Van Gölü Havzası Kentlerinin Su ve Atıksu Altyapı Performanslarının LOPCOW-CRADIS Bütünleşik ÇKKV Yöntemi ile Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 186 - 207, 30.10.2025

Berfin Göksoy Sevinçli , Şule Bayazit Bedirhanoğlu , Çağlar Karamaşa

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1678830

Öz

Çalışma, Van Gölü Havzası’nda yer alan Ağrı, Bitlis ve Van illerinin kentsel su ve atıksu altyapı kriterlerini zamansal ve çok kriterli karar verme(ÇKKV) temelli bir yaklaşımla analiz etmektedir. Çalışmada Van Gölü Havzası’ndaki kentlerde su ve atıksu altyapısına ilişkin temel kriterler zaman içinde nasıl bir değişim göstermiştir ve bu kriterlerin ağırlıkları ile performans düzeyleri kentler arasında ne ölçüde farklılık arz etmektedir? Sorusuna yanıt aranmaktadır. TÜİK verilerine dayalı olarak ikişer yıllık olarak 2014–2022 yıllarını kapsayan altı temel kriter (atık hizmeti, atıksu arıtma, kişi başı atıksu miktarı, kanalizasyon, içme suyu şebekesi ve içme suyu arıtma hizmeti) üzerinden zamansal karşılaştırma ve radar grafik yaklaşımları ile görselleştirme yapılmıştır. Kriterlerin ağırlıkları LOPCOW ile belirlenerek; kentlerin altyapı performansları ise CRADIS yöntemiyle sıralanmıştır. Sonuçlar, Van’ın genel olarak dengeli ama zaman içinde dalgalanma gösteren; Bitlis’in bazı kriterlerde öne çıkmasına rağmen içme suyu arıtma hizmetlerinde ciddi eksiklik yaşadığını; Ağrı’nın ise düşük altyapı düzeyine rağmen bazı alanlarda istikrar sergilediğini ortaya koymuştur. Ayrıca çalışmada, yönetsel parçalanma ve kurumlar arası koordinasyon eksikliğinin altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini olumsuz etkilediği vurgulanmış, entegre havza yönetimi yaklaşımının önemi vurgulanmıştır. Elde edilen bulgular, bölgesel altyapı eşitsizliklerinin veri temelli yöntemlerle görünür kılınmasına katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Van Gölü Havzası , Kentsel su , Kentsel altyapı , LOPCOW , CRADIS

Evaluation of Water and Wastewater Infrastructure Performances of Van Lake Basin Cities with LOPCOW-CRADIS Integrated MCDM Method

Öz

This study uses temporal and multi-criteria decision making (MCDM) methods to analyze urban water supply and wastewater infrastructure criteria in three provinces of the Lake Van Basin: Agri, Bitlis, and Van. It seeks to answer the following questions: How have key infrastructure criteria of cities in the Lake Van Basin changed over time, and how do weights and performance levels differ between cities? Based on data from the Turkish Statistical Institute (TUIK) from 2014 to 2022, six key criterias - garbage collection, wastewater treatment, per capita wastewater discharge, sewage system, drinking water network, and access to treated drinking water - were analyzed through temporal comparison and radar chart visualization. The LOPCOW method was used to calculate criteria weights, and the CRADIS method was used to assess overall infrastructure performance. The results show that Van has the most balanced infrastructure situation. Bitlis performs well on several criterias, but lacks adequate water treatment. Although Agri has a low overall level of infrastructure, its infrastructure is relatively well developed in some areas. The study also emphasizes that fragmented governance and lack of institutional coordination are affecting infrastructure sustainability and highlights the need for integrated watershed management.

