Adilcevaz Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar

Yıl 2024, Sayı: 65, 218 - 230, 30.09.2024

Veysi Sevinçli

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1515505

Öz

Dillerin en büyük yapı taşlarından olan ve bölgeden bölgeye, şehirden şehre hatta köylere kadar, farklı ses ve şekil değişiklikleri gösteren ağızlar, ölçünlü (standart) dilin en önemli kaynakları ve alt kollarından biridir. Dillerin geleceği açısından da buradaki dil malzemelerinin kaybolmadan derlenip toparlanması önem arz etmektedir. Bunun için de en etkili yol ve yöntem, derleme çalışmalarına hız kazanmasıdır. Derleme çalışmalarında asıl amaç, bir yörenin ses yapısını inceleyerek, dilde kaybolmuş, kaybolmaya yüz tutmuş kelimelerin yeniden tespiti ve ölçünlü dile kazandırmasıdır. Bunun bilicinde olan bilim âlemi, bu alanda çalışmaya XIX. yüzyılın ortalarında başlamış ve XX. yüzyılın ortalarında ise buna hız vermiştir. Bugün de üniversitelerde lehçelerle ilgili bölümler açılmış; yüksek lisans ve doktora düzeyinde pek çok çalışma yapılmış ve yapılmaya da devam etmektedir. Bu amaçlar doğrultusunda yapılacak çalışmaların başında, gerek içinde barındırdığı kelime çeşitliliği ve gerekse onların telaffuzlarındaki ses farklılıkları hasebiyle, Adilcevaz ağzı tipik bir örnektir. Bu doğrultuda yapılan çalışmada amaç, bu alanda yapılan kelime ve metin derlemelerinde, Derleme sözlüğünde yer almayan kelimeleri, ya mevcut ya da yeniden yapılacak bir derleme sözlüğünde yer almasını sağlamak, yörenin dil ve kültür zenginliğine katkı sağlamaktır. Bundan dolayı, başlangıçta bu konuda yayımlanmış eserler taranıp derlemeler sözlüğünde bulunmayan kelimeler tespit edilecek ve bunların söz konusu sözlükte yer alması için gerekli adımlar atılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adilcevaz, Ağız, Derleme Sözlüğü, Kelime, Katkı.

CONTRIBUTIONS TO THE COMPILATION DICTIONARY FROM THE DIALECT OF ADİLCEVAZ

Öz

Dialects, which are one of the biggest building blocks of languages and show different sound and shape changes from region to region, from city to city and even to villages, are one of the most important sources and sub-branches of the standard language. In terms of the future of languages, it is important to compile and collect the language materials here before they are lost. The most effective way and method for this is to accelerate compilation studies. The main purpose of compilation studies is to examine the sound structure of a region, to re-detect the words that have been lost in the language, which are about to be lost, and to bring them into the standard language. The scientific world, aware of this, started to work in this field in the middle of the XIX century and accelerated in the middle of the XX century. Today, departments on dialects have been opened in universities, and many studies have been and continue to be carried out at the master's and doctoral level. At the beginning of the studies to be carried out for these purposes, Adilcevaz dialect is a typical example due to the variety of words it contains and the sound differences in their pronunciation. The aim of this study in this direction is to ensure that the words that are not included in the compilation dictionary in the word and text compilations made in this field are included in either an existing or a compilation dictionary to be re-made, and to contribute to the language and cultural richness of the region. Therefore, initially, the works published on this subject will be scanned and the words that are not included in the compilation dictionary will be identified and the necessary steps will be taken to include them in the dictionary in question

Anahtar Kelimeler

Adilcevaz, Dialect, Compilation Dictionary, Word

Kaynakça

• Akar, A. (2006). Ağız araştırmalarında yöntem sorunları. Turkish Studies, 1(2), 37-49
• Aksan, D. (2007)). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim. TDK Yayınları.
• Dilçin, D. (2013). Yeni tarama sözlüğü, TDK Yayınları.
• Demir, N. (1999). Ağız sözlükçülüğü, Kebikeç, 7- 8, (67- 75). (Aktaran: Çiftçi, Musa ve Sezer, Önder, Derleme Sözlüğüne Katkılar, (Emirdağ / Burunakaç Köyü), Turkish Studies, 11758. 214.
• Develioğlu, F. (1970). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Efe, Kürşat. (2020). Sobider (Sosyal Bilimler Dergisi) Akademik Araştırmalar Dergisi.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım/ Yayım/ Tanıtım.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak İli ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1976). Anadolu ağızları üzerindeki araştırmaların bugünkü durumu ve karşılaştığı sorunlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 23(24), 143-172.
• Sevinçli, V. (2019). Adilcevaz söz varlığı ve dil incelemesi. Akademik Kitaplar.
• Sevinçli, V. (2020). Atasözleri ve deyimler üzerine incelemeler. Akçağ Yayınları.
• Tıetze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı, cilt: I (A-E). Simurg Yayınları.
• Tosun, İ. (2022). Doğu Anadolu halk ağızlarının ortak dil özellikleri. Duvar Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (1996). İmlâ Kılavuzu, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, (1963-1982). Derleme Sözlüğü, Cilt I-XI, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, (1988). Türkçe Sözlük, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, (1963-1977). Tarama Sözlüğü, Cilt I-VII, Ankara.
• Uysal, İ. N. (2024). Erdem (İnsan ve toplum bilimleri dergisi). Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları
• Uysal, İ. N. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı, Cilt: 2 (F-J), Wien.
• Yıldız, M. ve Özsoy, Y. (2016). Bartın ağzından Derleme Sözlüğü’ne katkılar. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1(1), 141-150.