Turkism Thoughts of Hüseyinzade Ali Bey and Ziya Gökalp in Cultural Field

Yıl 2024, Sayı: Ölümünün 100. Yıl Dönümünde Ziya Gökalp'ı Yeniden Anlamak, 146 - 155, 06.12.2024

Nergiz Gahramanlı

Öz

Ali Bey Huseyinzade is an important figure who has a special place in Azerbaijani history and has carried out various activities both in Azerbaijan and Turkey. Ali Bey Hüseyinzade, who was born in Azerbaijan, spent part of his life there and the other part in Turkey, had a significant role in the rise of Turkism, and is the founder of the idea of "Turkification, Islamization, Europeanization" is also the founder of "Fuyuzat". Ziya Gokalp is another important figure in Turkish intellectual life and Turkish nationalism. He spread nationalist ideas and state ideology and Ali Bey Hüseyinzade's triple formula of "Turkification, Islamization, Europeanization" to all parts of the Turkish-Islamic world. Supporting these ideas and trying to strengthen Turkism in Turkey, Ziya Gökalp turned Turkism into a system for the first time. Turkism is a movement initiated by Turkish intellectuals living in the Ottoman Empire, Crimea under the Russian Empire, and Azerbaijan, aiming at the cultural and political unity and elevation of the Turkish people. The thoughts and works of Ali Bey Huseyinzade and Ziya Gokalp on Turkish culture are of great importance. These thoughts and works still maintain their importance. In this study, it was tried to analyze. In this study, it was aimed to analyze the thoughts of Ali Bey Huseyinzade and Ziya Gokalp on Turkism and Pan-Turkist, who left significant impacts on Turkey with their social and political thoughts and who formed the civil integration of the Turkish people.

Anahtar Kelimeler

Turan, Turkism, Gokalp, Huseyinzade, Islam

Hüseyinzade Ali Bey ve Ziya Gökalp’in Kültürel Alandaki Türkçülük Düşünceleri

Öz

Ali Bey Hüseyinzade Azerbaycan tarihinde kendine has yeri olan hem Azerbaycan’da hem Türkiye’de çeşitli faaliyetlerde bulunan önemli bir şahsiyettir. Azerbaycan’da doğan, hayatının bir bölümünü orada geçiren, diğer bölümünü Türkiye’de yaşayan, Türkçülüğün yükselmesinde büyük rolü olan, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Avrupalılaşmak” düşüncesinin “fikir babası” Ali Bey Hüseyinzade “Füyuzat”ın da kurucusudur. Ziya Gökalp de Türk düşünce hayatının, Türk milliyetçiliğin önemli isimlerindendir. O, milliyetçi düşünceleri ve devlet ideolojisini, Ali Bey Hüseyinzade’nin “Türkleşmek, İslamlaşmak, Avrupalılaşmak” düşüncesi olan üçlü formülünü Türk-İslam âleminin her tarafına yaymıştır. Bu fikirleri destekleyen, Türkiye’deki Türkçülüğü güçlendirmeye çalışan Ziya Gökalp, Türkçülüğü ilk defa bir sistem haline getirmiştir. Türkçülük, Türk halkının kültürel ve politik birliğini ve yükselmesini amaçlayan Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Rusya İmparatorluğu’na bağlı Kırım’da ve Azerbaycan’da yaşayan Türk aydınların başlattığı harekettir. Ali Bey Hüseyinzade ile Ziya Gökalp’in Türk kültürüyle alakalı görüşleri ve çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Bu düşünce ve çalışmalar hâlâ önemini korumaktadır. Çalışmada sosyal ve siyasi düşünceleri ile Türkiye’de önemli etkiler bırakan, Türk halkının medeni entegrasyonunun teşekkülünde Ali Bey Hüseyinzade ve Ziya Gökalp’in Türkçülük ve Pantürkist üzerine düşünceleri incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Turan, Türkçülük, Gökalp, Hüseyinzade, İslam

Etik Beyan

Araştırmacılar verilerin toplanmasında, analizinde ve raporlaştırılmasında her türlü etik ilke ve kurala özen gösterdiklerini beyan ederler.

Kaynakça

• Ağaoğlu, S. (1998). Babamın Arkadaşları. İstanbul: Nebioğlu Yayınları.
• Akçura, Y. (1978). Türkçülük. İstanbul: Türk Kültür Yayınları.
• Akçuraoğlu, Y. (2009). Türk Yılı 1928. Haz., Arslan Tekin ve Ahmet Zeki İzgöer. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akpınar, Y. (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bayat, A. H. (1998). Hüseyinzâde Ali Bey. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Ceferov, N. “Eli Bey Hüseynzade, yaxud milletin romantik mütefekkiri”, http://www.birmille- tikidevlet.com/ali_bey_huseynzade.html”. Erişim Tarihi: 03.07.2024.
• Ensiklopediya (Azerbaycan Xalq Cumhuriyeti) (2004). Baş Redaktor: Yaqub Mahmudov. Bakı: Lider Neşriyyat.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Heyd, U. (1979). Türk Ulusçuluğunun Temelleri. Çev., Kadir Günay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karakaş, M. (2008). “Ziya Gökalp’e Yeniden Bakmak”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Say: 11. 435- 476.
• Kushner D. (1998). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu. Çev., Zeki Doğan. İstanbul: Fener Yayınları.
• Landau, J. M. (1999). Pantürkizm. Çev., Mesut Akın. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Mardin, Ş. (1983). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1985-1908, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Orhon, O. S. (1968). “Turan Nedir?”. İstanbul: Son Havadis. 2 Şubat / Ziya Gökalp için Yazılanlar-Söylenenler. Haz. Şevket Beysanoğlu, C. 3. Ankara: Ziya Gökalp Derneği Yayınları.
• Özkan, K. (2021). Osmanlı Aydınlarının İslamcılık ve Türkçülük Siyasetleri Üzerine Tartışmaları Çatışma, Uzlaşı, Sentez. Ankara: İksad Yayınevi.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. Çev., Nuray Mert. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Türk, V. (2023). Türkçülüğün ve Halkçılığın Mürşidi Hüseyinzade Ali Turan Bey. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yay. 2023.
• Uca, A. (2017). İttihat ve Terakki Cemiyeti Kurucularından Türkçülük Fikrinin Ünlü Mütefekkiri Ali Bey Hüseyinzade Turan Hayatı Fikirleri Eserleri. Konya: Kömen Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.