Anahtar Kelimeler

Van Lake Basin , urban water , Urban Infrastructure , LOPCOW , CRADIS

Kaynakça

• Akçakaya, O., & Akçakaya, E. D. U. (2019). Türkiye’deki büyükşehirlerin çevresel performanslarının ENTROPİ temelli COPRAS ve ARAS yöntemleri ile değerlendirilmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 11(18), 1437-1473.
• Akıllı, A. (2015). Van Gölü Havzası’ndaki tarihi ulaşım yapıları. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 12(2), 78-94.
• Akkuş, M., & Bozaoğlu, A. S. (2019). Van Gölü Havzasındaki amatör balıkçılığın sosyo ekonomik analizi. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 4(3), 506-512.
• Alaeddinoğlu, F., Avşin, N., & Yılmaz, E. (2016). Van Gölü güneydoğusunun jeomorfolojik özellikleri ve ekoturizm potansiyeli. TÜCAUM 2016 Sempozyum Bildirileri, Ankara Üniversitesi.
• Allison, P. D. (2001). Missing Data. Sage Publications.
• Alkan, H., Toker, M., & Akkaya, İ. (2023). Van Gölü Havzası ve civarının depremselliğine genel bir bakış. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 28(1), 317-333.
• Amekudzi, A. A., Thomas-Mobley, L., & Ross, C. (2007). Transportation Planning and Infrastructure Delivery in Major Cities and Megacities. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1997(1997), 17–23.
• Andrews, R., Boyne, G. A., & Walker, R. M. (2011). The impact of management on administrative and survey measures of organizational performance. Public Management Review, 13(2), 227–255.
• Angel, S., Parent, J., & Civco, D. L. (2011). The Dynamics of Global Urban Expansion. Washington, DC: World Bank.
• Atay, G., & Cengiz, Ö. (2022). Çitören (Van, Türkiye) balıkçılık faaliyetlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından incelenmesi. Marine and Life Sciences, 4(2), 137-141.
• Atıcı, A. A. (2020). Dönerdere, Yumruklu, Değirmigöl ve Dolutaş Göletlerinin (Van, Türkiye) su kalite özelliklerinin belirlenmesi. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 5(3), 348-355.
• Aydoğdu, M. H. (2023). Türkiye’de son çeyrek yüzyılda gerçekleşen belediye içme ve kullanma suyu göstergelerinin analizi, Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 9(63):2670-2675.
• Aytekin, A. (2022a). Çok Kriterli Karar Analizi. Nobel Bilimsel.
• Aytekin, A. (2022b). Energy, environment, and sustainability: a multi-criteria evaluation of countries. Strategic Planning for Energy and the Environment, 281-316.
• Ayyıldız, E., & Özçelik, G. (2018). Evaluation of wastewater treatment performances for municipalities by using mcdm methods: Case study in Turkey. Erzincan University Journal of Science and Technology, 11(2), 243-254.
• Banerjee, S. G., & Morella, E. (2011). Africa’s Water and Sanitation Infrastructure: Access, Affordability, and Alternatives. The World Bank.
• Biswas, S., Chatterjee, S., & Majumder, S. (2024). A spherical fuzzy framework for sales personnel selection. Journal of Computational and Cognitive Engineering, 3(4), 373-394.
• Bozkoyun, A., Erginyürek, İ., & Baytar, A. (2021). Beşeri faktörlerin kapalı havza göllerine etkisi: Van Gölü örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 37–52.
• Carey, R. O., & Migliaccio, K. W. (2009). Contribution of wastewater treatment plant effluents to nutrient dynamics in aquatic systems: A review. Environmental Management, 44(2), 205–217.
• Chakraborty, S., Ghosh, S., Agarwal, S. et al. (2020). An integrated performance evaluation approach for the Indian smart cities. OPSEARCH 58, 906–941.
• Çakın, E., ve Ayçin, E., (2019). Ülkelerin çevresel performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ve bulanık mantık tabanlı bir yaklaşım ile bütünleşik olarak değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(3), 631-656.
• Çimen, H. (2023). Göç Hareketlerinin Kentsel Mekân Üzerindeki Etkileri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Kapadokya Üniversitesi.
• Ecer, F., & Pamucar, D. (2022). A novel LOPCOW‐DOBI multi‐criteria sustainability performance assessment methodology: An application in developing country banking sector. Omega, 112, 102690.
