Cavalryman Farms of Boyabad in the 16th Century

Yıl 2024, Sayı: 66, 177 - 190, 25.12.2024

Sibel Kundakçı

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1509417

Öz

Though the military units called the infantryman (yaya) and the cavalryman (musellem) fulfilled their purpose in the first years of the establishment of Ottoman Empire, they gradually especially after the establishment of the Janissary Corps, lost their warlike character and began to take part in other supply services of the army. Infantrymen and cavalrymen, who lived on farms allocated to them when they were not on expeditions, after that worked in various services such as road construction and maintenance mining and castle repair in return for tax exemptions. One of the sanjaks where this military organization was established is Kastamonu. The cavalryman farms in the Boyabad district of Kastamonu Sanjak constitute the subject of this article. The primary sources providing information about cavalryman farms are Musellem cadastral books. This article, on the basis of cadastral books and other archive sources gives information about the names, structure, population, the registration conditions of cavalryman farms of Boyabad, and as well as the land use and production in the farms. Therefore, it is assumed that the study will contribute to revealing the initial stages of the military and administrative structure of the Ottoman Empire and the early history of the region. But these farms did also play an important role in the settlement of the region.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Boyabad, Cavalryman, Farm, Anatolia Province

16. Yüzyılda Boyabad Müsellem Çiftlikleri

Öz

Yaya ve müsellem adı verilen askerî birlikler, Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında kuruluş amacını gerçekleştirmiş olsalar da özellikle Yeniçeri Ocağı’nın kurulmasından sonra yavaş yavaş savaşçı özelliklerini kaybetmiş ve ordunun geri hizmetinde yer almaya başlamışlardır. Sefere gitmediklerinde kendilerine tahsis edilmiş olan çiftliklerde yaşayan yaya ve müsellemler, vergi muafiyetleri karşılığında yol açma ve temizleme, maden hizmeti, kale tamiri gibi çeşitli hizmetlerde yer almaya başlamışlardır. Bu askeri teşkilatın kurulduğu sancaklardan biri de Kastamonu’dur. Kastamonu Sancağı’na bağlı olarak Boyabad Nahiyesi’ndeki müsellem çiftlikleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Müsellem çiftlikleri hakkında bilgi veren en birincil kaynaklar, müsellem tahrir defterleridir. Bu makalede, bu tahrir defterlerine ve diğer arşiv kaynaklarına göre, Boyabad müsellem çiftliklerinin isimleri, yapısı, nüfusu, yamak ve müsellem yazılma şartları ile toprak tasarrufu ve üretim faaliyetleri hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Dolayısıyla çalışmanın Osmanlı’nın ilk dönem askerî ve idarî yapısının ortaya konulmasına ve bölge tarihine bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ancak bu çiftlikler, bölgenin iskânında da önemli bir rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Boyabad, Müsellem, Çiftlik, Anadolu Eyaleti

