Hediyeleşme Kültürü: XIX. Yüzyıl Osmanlı-Alman Diplomasisinde Hediyeleşme Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 66, 62 - 71, 25.12.2024

Edip Bukarlı

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1507478

Öz

Hediye, Arapça bir kelime olup, “lütuf, iyilik, sevgi ve saygı” anlamına gelmektedir. Kelime anlamına uygun olarak hediye, karşılık beklemeden verilir. İnsanların muhtelif nedenlerle hediyeleşme faaliyetinde bulunduğu öteden beri bilinen bir gerçekliktir. Hediyeleşmek, her toplumda insanlar arasında bir sevgi ve saygı bağının ifadesi olarak kullanıldığı gibi, iletişimi başlatan ve karşılıklı duyguların gelişmesini de sağlayan bir amaca hizmet etmektedir. Tarih boyunca hediyeleşme geleneği, kişiler ve toplumlar arası ilişkilerin sürdürülmesi için de önemli bir araç görevini üstlenmektedir. İnsanların birbirine çeşitli nedenlerle hediye vermelerinin yanı sıra devletler de ilişkilerin gelişmesi bakımından birbirlerine resmi olarak hediyeler takdim etmişlerdir. Hediyeleşme geleneği devlet organizasyonlarında eski tarihlerden itibaren uygulanmaktadır. Bu resmî hediyeleşmelere birçok dönemde olduğu gibi Osmanlı Devleti döneminde de rastlanmaktadır. Devletler arası hediyeleşmelerin genellikle taht değişikliği ve ülkeyi ziyaret esnasında gerçekleştiği mevcut kayıtlardan anlaşılmaktadır. Makalenin araştırma konusu olarak ele alınan, Osmanlı-Alman ilişkileri Sultan II. Abdülhamid dönemine kadar dostane bir şekilde devam etmiştir. II. Abdülhamid'in Osmanlı tahtına çıkması ve ardından II. Wilhelm’in Alman İmparatoru olmasıyla Osmanlı-Alman ilişkileri farklı bir boyut kazanarak, siyasî, askeri ve ekonomi gibi birçok alanda ilişkiler geliştiği gözlemlenmiştir. Öyle ki II. Wilhelm’in, İstanbul’u ziyareti esnasında Sultan Abdülhamid, II. Wilhelm ve eşine birçok hediye takdim etmiştir. Bu hediyelere karşılık olarak II. Wilhelm de II. Abdülhamid’e birçok hediye vermiştir. Devletler arasındaki bu hediyeleşmeler, iyi ilişkilerin devamı, güç gösterisi, askeri ve ekonomik ilişkilerin sürdürülmesi bakımından büyük önem teşkil etmiştir. Bu çalışmada, XIX. yüzyıl Osmanlı-Alman diplomasisinde hediyeleşme faaliyetlerinin yanı sıra hediye alma ve verme kavramı, hediyeleşmenin Türk kültüründeki yeri ve ehemmiyeti açıklanarak, hediyeleşmenin tarihsel süreci değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Alman, II. Abdülhamid, II. Wilhelm, diplomasi, kültür, hediye

The Culture of Gift Exchange: A Study on Gift Exchange in 19th Century Ottoman-German Diplomacy

Öz

Gift is an Arabic word that means “favor, favor, love and respect”. In accordance with the meaning of the word, a gift is given without expecting anything in return. It has long been known that people engage in gift-giving activities for various reasons. Gifting is used as an expression of love and respect between people in every society, as well as serving a purpose that initiates communication and enables the development of mutual feelings. Throughout history, the tradition of gift-giving has also served as an important tool for maintaining relations between individuals and societies. In addition to people giving gifts to each other for various reasons, states have also officially presented gifts to each other in order to improve relations. The tradition of gifting has been practiced in state organizations since ancient times. These official gifts are encountered in the Ottoman Empire period as well as in many other periods. It is understood from the existing records that inter-state exchanges of gifts usually took place during the change of the throne and visits to the country. Ottoman-German relations, which are the subject of this article's research, continued in a friendly manner until the reign of Sultan Abdülhamid II. With the accession of Sultan Abdülhamid II to the Ottoman throne and the subsequent accession of Wilhelm II as the German Emperor, Ottoman-German relations took on a different dimension and relations developed in many fields such as politics, military and economy. So much so that during Wilhelm II's visit to Istanbul, Sultan Abdülhamid II presented many gifts to Wilhelm II and his wife. In return, Wilhelm II gave many gifts to Abdulhamid II. These exchanges of gifts between states have been of great importance in terms of the continuation of good relations, show of strength, military and economic relations.In this study, the concept of receiving and giving gifts, the place and importance of gift-giving in Turkish culture, as well as the concept of gift-giving in the Ottoman-German diplomacy of the XIX.th century were explained and the historical process of gift-giving was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, German, Abdülhamid II, Wilhelm II, diplomacy, culture, gift