• Ergöz, R. (2023). Van Gölü Havzası halk inanışlarında kapı ve eşik. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 1208-1230.
• Gleick, P. H. (2014). The World's Water Volume 8: The Biennial Report on Freshwater Resources. Island Press.
• Göksoy Sevinçli, B., & Bayrakcı, E. (2024). Kentsel altyapının iklim değişikliğine karşı dirençli hale getirilmesinde yeşil altyapı çözümleri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 7(4), 1001-1014.
• Haynes, K. E., & Chen, Z. (2016). Infrastructure and regional development. ınternational encyclopedia of geography: people, the earth, environment and technology: people, the Earth, Environment and Technology, 1-8.
• Hutton, G., & Varughese, M. (2016). The costs of meeting the 2030 Sustainable Development Goal targets on drinking water, sanitation, and hygiene. The World Bank.
• İrcan, M., & Duman, H. (2022). Van Gölü Havzası’nda maksimum ve minimum sıcaklıkların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (76), 1–15.
• Kahreman, Y. (2024). D8 ülkelerinin ekonomik performanslarinin critic/lopcow-cocoso modeli ile değerlendirilmesi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 534-559.
• Keleş Eriçok, A. (2019). Van Gölü Havzası’nda kültür rotası önerisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(45), 173-199.
• Keleş, N. (2023). Lopcow ve Cradis yöntemleriyle G7 ülkelerinin ve Türkiye’nin yaşanabilir güç merkezi şehirlerinin değerlendirilmesi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 727-747.
• Kibaroglu, A., Scheumann, W., & Kramer, A. (Eds.). (2011). Turkey’s water policy: national frameworks and international cooperation. Springer Science & Business Media.
• Koyuncu, B., & Karakılçık, Y. (2019). Van Gölü Havzasının yönetsel sorunları üzerine teorik bir inceleme. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Social Sciences Institute, 11(27).
• Koyuncu, B., & Karakılçık, Y. (2018). Van Gölü Havzasının yönetiminden sorumlu olan paydaşlar. Uluslararası İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), 20-36.
• Krishankumar, R., & Ecer, F. (2023). Selection of IoT service provider for sustainable transport using q-rung orthopair fuzzy CRADIS and unknown weights. Applied Soft Computing, 132, 109870.
• Kuhlmann, S., & Bouckaert, G. (Eds.). (2016). Local public sector reforms in times of crisis: National trajectories and international comparisons. Springer.
• Little, R. J. A. & Rubin, D. B. (2002). Statistical Analysis with Missing Data. Wiley.
• Mays, L. W. (2019). Water Resources Sustainability. McGraw-Hill.
• Meydan, B. (2025). Sürdürülebilir kalkınma hedefleri kapsamında TR33 bölgesi illerinin performanslarının TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(Özel Sayı), 227-249.
• Neuman, M. (2005). The compact city fallacy. Journal of Planning Education and Research, 25(1), 11–26.
• Newman, P., Beatley, T., & Boyer, H. (2009). Resilient Cities: Responding to Peak Oil and Climate Change. Island Press.
• Niu, W., Rong, Y., Yu, L., & Huang, L. (2022). A novel hybrid group decision making approach based on EDAS and regret theory under a fermatean cubic fuzzy environment. Mathematics, 10(17), 3116.
• Novotny, V., Ahern, J., & Brown, P. (2010). Water centric sustainable communities: planning, retrofitting, and building the next urban environment. John Wiley & Sons.
• OECD. (2015). OECD Environmental Performance Reviews: Turkey 2015. OECD Publishing.
• OECD. (2016). Water Governance in Cities. OECD Publishing.
• Oyan, V. (2023). Alkali göllerden elde edilen trona madeninden soda külü üretimi: Van ve Arin gölü örnekleri, Van gölü havzası, Türkiye. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 28(3), 1068-1080.
• Özer, B., & Yalçıner Ercoşkun, Ö. (2021). Drought analysis and resilient strategies: the case of lake Van Basin. Resilience, 5(2), 207-230.
• Özfırat, A. (2018). Van Gölü Havzası’nda erken demir çağı problemi. TÜBA-AR: Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (22), 123–140.
• Özkaya, G and Erdin, C. (2020). Evaluation of smart and sustainable cities through a hybrid MCDM approach based on ANP and TOPSIS technique, Heliyon, vol. 6, no. 10, p. e05052, 2020.