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TT.d. (Tahrir Defterleri) 249/140-164.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TT.d. (Tapu Tahrir Defteri) 461/153-178.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TT.d. (Tapu Tahrir Defteri) 591/142-164.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), TK. GM. TT.d. (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Tahrir Defteri) 132/199-213.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. DVNSMHM.d. (Mühimme Defteri) 7/817.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. DVNSMHM.d. (Mühimme Defteri) 26/7.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. DVNSMHM.d. (Mühimme Defteri) 39/370.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Atatürk Kitaplığı, MC_Yz_(Muallim Cevdet Yazma) 63/91-103.
• Arıkan, M. (1966). XV. Asırda yaya ve müsellem ocakları (toprak tasarrufu, vergi muafiyetleri ve hizmet. [Yayımlanmamış Doçentlik tezi]. Ankara.
• Ateş, H. (2022). Rumeli eşkinci müsellemlerine bir örnek: XV-XVI. yüzyıllarda Ergene müsellemleri”. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 39, 13-43. DOI: 10.26650/gaad.1292188.
• Barkan, Ö. L. (1943). XV. ve XVI. asırlarda Osmanlı imparatorluğunda zirai ekonominin hukuki ve mali esasları kanunlar ı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi demografi araştırmaları ve Osmanlı tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10, 1-25.
• Bıyık, Ö. (2016). Fatih Mehmed devri Anadolu vilâyeti müsellem ve piyade defterleri. Ege Üniversitesi Yayınları.
• Canatar, M. (2013). Osmanlı devleti’nde yasakçılar. F. M. Emecen; İ. Keskin; A. Ahmetbeyoğlu (Ed) Osmanlı’nın izinde Prof. Dr. Mehmet İpşirli Armağanı I, (s. 359-404) içinde. Timaş Basımevi.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Doğru, H. (1990). Osmanlı imparatorluğunda yaya-yüsellem-taycı teşkilatı. Eren Yayıncılık.
• Emecen, F. (1989). XVI. Asırda Manisa kazası. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Emecen, F. (2013). Yamak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43, 310-311.
• Emecen, F. (2013). Yaya ve müsellem. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43, 354-356.
• Göyünç, N. (1979). Hane deyimi hakkında. Tarih Dergisi, 32, 331-348.
• İlhan, M. (1996). 1540’da müsellem ve yaya ocaklarına yazılma Gy. Kaldy-Nagy'nin çevirisi. Y. Ercan; M. Öztürk; R. Özdemir (Ed). Şerafettin Turan Armağanı, (s. 95-103) içinde. Kültür Basımevi.
• İnalcık, H. (1993). Çiftlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18, 313-314.
• İnalcık, H. (1996). Osmanlılarda raiyyet rüsûmu. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, (s. 31-65) içinde. Eren Yayınevi.
• Kallek, C. (2020). Müd, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31, 313-314.
• Kankal, A. (2011). XVI. yüzyılda Çankırı. Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kavaklı Kundakçı, S. (2019). Osmanlı klasik döneminde Taşköprü kazası’nın sosyal ve ekonomik tarihi, Hiperlink.
• Kayapınar, L., Baskı, E., Özvardarlı, B. ve Çelebi, M. (2019). 1532 tarihli müsellem defteri’nde Tekirdağ hahiyesi-I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 153-233. https://doi.org/10.32953/abad.561886.
• Köprülü, M. F. (2006). Osmanlı imparatorluğu’nun kuruluşu. Akçağ Basımevi.
• Kundakçı, S. (2020). Boyabat kazasında dirlik düzeni, nüfus ve yerleşme (1487-1582). Tarih Araştırmaları II. (s. 34-56) içinde. Akademisyen Yayınevi.
• Kuruca, N. (2009). Tahrir defterlerine göre Boyovası/Boyabat kazasının 16. yüzyıl başlarında iktisadi ve sosyal durumu. Erdem, 55, 118-143.
• Öz, M. (2010). Tahrir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39, 425-429.
• Özcan, A. (1993). Çeribaşı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 196-203.
• Sahillioğlu, H. (1991). Bâd-ı Hevâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4, 416-418.
• Tansel, S. (2014). Osmanlı kaynaklarına göre Fatih Sultan Mehmed’in siyasî ve askerî faaliyeti. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Taş, K. Z. (1993). Tapu tahrir defterlerine göre 16. yüzyılda Bolu sancağı. [Yayınlanmamış Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Tosunoğlu, A. (1993). Tapu tahrir defterlerine göre XVI. yüzyılda Kastamonu sancağı. [Yayınlanmamış Doktora tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Turan, O. (2016). Selçuklular döneminde Türkiye. Ötüken Yayınevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal, M. A. (2008). Osmanlı devrinde Sinop. Fakülte Kitabevi.
• Yınanç, M. H. (1944). Selçuklu devri Türkiye tarihi I. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yücel, Y. (1988). Anadolu beylikleri hakkında araştırmalar, çobanoğulları beyliği, candaroğulları beyliği I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.