Kırsalda Din Görevlisi Olmak: Fenomenolojik Bir Araştırma

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 52 - 69, 30.10.2025

Münir Ecer

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1660510

Öz

Din görevliliği, Diyanet İşleri Başkanlığı’na (DİB) bağlı bir görev alanı olarak toplumda din hizmetlerini yürüten çeşitli alt görev ve tanımlamalara sahiptir. Bununla beraber din görevlileri sadece merkez olarak nitelendirilen yerlerde değil, cami hizmetlerinin yürütülebildiği kırsal alanlarda da istihdam alanı bulabilmektedir. Din hizmetlerinin niteliği, halkın beklentileri, coğrafî ve kültürel koşullar gibi sebeplerle merkez ile kırsalda yürütülen din hizmetleri birbirinden farklılık arz edeceği gibi burada din hizmetlerinin yürütücüsü olmak da bir farklılığı gerektirecektir. Bu çalışmanın amacı, kırsalda din görevlisi olma fenomenine burada görev yapan din görevlilerinin görüşleri üzerinden mercek tutmaktır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik araştırma desenine göre yürütülmüştür. Veriler Van ilinin kırsalındaki din görevlileriyle yürütülen yarı yapılandırılmış, derinlikli mülakatlar aracılığıyla toplanmıştır. Bu veriler nitel araştırmalarda veri analizi stratejilerine uygun olarak kodlara ayrılmış ve temalar üretilmiştir. Veri analizi sonucunda elde edilen bulgular sırasıyla din hizmetleri, toplumsal münasebetler, problemler ve meslekî gelişimdir. Araştırmanın sonuçlara göre Van ilinin kırsalında din hizmetleri halkın beklentilerine göre cami içinde ve cami dışında aralıksız olarak sürdürmektedir. Din hizmetlerinin DİB tarafından belirlenen görev tanımlamasına uygun olan yönleriyle birlikte toplumun geleneklerine, yerleşik alışkanlıklarına bakan yönleri de bulunmaktadır. Bu durum din görevlilerini çeşitli problemlerle karşı karşıya getirmektedir. Bulgularla sonuçlar göz önünde bulundurularak DİB ve din eğitimi araştırmacıları için çeşitli öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Yaygın Din Eğitimi , Diyanet İşleri Başkanlığı , Din Görevliliği , Kırsal

Being a Religious Official in Rural Areas: A Phenomenological Research

Öz

Religious duty, as a duty area affiliated to the Presidency of Religious Affairs, has various sub-duties and definitions that carry out religious services in society. However, religious officials can find employment areas not only in places considered as centers but also in rural areas where mosque services can be carried out. Just as the religious services carried out in the center and in the rurel areas will differ from each other due to reasons such as the nature of religious services, the expectations of the people, and geographical and cultural conditions, being the person who carries out religious services here will also require a difference. The aim of this study is to focus on the phenomenon of being a religious official in rural areas through the views of the religious officials working here. The study was conducted according to the phenomenological research design, which is one of the qualitative research methods. The data were collected through semi-structured, in-depth interviews conducted with religious officials in rural Van province. These data were divided into codes in accordance with the data analysis strategies in qualitative research and themes were produced. The findings obtained as a result of the data analysis are religious services, social relations, problems and professional development, respectively. According to the results of the research, religious services in rural Van province continue inside and outside the mosque according to the expectations of the people. Religious services have aspects that are in line with the job description determined by the Presidency of Religious Affairs, as well as aspects that look at the traditions and established habits of the society. This situation confronts religious officials with various problems. Considering the findings and results, various suggestions have been developed for the Presidency of Religious Affairs and religious education researchers.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Common Religious Education , Presidency of Religious Affairs , Religious Service , Rural.

