Repercussions of the Abolition of the Caliphate in the British Press

Yıl 2024, Sayı: 65, 92 - 105, 30.09.2024

Şeyma Dinç , Mehmet Fatih Sansar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1485307

Öz

After the National Struggle, one of the most important steps in the establishment of the new Turkey as a secular republic was the abolition of the caliphate. The abolition of the Caliphate occupied the political agenda both in domestic politics and foreign policy. In this period, the process of resolving the "Mosul Question", which caused tensions between Britain and Turkey, and the discussions on the caliphate and secularism developed as events that were related to or affected each other. The abolition of the caliphate and other steps taken by Mustafa Kemal Pasha regarding secularism disturbed Western states, especially Britain. While explaining the Turkish-British relations of the period, it is important to mention Britain's caliphate strategy and the Sheikh Sait rebellion and the Lausanne Conference process within the scope of the caliphate strategy. The abolition of the caliphate in Turkey was a development that completely contradicted Britain's interests and prevented it from carrying out its policy of domination. Britain's active use of the press to create public opinion against Turkey reveals the fact that Britain was very uneasy about the abolition of the caliphate. It has been observed that the news on the abolition of the caliphate in The Times, The Foreign Affairs, The Spectator, The Fortnightly Review, The Saturday Review, The New Statesman, The English Review and The Economist, which are among the British press, were generally uncomfortable with Turkey's transition to a secular order and took a stance against Turkey. This study focuses on how the issue was handled in the British press in the Turkish foreign policy of the Mustafa Kemal Pasha period, especially during the abolition of the caliphate.

Anahtar Kelimeler

Caliphate, British Press, Lausanne Peace Conference, Mustafa Kemal Pasha, Turkish-British Relations

Halifeliğin Kaldırılmasının İngiliz Basınındaki Yansımaları

Öz

Millî Mücadele sonrası, yeni Türkiye’nin laik bir cumhuriyet olarak kurulmasında en önemli adımlardan biri halifeliğin kaldırılması olayıdır. Halifeliğin kaldırılması konusu hem iç politika hem de dış politikada siyasi gündemi önemli ölçüde meşgul etmiştir. Bu dönemde İngiltere ile Türkiye arasında gerilime sebep olan “Musul Sorunu”nun çözülmesi süreci ile halifelik ve laiklik tartışmaları birbiri ile bağlantılı veya birbirini etkileyen olaylar olarak gelişmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın halifeliği kaldırılması ve laiklik ile ilgili diğer adımları atması, İngiltere başta olmak üzere Batılı devletleri rahatsız etmiştir. Dönemin Türk-İngiliz ilişkileri açıklanırken; İngiltere’nin hilafet stratejisine ve hilafet stratejisi kapsamında Şeyh Sait isyanına ve Lozan Konferansı sürecine değinmek önem arz etmektedir. Türkiye’de halifeliğin kaldırılması İngiltere’nin çıkarlarına tamamen ters düşen, tahakküm politikasını yürütmesini engelleyen bir gelişmedir. İngiltere’nin, Türkiye aleyhinde kamuoyu oluşturmak için basını aktif kullanması İngiltere’nin, hilafetin kaldırılmasından büyük tedirginlik yaşadığı gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. İngiliz basınından The Times, The Foreign Affairs, The Spectator, The Fortnightly Review, The Saturday Review, The New Statesman ve The English Review, The Economist isimli yayınların hilafetin kaldırılması konulu haberlerinin, genel itibariyle Türkiye’nin laik düzene geçişinden rahatsızlık duydukları ve Türkiye aleyhinde bir tavır takındıkları görülmüştür. Bu çalışmada, Mustafa Kemal Paşa dönemi Türk dış politikasında özellikle hilafetin kaldırılması sürecinde İngiliz basınında konunun nasıl ele alındığı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hilafet, İngiliz Basını, Lozan Barış Konferansı, Mustafa Kemal Paşa

