33419/aamd.1480114.
• Sadık Paşa, (1974). Avrupa ahvaline dair risale. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi, (M, Kaplan, İ. Enginün, B. Emil. Ed.). s. 26-34.
• Yirmisekiz Mehmet Çelebi. (2021). Paris’te bir Osmanlı sefiri, (R. Şevket. Ed.). Türkiye İş Bankası Yayınları.