METİNLERARASI İLİŞKİLER BAĞLAMINDA SALÂMÂN U ABSÂL MESNEVİSİ

Yıl 2025, Sayı: 67, 131 - 147, 18.03.2025

Mehmet Halil Erzen

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1591112

Öz

Hiçbir metin kendinden önce yazılmış metinlerden tam olarak bağımsız değildir. Her yazar, önceki metinlerden bazı parçaları yeni bir görüş ve anlayış ekseninde bir araya getirerek kendi metnini inşa etmiş olur. Dolayısıyla yazılan her eser eski olanı kendi içinde barındırırken metinlerarası bir özellik taşır. Metinlerarasılık, açık ve kapalı yöntemler şeklinde temayüz eder. Alıntı ve göndergeler açık; anıştırma ve aşırma ise daha ziyade kapalı metinlerarası ilişki biçimleridir. Metinlerarası ilişkiler her ne kadar postmodern edebiyatla anılsa da her metnin önceki metinlerle bir paylaşım içerisinde olduğu gerçeği eski ve klasik metinlerin de metinlerarası görünümler yönünden oldukça zengin olduğunu ortaya koyar. Klasik edebiyatımızda belirli bir olay üzerine tesis edilmiş hikâyelerden oluşan mesneviler, metinlerarasılık görünümleri açısından dikkate değer bir muhtevaya sahiptirler. Mesneviler; ayet ve hadis iktibasları, Klasik Osmanlı ve İran yapıtlarından alıntılar, daha önce işlenmiş konuların yeni bir düzlemde tekrardan işlenmesine dayalı gizli alıntılamalar, tarihi-efsanevi kişiliklere ve unsurlara yönelik göndergeler, açık ve kapalı anıştırmalar açısından zengin bir görünüm sergilerler. 16. asır divan şairlerinden Lâmi‘î Çelebi’nin Salâmân u Absâl adlı alegorik mesnevisi bu bağlamda incelemeye değer bir içerik arz eder. Eserde metinlerarasılık yöntemlerinden alıntı, gizli alıntı, gönderge, açık ve örtük anıştırmaların çeşitliliği yoğun anlam katmanlarının ortaya çıkmasını sağlar.

Anahtar Kelimeler

Metinlerarasılık, Mesnevi, anıştırma, Lâmi‘î Çelebi, Salâmân u Absâl

Salâmân And Absâl Masnavi in The Context Of Intertextual Relations

Öz

No text is completely independent of the texts written before it. Each author constructs his own text by bringing together the quotes from previous texts on the axis of a new view and understanding. Therefore, every written work contains the old within itself, it has an intertextual feature. Intertextuality is distinguished in the form of open and closed methods. Quotations and references are open; allusions and plagiarism are more closed forms of intertextual relations. Although intertextual relations are referred to as postmodern literature, the fact that each text is shared with previous texts reveals that old and classical texts are also quite rich in terms of intertextual views. In our classical literature, mesnevis, which consist of stories based on a specific event, have a remarkable content in terms of their intertextual appearance. Mesnavis display a rich appearance in terms of verses and hadith quotations, quotations from classical Ottoman and Iranian works, hidden quotations based on the reworking of previously treated subjects on a new level, references to historical-legendary characters and elements, and overt and covert allusions. The allegorical mathnawi of Lâmi‘î Çelebi, one of the 16th century Divan poets, Salâmân u Absâl, presents a content worth examining in this context. The variety of intertextual methods in the work, such as quotations, hidden quotations, references, overt and covert allusions, enable the emergence of dense layers of meaning.

Anahtar Kelimeler

intertextual feature, masnavi, allusions, Lâmi‘î Çelebi, Salâmân and Absâl.

Kaynakça

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası İlişkiler. Öteki Yayınevi.
• Aktulum, K. (2018). Metinlerarasılık Görüngüsünde Gerçeklik ya da Metnin Göndergeselliği. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 85: 233-256
• Atik, Ş. (2017). Metinlerarasılık ve Kurmacada Gerçeklik Üzerine. Bilge Kültür Sanat.
• Bulut, F. (2018). Metinlerarasılık Kavramının Kuramsal Çerçevesi. Edebi Eleştiri Dergisi, C.2, S. 1, 1-19. https://doi.org/10.31465/eeder.397704
• Coşkun, M. (2014). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. Dergâh Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (2003). Divanlar Arasında. Kitabevi Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1988). “Âb-ı Hayât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, c. I, s. 3-4.
• Çetin, N. (2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Öncü Kitap.
• Çiçekler, M. (2006). Mantıku’t-Tayr, Kuşların Diliyle. Kaknüs Yayınları.
• Doğan, M. N. (2003). Hüsn ü Aşk. Ötüken yayınları.
• Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc Müslim (1991). Sahîhu Müslim, “Nikâh”, 2. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki Kahire: Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Ecevit, Y. (2006). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İletişim Yayınları.
• Ekiz, T. (2007). Alımlama Estetiği mi Metinlerarasılık mı? Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 47, 2, 119-127
• Gölpınarlı, A. (1988). İlâhinâme. MEB Yayınları.
• Gündüz, O. (2012). İhsan Oktay Anar’ın Kurgu Dünyası. Grafiker Yayınları.
• Karaduman, R. (2021). Metinlerarasılık Çerçevesinde Lâmi’î Çelebi’nin Vâmık u Azrâ Mesnevisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(6), 1849-1862
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Perşembe Kitapları.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. MEB Yayınları.
• Özay, Y. (2007). Metinlerarası İlişkilerde Sözlü Yapıtların ve Sanatçıların Konumu Üzerine. Milli Folklor Dergisi, 75, 164-173.
• Özdemir, S. (2017). Metinlerarasılık Yöntemleri, Ömer Seyfettin’in Hikâyeleri. DBY Yayınları.
• Özdemir, A. N. (2020). Türk Romanında Kutsal Metinler Bağlamında Metinlerarasılık. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, R. (2017). Sahih Halvetin Nikâh Akdinin Hükümlerine Etkisi. Adıyaman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmalari Dergisi, 1, 81-104
• Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Ritter, H. (2011). Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi. Mehmet Kanar (Edt.). Ayrıntı Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2015). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı Şiiri Antolojisi. Yapı Kredi Yayınları.
• Şentürk, A. A. & Kartal, A. (2010). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Toparlı, R. (2005). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tökel, D. A. (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. Fatih Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Türkdoğan, M. G. (2013). Hayrâbâd. Akademisyen Kitabevi.
• Uludağ, E. (1997). “Lâmiʻî’nin Salâmân u Absâl Adlı Mesnevisi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 8: 67-77
• Uludağ, E. (2013). Salâmân ve Absâl. Büyüyen Ay Yayınları.
• Uludağ, E. (2019). Lâmi’î’nin Salâmân u Absâl’ında Tipler ve Kişilikler, (Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. s. 429-467.
• Ünal, M. S. (2021). Lâmi’î Çelebi’nin Salâmân ve Absâl Mesnevisinin Tasavvufi Bir Değerlendirmesi. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 4 (2): 234-247. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.938471.
• Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (19.11.2024).