Kaynakça

• (1922). The Caliphate. The Spectator. https://archive.spectator.co.uk/article/25th-november-1922/5/topics-of-the-day
• (1924). The Abolition of The Caliphate. The Economist. https://www.economist.com/europe/1924/03/08/the- abolition-of-the-caliphate
• (1924). The Muddle of the Middle East. The New Statesman, XXIII(589), 484-485.
• (1924). Turkish President Demands Purge of Religion from Politics. The Manchester Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/mar/03/turkish-president-ataturk-demands-purge-of-religion- from-politics-archive-1924
• (1924, March 2). President’s speech in Angora. The Times.
• (1924, March 5). The caliph deposed. The Times.
• (1924, March 5). The End of the Caliphate. The Times.
• Aksoy, V. (2018). Halifeliğin kaldırılması ve Abdülmecid Efendi’nin sürgün edilmesinin İstikbal Gazetesine yansıması. History Studies International Journal of Studies, 10(8), 1-18. DOI Numarası: 10.9737/hist.2018.661
• Aslan, Ö. (2017). Halîfe sözcüğü bağlamında Kur’ân’da hilâfet–muhâlefet münasebeti. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 1-26.
• Aytepe, O. (2002). Yeni belgelerin ışığında halifeliğin kaldırılması ve hanedan üyelerinin yurtdışına çıkarılmaları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 29-30, 15-29. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000275
• Aytepe, O. (2019). Mustafa Kemal ve halifeliğin kaldırılmasının 95. Yılı. Anıtkabir Dergisi, 19(73), 13-16.
• Boulger, C. D. (1924). The crisis in Islam. The Fortnightly Review, 115, 487-499.
• Boyar, E. (2009). Savaş ve Basın: Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı ve İngiliz The Times Gazetesi (1919-1922). ODTÜ Gelişme Dergisi, 36(Aralık), 291-324.
• Bulut, H. (2018). Atatürk devri Türk-Fransız ilişkileri. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 62, 539-548. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3884
• Chirol, V. (1924). The downfall of the khalifate. The Foreign Affairs, 2(4), 571-582.
• Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in iç politikası: bir dönemlendirme denemesi. Osmanlı Araştırmaları, XLVII (2016), 353-409. https://doi.org/10.18589/oa.583218
• Demiryürek, M. (1994). Hilafetin kaldırılmasının Türk basınındaki yankıları I. Toplumsal Tarih, 12, 45-50.
• From A Correspondent. (1924). The present position in Turkey. The Saturday Review, 138(3587), 90.
• Geçit, M. S. (2013). Mâverdî’nin hilâfet anlayışında meşruiyet sorunu. Ekev Akademi Dergisi, 17(57), 311-328.
• Greenwood, T. (1926). The decline of panislamism. The English Review, 43, 68-70.
• Güler, İ., Thobie, J. (2012). Atatürk ve dış siyaseti. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 11(22), 169-177.
• Hill, W. H. (1928). The Angora reform by count Léon Ostrorog. Journal of Comparative Legislation and International Law, 10(4), 336-339.
• Hurgronje, S. (1924). Islam and Turkish nationalism. Foreign Affairs, 3(1), 61-77.
• İnalcık, H. (1982). The caliphate and Atatürk's inkılâb. Belleten, XLVI(182), 415-427. DOI Numarası: 10.37879/belleten.1982.353
• Karakoç, E. (2009). Atatürk’ün Hatay davası. Bilig Dergisi, 50, 97-118.
• Kayaoğlu, İ. (1980). Halifelik. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, (4), 133-149.
• Kaymaz, İ. Ş. (2007). Emperyalizmin “Kürt” kartı. Gazi Akademik Bakış, 1(1), 155-193.
• Kuran, E. (1993-94). Siyasi ideoloji olarak İslamcılığın doğuşu. Journal Of Islamic Research, 7(1), 95-96.
• Macartney, H. M. (1924). Angora and the caliphate. The Fortnightly Review, 115(688), s. 494-506.
• Miller, W. (1924). The return of the Turks. The Quarterly Review, 242(481), 334-345.
• Özcan, A. (1998). Hilâfet. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 17, 546-553.
• Özdemir, A.U. (2013). Lozan’da başarıyı ölçmek: konular bazında bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 155-200. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000393
• Özden, H. (2019). Şeyh Sait isyanı, İngiltere ve Musul (13 Şubat 1925). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 3(6), 52-60.
• Sansar, M. F. & Özmen, S. (2023). The story of 100 years: Turkish Independence (National Sovereignty) and the process leading to the republic. History Studies, 15 (Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 337-352. DOI Numarası: 10.9737/historystudies.1351747
• Savrun, E. (2018). Tarihte Fransızlar ve Türk-Fransız ilişkilerinin kısa tarihi. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, III(II), 91-106. DOI Numarası: DOI: 10.26899/inciss.218
• Shahid. (1924). The future of Turkey. The Fortnightly Review, 115(687), 453-461.
• Soysal, İ. (1982). 1939 Türk-İngiliz-Fransız ittifakı. Belleten, 46(182), 367-414.
• Sydenham of Combe. (1922). The Indian Musulman. The Spectator. https://archive.spectator.co.uk/article/4th- november-1922/9/the-indian-musulmans-t-he-khilafat-movement-which-
• Yumuk, R. (2010). İbn Haldun'da devlet görüşü (Birinci Kısım). Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Dergisi, 3(1-2), 229-278.