Kaynakça

• BOA, TS.MA.E., 541/44.
• BOA, TSMA, D. nr. 7857.
• BOA, TSMA. D. nr. 15-1.
• BOA, TSMA. D. nr. 525.
• BOA, Y. PRK.DFE., 1/26.
• BOA, Y. PRK.SGE., 2/44.
• BOA, Y.A.RES., 14/67.
• BOA, Y.PRK.HR., 17/65.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 26/32.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 3/9.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 34/96.
• BOA, Y.PRK.HR., 17/69.
• BOA, Y.PRK.M., 4/70.
• BOA, Y.PRK.NMH., 1/90.
• BOA, Y.PRK.NMH., 2/32.
• BOA, Y.PRK.NMH., 4/94.
• BOA, Y.PRK.TŞF., 4/7.
• BOA. Y.PRK.NMH., 3/18.
• BOA, Y.PRK.BŞK., 59/42.
• BOA, Y.PRK.EŞA., 15/64.
• Tarik, (1898, Kasım 8). Sayı 4615.
• Tercüman-ı Hakikat, (1898, Ekim 21). Sayı 1081-6281.
• Tercüman-ı Hakikat, (1898, Ekim 22). Sayı 1082-6282.
• Sabah, (1898, Ekim 20). Sayı 3205.
• Sabah, (1898, Kasım 2). Sayı 3218.
• Açıkgöz, F. Ü. (2012). XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde hediye ve hediyeleşme (Padişahlara sunulan ve padişahların verdiği hediyeler üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Alkan, N. (2016). Alman kaynaklarına göre Çanakkale Savaşı. Belleten, 80(289), 899-938.
• Altıntaş, Y. Z. (2012). Otto Von Bismarck ve Osmanlı’daki imajı[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Artar, T. ve Baysoy, E. (2020). Bismarck döneminden I. Dünya Savaşı’na Alman jeopolitik düşüncesi: Haushofer ve Hitler karşılaştırması. Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 30(1), 1-24.
• Ayyıldız, N. (2008). II. Abdülhamid dönemi saray merasimleri. Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Azamat, N. (1992). Tevarih-i Al-i Osman (F. Giesse, Yay.). Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Bardakoğlu, A. (1998). Hediye. DİA (Cilt: 17). İstanbul: TDV.
• Bilgin, F. (2013). Mekân ve insan: Gelibolu ve Barbaros Hayreddin Paşa (Osmanlı Devleti’nin Akdeniz hâkimiyeti). Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, 14, 22-23.
• Coşar, A. M. (2008). Türk kültüründe hediyenin algılanışı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 38(38), 34-47.
• Çelik, H. (2020). Türk basınında Alman İmparatoru II. Wilhelm’in 1898 tarihli İstanbul ve Kudüs seyahati[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. .
• Çelik, Y. (2006). Tanzimat devrinde rüşvet-hediye ikilemi ve bu alandaki yolsuzlukları önleme çabaları. Türk Kültürü İnceleme Dergisi, 15, 25-64
• Çevik, G. (2018). Şecere-i Harezmşâhî’de hediye ve hediyeleşme. Turkish Studies, 13(28), 217-240.
• Doğan, M. (2002). Osmanlı İmparatorluğunda makam vergisi: caize. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 7, 34-74.
• Eraslan, C. (2019). Sultan II. Abdülhamid ve politikası üzerine düşünceler. M. Bulut, M. E. Kala, N. Salık ve M. Nar (Ed.), Sultan Abdülhamid dönemi: Siyaset-iktisat-dış politika-kültür-eğitim (s. 132) içinde. İzü Yayınları.
• Ermağan, İ. (2022). Dünya ekonomisinin evrim sürecinde Almanya’nın dördüncü sanayi devrimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (71),75-92.