Kaynakça

• Adak, A. (2009). Seyda Muhammed Said. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (ss. 20-21). TDV Yayınları.
• Akçay, S., & Koca, E. (2024). Nitel Araştırmalarda Veri Doygunluğu. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3), 829-848. https://doi.org/10.18037/ausbd.1423415
• Akkaya, M. A. (2021). Bilgi Kaynağı ve Bilgiye Erişim Aracı Olarak İnternet Algısı: Kuşaklararası Yaklaşım Farklılığının Karşılaştırılması. Bilgi Yönetimi Dergisi, 4(2), 222-239. https://doi.org/10.33721/by.947918
• Aras, İ. (2008). Türkiye’de Cami Görevlilerinin Yetiştirilmesi ve İstihdamı (1924-2014). Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 5, 51-72.
• Aybakan, B. (2010). Şâfiî Mezhebi. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 38, ss. 233-247). TDV Yayınları.
• Baloğlu, B. (2002). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi. Der Yayınları.
• Başkurt, İ. (2009). Dinî ve Sosyal Hayata Katılım Projesi Olarak Cami Dersleri. Diyanet İlmi Dergi, 45(3), 23-40.
• Bozkurt, N. (2001). Kandil. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, ss. 300-301). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bulut, M. (1997). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yaygın Din Eğitimindeki Yeri [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bulut, M. (2019). Camiler ve Cami Hizmetlilerinin Evkaf Umum Müdürlüğünce İdaresi (1931-1950). 55(2), 435-466.
• Bulut, M. (2024). Tarihimizde Din Hizmetleri Teşkilatları ve Diyanet İşleri Reisliği (1924-1950) (2. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi Kitabı. Pegem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (24. Baskı). Pegem Akademi Yayınları.
• Cerrah, L. (2021). Erzurum Kırsalında Din Görevlisi Algısı (Erzurum/Oltu Örneği). EKEV Akademi Dergisi, 87, 341-362.
• Ceylan, T. (2024). Eğitim Görevlilerinin Diyanet Akademisine İlişkin Görüşleri. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 18, 145-187. https://doi.org/10.53112/tudear.1560846
• Coşkun, O., & Kayserili, A. (2019). Köklü Bir Kültürün Uzantısı Olarak Ağrı’da Taziye Evleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(3), 1109-1130.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları (Y. Dede, Çev.; 3. Baskı). Eğiten Kitap Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2011). Tâziye. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (ss. 202-203). TDV Yayınları.
• Çakmak, A. (2022). Cami Bahçesinde Büyümek: Din Görevlisi Çocuğu Olma Üzerine Nitel Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX(2), 940-960.
• Dağcı, T. (2010). Kırsal Bölgelerdeki Din Görevlilerinin Sosyal ve Ekonomik Problemleri. İçinde I. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu Tebliğleri (ss. 151-183). YECDER.
• Demirci, S. (2023). Karadeniz’de Hoca Olmak: Hatıralara Yansıyan Yönleriyle Yakın Dönemde Dinî Hayat. Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• DİB. (1965, Haziran 22). Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.633.pdf
• DİB. (2002). Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Görev%20ve%20Çalışma%20Yönergesi%20(2002).pdf
• DİB. (2019). Cami Hizmetlerinde Verimliliğin Artırılması Genelgesi. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Cami%20Hizmetlerinde%20Verimliliğin%20Arttırılması%20Genelgesi.pdf
• DİB. (2022). Diyanet İşleri Başkanlığı Din Hizmetleri Uygulama Genelgesi. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/DİN%20HİZMETLERİ%20UYGULAMA%20GENELGESİ.pdf
• DİB. (2024a). Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi. https://webdosyasp.diyanet.gov.tr/muftuluk/UserFiles/ardahan/UserFiles/Files/DİYANET%20İŞLERİ%20BAŞKANLIĞI%20GÖREV%20VE%20ÇALIŞMA%20YÖNETMELİĞİ_6fc85f89-b4b9-4813-b0e3-fc43415054da.pdf
• DİB. (2024b). Yaz Kur’an Kursları Öğretim Programı. Diyanet İşleri Başkanlığı. https://egitimhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Yaz%20Kur'an%20Kursları%20Öğretim%20Programı-2024.pdf
• Dündar, M. (2018). Mevlid Geleneği (Din Görevlileri Üzerine Bir Alan Araştırması). Seyda Yayınları.
• Ecer, M. (2024). Türkiye’de Yaygın Din Eğitimi -1950 Sonrası- Bir Sözlü Tarih Çalışması. Eskiyeni.
• Er, İ. (2007). Hademe-i Hayrattan Din Görevliliğine. Diyanet Aylık Dergi, 202, 5-9.
• Erdiç, Ş. (2010). Din Görevlilerinin Sosyoekonomik ve Kültürel Tabanı [Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdiç, Ş. (2015). Din Görevlisinin Zihniyet Dünyası ve Bunun Mesleki Sonuçları. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIX(2), 243-272. http://dx.doi.org/10.18505/cuifd.44292
