Sultan Abdülmecid Dönemi Medreseli İsyanı’nda Rusya Faktörü

Yıl 2024, Sayı: 64, 230 - 242, 30.06.2024

Eylem Öztürkci Cavid Qasımov

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1437768

Öz

Osmanlı Devleti’nin önemli eğitim kurumlarından olan medreselerin tarihsel süreç içinde bozulmaya başlaması ile burada eğitim gören talebeler de etkilenmiş ve eğitim dışı faaliyetlere yönelmişlerdir. Bu isyanlar devlet tarafından bastırılıp, bu hareketlere katılanlar da cezalandırılmışlardır. Sultan Abdülmecid döneminde çıkan isyan XIX. yüzyıl isyanlarının ilk örneğini oluşturması ve sonraki isyan hareketlerini etkilemesi bakımından ayrıca dikkate değerdir. Sultan Abdülmecid dönemi medreseli isyanı iç ve dış kaynaklı çeşitli faktörlerin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Devlet adamları arasındaki iktidar mücadelesi, medreselilerin sosyo-ekonomik durumlarının kötüleşmesi gibi unsurlar isyanların iç dinamiklerini oluştururken, XIX. yüzyılda tekrarlanan Osmanlı-Rus savaşları ve Rusya’nın devletin içişlerine müdahale girişimleri isyanın dış dinamiğini oluşturur. Bu çalışmayla, isyanda Rusya faktörü tartışılmaktadır. Osmanlı-Rus siyasî ilişkileri, bu ilişkilerin medreseliler tarafından algılanış şekli ve Rusya karşıtlığının isyana etkileri, doküman taraması yöntemiyle başta BOA, resmî yayınlar, dönemin basını gibi birincil kaynaklar ve karşı tarafın yaklaşımını çalışmaya yansıtma bağlamında Rus kaynakları da kullanılarak irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rus Faktörü, Medrese Talebe İsyanı

The Russıa Factor in the Rebellıon of Madrasah Student Durıng the Perıod of Sultan Abdülmecid

Öz

The madrasahs, one of the important educational institutions of the Ottoman Empire, began to deteriorate in the historical process, the students studying there were also affected and turned to non-educational activities. These rebellions were suppressed by the state, and those who participated in these movements were punished. The rebellion that broke out during the reign of Sultan Abdulmecid is noteworty in terms of the first example of the 19th century rebellions and influencing subsequent rebellion movements. The madrasah rebellion during the reign of Sultan Abdülmecid emerged under the influence of various internal and external factors. While factors such as the struggle for power between statesmen and the deterioration of the socio-economic situation of madrasah students constituted the internal dynamics of the rebellions, the Ottoman-Russian wars repeated in the 19th century and the Russia's attempts to intervene in the internal affairs of the state constituted the external dynamic of the rebellion. In this study, the Russian factor in the rebellion is discussed. Ottoman-Russian political relations, the way these relations were perceived by madrasah students and the effects of anti-Russian sentiment on the rebellion, has been tried to be examined by document analysis method and also in the study primary sources such as the Presidential Archive, official publications, the press of the period, as well as Russian sources in the context of reflecting the approach of the other side to the study has been used.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Russian Factor, The Rebellion of Madrasah student