• Felekoğlu, H. (2020). Almanya’nın tarihi, Avrupa Birliği içindeki rolü ve diğer birlik ülkelerine siyasal ve ekonomik [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Hadîdî. (1991). Tevârih-i Âli Osman (N. Öztürk, Haz.). Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Hitzel, F. (2010). Diplomatik armağanlar: Osmanlı İmparatorluğu ile Batı Avrupa ülkeleri arasında modern çağda yapılan kültürel değiş tokuş. D. Couto (Ed.), Harp ve Sulh (Avrupa ve Osmanlılar) (Ş. Tekeli, Çev.) (s. 248) içinde. Kitap Yayınevi.
• Kanbir, F. (2022). Hediye üzerine sosyolojik bir değerlendirme. Antropoloji, 43, 63-66.
• Karaca, F. (2007). Pîşkeş. DİA (C. 34). TDV.
• Karacagil, K. (2014). II. Wilhelm’in Osmanlı imparatorluğunu ziyareti ve mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın günlüğü (1898). Türkiyat Mecmuası, 24(2), 77-79.
• Kılıç, R. (2003). Fatih Devri (1451-1481) Osmanlı-Akkoyunlu ilişkileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(14), 95-118.
• Mahmut Muhtar Paşa. (1999). Maziye Bir Nazar: Berlin Antlaşması’ndan harb-i umumiye kadar Avrupa ve Türkiye-Almanya münasebetleri (N. Fidan, Çev. ve E. Kılıç, Haz.). Ötüken Yayınları.
• Menekşe, M. (2013). Berlin Konferansı sonrasında Osmanlı-İngiliz İlişkilerinde Kıbrıs meselesi (1878-1923). Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 6(12),309-325.
• Özcan, A. (1982). Fatih’in teşkilât kanunnâmesi ve nizam-ı âlem için kardeş katli meselesi. Tarih Dergisi, (33), 7-56.
• Özcan, A. (Haz), (2003). Fatih Sultan Mehmed Kânunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve karşılaştırmalı metin). Kitabevi Yayınları.
• Özçelik, F. ve Öztürk, M. (2021). İngiltere’nin Mısır’ı işgali ve “Taçsız Hükümdar” Lord Cromer’in Mısır idaresi (Eylül 1883-Mart 1907). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 477-494.
• Öztürk, N. (2007). Osmanlı Kroniklerinde Hediye Kayıtları (1299-1500). E. G. Naskali & A. Koç (Ed.), Hediye kitabı (s. 49-52) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Paşazade, Â. (2010). Tevârîh-i Âl-i Osman (Osmanoğullarının tarihi) (K. Yavuz & M. A. Y. Saraç, Çev.). Mas Matbaacılık.
• Sayın, A. V. (2000). Tarih-i Mâli: Kuruluşundan Kanunî döneminin sonuna kadar Osmanlı maliye tarihi (1299-1566). Maliye Bakanlığı Yayınları.
• Soy, H. B. (2005). Birinci Dünya Savaşı öncesinde “Orta Doğu’da Alman-İngiliz mücadelesi”. Türkiye Günlüğü, 81, 105-106.
• Şen, M. (2007). Eski ve Orta Türkçede Hediye Kelimeleri. In E. G. Naskali & A. Koç (Eds.), Hediye kitabı (s. 241-252) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Turan, A. N. (2002). Bir pîşkeş defteri için. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 13(13), 59-74.
• Uluskan, M. (2007). Avusturya imparatoruna gönderilen hediyeler (1665-1699). İçinde E. G. Naskali & A. Koç (Ed.), Hediye kitabı (s. 75). içinde. Kitabevi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1954). Tunus’un1881’de Fransa tarafından işgaline kadar burada valilik eden Hüseynî âilesi. Belleten, 18(72), 545-580.
• Üçer, M. (2007). Yoklatma. E. G. Naskali & A. Koç (Ed.), Hediye kitabı İçinde (s. 344-345). Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, E. ve Pirende, G. (2019). Hediye satın alma davranışının A ve B tipi kişilik özelliği açısından incelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(1), 310-311.
• Yılmaz, E. (2013). Bern itilâfnâmeleri 1917-1918 (Osmanlı Devleti-İngiltere-Fransa). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 291-310