• Özcan, M. T. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda hilafet ve saltanat müesseselerinin hukuki mahiyeti [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Özdemir, S. (1993). Türk-İngiliz ilişkileri (1923-1938) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Yazıcı, M. İ. (2019). Cumhuriyet’in ilk yıllarında İngiliz basınında Türkiye (Tez No. 565114). [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yurttaş, E. V. (2007). Lozan Barış Konferansı’nda çözüme kavuşturulamayan sorunlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Edi, A., Polat, S. (2017, Nisan). Atatürk dönemi Türk-İngiliz ilişkileri. VII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Ed. Kunduracı, O. & Aytaç, A.), Bakü.
• Öksüz ve diğerleri (2019, Eylül). 100. Yılında Mondros Mütarekesi ve Karadeniz’de Millî Mücadele. 100. Yılında Mondros Mütarekesi ve Karadeniz’de Millî Mücadele Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Trabzon.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri. (Cilt I-III). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. (2006). Divan Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2006). Nutuk (1919-1927) (Z. Korkmaz, Haz.). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Başvekâlet İstatistik Genel Müdürlüğü. (1935). Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu. Ulus Yayınları.
• Bayur, Y. H. (1973). Türkiye devletinin dış siyasası. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkılabı tarihi (3. Cilt). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Berkes, N. (2002). (Ed.). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Gönlübol, M. (1975). Milletlerarası siyasi teşkilatlanma. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• İbn Haldun. (2013). Mukaddime I.- II. Cilt (A. Tekin, Haz.). İlgi Kültür Sanat Yayınları.
• İnönü, İ. (1998). İsmet İnönü’nün hatıraları Büyük Zaferden sonra Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması. Yenigün Haber Ajansı Yayınları.
• İstiklâl Mahkemeleri (Kanun, Gerekçe ve Genel Kurul Tutanakları). (2015). (TBMM Başkanlığı İdari Teşkilatı Adına Yayımlayan Neziroğlu, İ.). TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları.
• Karpat, H. (Ed.). (2010). Türk demokrasi tarihi. Timaş Yayınları.
• Meram, A. K. (1969). Belgelerle Türk-İngiliz ilişkileri tarihi. Kitaş Yayınları.
• Sander, O. (2020). Türkiye’nin dış politikası, 5. Baskı. İmge Kitabevi Yayınları.
• Satan, A. (Ed.). (2020). Halifeliğin kaldırılması. Bilimevi Basın Yayınları.
• Sonyel, S. (2010). Gizli belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• TBMM. (1923). TBMM gizli celse zabıtları 4. Cilt.
• TBMM. (1994). Türk parlamento tarihi, TBMM- 2 Dönem, 1923 – 1927: Cilt 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları.
• Topuz, H. (1973). 100 soruda Türk basın tarihi (1. Baskı). Gerçek Yayınları.
• Toynbee, A. (1922). The Western Question In Greece And Turkey. Constable and Company Ltd.
• Toynbee, A. (2000). Türkiye bir devletin yeniden doğuşu II. (K. Yargıcı, Çev.). Yeni Gün Haber Ajansı Yayınları.
• Tunçay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetiminin kurulması (1923-1931). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ulubelen, E. (1982). İngiliz gizli belgelerinde Türkiye. Çağdaş Yayınları.
• Yılmaz, M. (2002). İngiliz basını ve Atatürk’ün Türkiye’si. Phoenix Yayınları.
• Aydın-Düzgit, Chovanec, Gülmez, Rumelili, Topal. (2017) Feuture Online Paper No. 4 Turkish and European Identity Constructions in the 1815-1945 Period. https://research.sabanciuniv.edu/32971/1/D7.3_Online_Paper.pdf adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 28.11.2021).
• Brittanica, The Editors of Encyclopaedia. (2022). Alfred Charles William Harmsworth, Viscount Northcliffe British Publisher. https://www.britannica.com/biography/Alfred-Charles-William-Harmsworth-Viscount-Northcliffe- of-Saint-Peter adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 25.10.2022).
• TBMM. (1923). Lozan Sulh Muahedesi’nin kabulüne dair kanunlar. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmm c00200343.pdf adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 07.04.2024).
• TBMM. (1923). TBMM gizli celse zabıtları 4. Cilt. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/GZC/d02/CILT04/gcz02004064.pdf adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 17.03.2024).
• TBMM. (1924). Hilafetin ilgasına ve hanedanı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti memaliki haricine çıkarılmasına dair kanun, Kanun No: 431. (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.431.pdf adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 30.07.2022).
• TBMM. (1924). Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiye-i Umumiye Vekâletlerinin ilgasına dair kanun. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmm c00200429.pdf adresinden elde edildi. (Erişim tarihi: 30.07.2022).