• Gökaçtı, M. A. (2005). Türkiye’de Din Eğitimi ve İmam Hatipler. İletişim Yayınları.
• Güler Bilgi, S. (2006). Erken Cumhuriyet Döneminde Bursa’da Gündelik Yaşam (1923-1950) [Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürsakal, N. (2001). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Kara, İ. (2015). Kutuz Hoca’nın Hatıraları: Cumhuriyet Devrinde Bir Köy Hocası (4. baskı). Dergah Yayınları.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-İlkeler-Teknikler (23. Basım). Nobel Yayınları.
• Karasu, T. (2021). Dinde Çoğulculuk Bağlamında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Şâfiîlik. İçinde A. Çakmak & A. Hendek (Ed.), Dinde Çoğulculuk ve Din Eğitimi: Türkiye Tecrübesi (ss. 75-99). Dem Yayınları.
• Kaya, A. (2018). Geleneksel Dini Otoritelerde Dindarlık Anlayışı (Diyarbakır Medreseleri Seydaları Örneği). e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, X(19), 68-91. https://doi.org/10.26791/sarkiat.357369
• Kayadibi, F. (1999). Cumhuriyet Dönemi İmam-Hatiplik ve Vaizlik. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 6, 145-180.
• Kıral, B. (2021). Nitel Araştırmada Fenomenoloji Deseni: Türleri ve Araştırma Süreci. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 10(4), 93-103.
• Kiriş, H. M. (2022). Yaygın Din Eğitimi Alanında Önemli Bir Meslek Olarak İmam-Hatiplik ve Statüsü. Tokat İlmiyat Dergisi, 10(1), 249-275.
• Koca, F., & Turabi, A. H. (2023). Câmi Mûsikîsi. İçinde A. H. Turabi (Ed.), Türk Din Mûsikîsi (8. Baskı, ss. 91-133). Grafiker Yayınları.
• Mayring, P. (2000). Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş (A. Gümüş & M. S. Durgun, Çev.). Baki Kitabevi.
• Nâsır, İ. S. A. (2012). Ahkâmu’t-Ta’ziye fi’l-Fıkhi’l-İslâmî [Yüksek Lisans Tezi]. Câmiatü’n-Necâh.
• Neuman, L. W. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar: C. II (7. Baskı). Yayınodası Yayıncılık.
• Onay, A. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Camilerin Finansmanı. Değerler Eğitimi Dergisi, VII(18), 43-79.
• Öcal, M. (Ed.). (2008a). Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat (C. 1). Ensar Neşriyat.
• Öcal, M. (2008b). Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dinî Hayat (C. 3). Ensar Neşriyat.
• Öcal, M. (2021). İlk 7 İmam Hatip Okulunun 70 Yıllık Serüveni: Öncü 7’ler. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı.
• Özdemirci, İ. C. N. (2022). Fötr Şapkalı Şıh: Cumhuriyet Sekülerleşmesi ve Taşra. İletişim Yayınları.
• Pusmaz. (2008). Cami Derslerini Verimli Kılmak için Bazı Mülâhazalar. İçinde I. Din Hizmetleri Sempozyumu (ss. 392-404). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Rustow, D. A. (1995). Türkiye’de İslâm ve Politika 1920-1955. İçinde D. Dursun (Ed.), Türkiye’de İslâm ve Laiklik (ss. 57-90). İnsan Yayınları.
• Şentürk, L. (1965). İmam-Öğretmen-Muhtar İşbirliğinin Köy Kalkınmasında Sağlıyacağı Büyük Faydalar. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 4(5-6), 83.
• Şimşek, E. (2017). Camilerde Eğitim. İçinde M. Köylü & Şakir Gözütok (Ed.), Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. Ensar Yayınları.
• Tan, Z. (2015). İmamlar Ne İş Yapar. Ark Kitapları.
• T.C. Resmi Gazete. (1950, Mart 23). Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilât ve Vazifeleri Hakkın­daki 2800 sayılı Kanunda Bazı Değişiklikler Yapılmasına Dair Olan 3665 Sayılı Kanuna Ek Kanun. Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7469.pdf
• Tekindal, M., & Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel Araştırma Yöntemi Olarak Fenomenolojik Yaklaşımın Kapsamı ve Sürecine Yönelik Bir Derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153-182.
• Yalçın, H. (2022). Bir Araştırma Deseni Olarak Fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 213-132.
• Yavuz, E. (2015). Köy İmamlarının Görev Yaptıkları Yerleşim Biriminin Fiziki ve Sosyokültürel Yapısından Kaynaklanan Problemleri Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme -Kayseri Pınarbaşı Örneği-. Dini Araştırmalar, 18(47), 172-197.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, İ. (2000). Cumhuriyet Döneminde İmamlık. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 22, ss. 186-188). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.