Kaynakça

• “Havâdis-i Dahiliye”, Ceride-i Havadis, nr. 634, (27.10.1269/03.08.1853).
• “Havadis-i Dahiliye”, Ceride-i Havadis, nr. 648, (06.01.1270 /09.10.1853).
• “Havadis-i Dahiliye”, Ceride-i Havadis, nr. 670, (04. 05.1270/02.02.1854).
• “Varaka-yı Mahsûsâ”, Ceride-i Havadis, nr. 662, (22.03.1270/23.12.1853).
• “Vukû’at-ı Resmiyye”, Takvim-i Vekayi, Sayı: 491, (08.11.1269/13.08.1853).
• “Vukû’ât-ı Resmiyye”, Takvim-i Vekayi, Sayı:493, (01.01.1270/04.10.1853).
• “Vukû’ât-ı Resmiye”, Takvim-i Vekayi, Sayı: 499, (04.05.1270/ 02.02.1854).
• Ahmed Cevdet Paşa. (1953). Tezakir 1-12, Haz. Cavid Baysun, TTK Yayınları.
• Ahmed Cevdet Paşa. (1991). Tezakir 40-Tetimme, Haz. Cavid Baysun, TTK Yayınları.
• Ali Rıza-Mehmed Galib. (1977). XVIII. Asr-ı Hicride Osmanlı Ricali Geçen Asırda Devlet Adamlarımız. Haz. Fahri Çetin Derin, Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları.
• Anderson, M. S. (2001). Doğu Sorunu (1774-1923). Çev. İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2017). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi. Timaş Yayınları.
• Badem, C. (2017). Kırım Savaşı ve Osmanlılar. Çev. Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fatma Aliye. (1995). Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, Bedir Yayınevi.
• Hayrettin Bey. (t.y). Kırım Harbi. Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları.
• Iorga, N. (1948). Osmanlı Tarihi, V, Çev. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara Üniversitesi Yayınları.
• İnal, M. K. (1982). Son Sadrazamlar, I, Dergah Yayınları.
• İrtem, S. K. (2007). Abdülmecid Devrinde Saray ve Bâb-ı Âli. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. Temel Yayınları.
• Karal, E. Z. Osmanlı Tarihi, I, TTK Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mehmed Salahaddin, (2021). Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyasiyyesi. Haz. Meliha Nur Çerçinli. Yeditepe Yayınevi.
• Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856). (2006). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• 1853-1856 Osmanlı-Rus ve Kırım Savaşı Deniz Harekâtı. (1977). Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları.
• Palmer, A. (2003). Son Üç Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu. Çev. Belkıs Çorakçı Dişbudak, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Poole, S. L. (1959). Lord Stratford Canning’in Türkiye Hatıraları. Çev. Can Yücel. TTK Yayınları.
• Salih Hayri. (1988). Kırım Zafernamesi (Hayrâbât). Haz. Necat Birinci. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Slade, S. A. (2012). Müşavir Paşa’nın Kırım Harbi Anıları. Çev. Ve Haz. Candan Badem. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tuncer, H. (2003). Doğu Sorunu ve Büyük Güçler (1853-1878). Ümit Yayıncılık.
• Türkgeldi, A. F. (2013). Maruf Simalar. Haz. Selçuk Akşin Somel-Mehmet Kalpaklı. TTK Yayınları.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye. Haz.Bekir Sıtkı Baykal. TTK Yayınları.
• Türkgeldi, A. F. (2012). Rical-i Mühimme-i Siyasiyye. Haz. Hayrettin Pınar-Fatih Yeşil. Kitabevi Yayınları.
• Uçarol, Rifat. (2019). Siyasî Tarih, I, Der Yayınları.
• Akbulut, İ. (2014). 160. Yıl Dönümünde Kırım Savaşı. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 106 (208), 333-350.
• Akdağ, M. (1949). Medreseli İsyanları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 1(4), 361-387.
• Gencer, M. (2007). Alman Basınında Kırım Savaşı. Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), 2007. Sempozyum Bildirisi, 151-172.
• Özcan, B. (2007). Bir Baskının Anatomisi: Sinop Faciası. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 1(2), 7-18.
• Şimşir, B. N. (1994). Kırım Savaşı Arifesinde Mustafa Reşid Paşa’nın Yazışmaları. Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler (Ankara 13-14 1985), TTK Yayınları. 77-89.
• Turan, İ. (1969). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Öğrenci Siyasal Faaliyeti. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 29(1-4), 171-191.
• Karademir, Z. (2016). Osmanlı Devleti’nde Medreseli Olayları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keleş, E. (2009). Osmanlı, İngiltere ve Fransa İlişkileri Bağlamında Kırım Savaşı (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürkci, E. (2023). Osmanlı Devleti’nde Medreseli İsyanları (XIX. Yüzyıl İstanbul Örneği) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sunay, S. (2015). Damad Mehmed Ali Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Mücadelesi (1813-1868) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ефимов, А. В.(2018). Александр Сергеевич Меншиков в Крымской войне. Дневники. Письма. Воспоминания. Ч. 1, Симферополь : ООО «Антиква», 10-13.
• Сахаров, A. H.(2018). История внешней политики России: В 5 т. Т. 3. Первая половина XIX века (От войн России против Наполеона до Парижского мира 1856 г.). Москва, Академический проект; Парадигма. 13.
• Шигин, B.(1993).Синоп(О победе русской эскадры в морском сражении 1853 г.), Морской Сборник, №11. 79-82.
• Кудрявцева, Е.П.(2017). Внешнеполитические Успехи И Поражения Николая I (По Воспоминаниям Современников), Вестник МГИМО-Университета, 4(55), 7-24.
• Лисовой, H.H.(2007),Русское духовное и политическое присутствие в Святой Земле и на Ближнем Востоке в XIX - начале XX в. Институт российской истории РАН, Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора исторических наук, 1-39.
• Киреев, Н.Г. (2007). История Турции XX век, Москва: ИВ РАН, 45.
• http://militera.lib.ru/h/tarle3/06.html.
• Выскочков, Л.В.(2001). Император Николай I: человек и государь. СПб.:Издательство С.Петербургского Университета.145.
• Анисимов, O.B(2011) Проблема Святых мест Палестины во Франко-Русских Отношениях 1848-1853 гг. Санкт-Петербургский Государственный Университет, Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук, 1-18.