• Palmer, M. A., Liu, J., Matthews, J. H., Mumba, M., & D’Odorico, P. (2015). Manage water in a green way. Science, 349(6248), 584-585.
• Pollitt, C., & Bouckaert, G. (2017). Public Management Reform: A Comparative Analysis - Into The Age of Austerity (4th ed.). Oxford University Press.
• Puška, A., Stević, Ž., & Pamučar, D. (2022). Evaluation and selection of healthcare waste incinerators using extended sustainability criteria and multi-criteria analysis methods. Environment, Development and Sustainability, 1-31.
• Puška, A., Stević, Ž., & Pamučar, D. (2021). Evaluation and selection of healthcare waste incinerators using extended sustainability criteria and multi-criteria analysis methods. Environment, Development and Sustainability, 24(9), 11195-11225.
• Sağır, H., & Koç, S. (2025). Türkiye’de dış göç ve kentsel yönetişim: uyum süreçleri, sosyal dinamikler ve yönetim politikaları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 34(1), 33-82.
• Qiu, K., Chen, J., Ashraf, S., and Shahid, T. (2024). Strategic decision support system with probabilistic linguistic term sets: extended CRADIS approach for supply chain risk management in sports industry. IEEE Access.
• Smith, V. H., Dodds, W. K., Havens, K. E., Engstrom, D. R., Paerl, H. W., Moss, B., & Likens, G. E. (2018). Comment: Cultural eutrophication of natural lakes in the United States is real and widespread. Limnology and Oceanography, 63(5), 2117–2125.
• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (2004). Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Resmî Gazete Tarihi: 31.12.2004, Sayı: 25687). Ankara: Resmî Gazete.
• Tanış, E. & R. Çelik, (2024). CBS Tabanlı AHP Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi (ÇKKV) Kullanılarak Van Gölü Güzelsu Alt Havzası Taşkın Risk Haritalarının Çıkarılması ve Değerlendirilmesi, DÜMF MD, c. 15, sy. 4, ss. 941–950, 2024.
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2021). Van Gölü Havzası Tanıtım Raporu. Su Yönetimi Genel Müdürlüğü.
• T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2020). Van Gölü Havza Koruma Eylem Planı ve Uygulama Programı İzleme Raporu (2020-2024).
• T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (t.y.). Çevresel Göstergeler- Kanalizasyon Şebekesiyle Hizmet Verilen Nüfus. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/kanalizasyon-sebekesiyle-hizmet-verilen-nufus-i-85747?utm
• Tekten Aksürmeli, Z. S. (2017). Yaşlılık ekseninde Türkiye’de iç göç ve kent. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi(64), 703-716.
• TÜİK (2023a). Atık İstatistikleri, 2022, Haber bülteni. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Atik-Istatistikleri-2022-49570&utm ET. 15/04/2025.
• TÜİK (2023b). Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022, Haber bülteni. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri-2022-49607&utm ET. 15/04/2025.
• TÜİK (2025). Coğrafi İstatistik Portalı, https://cip.tuik.gov.tr/ , E.T. 15/04/2025 UN-Habitat. (2009). Planning and Design for Sustainable Urban Mobility: Global Report on Human Settlements 2009. United Nations Human Settlements Programme.
• UN-Habitat. (2020). World Cities Report 2020: The Value of Sustainable Urbanization. Nairobi: United Nations Human Settlements Programme.
• Wang, Z., Lı, Z., Wang, Y., Zheng, X. & Deng, X. (2024), Building green ınfrastructure for mitigating urban flood risk in beijing, china, Urban Forestry & Urban Greening, S.93.
• WHO, & UNICEF. (2021). Progress on household drinking water, sanitation and hygiene 2000-2020: five years into the SDGs. World Health Organization.
• Yetmen, H. (2015). Van Gölü Havzası’nın kuraklık analizi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 2(5), 184-198.
• Yılmaz, H., & Günay, A. (2021). Yerel yönetimlerin Van Gölü’nün korunmasına yönelik faaliyetleri üzerine bir değerlendirme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1), 133–150.
• Yürüyen, A. A and Ulutaş, A (2024). Assessing the urban competitiveness of european cities using LOPCOW-RAWEC methodologies, Int J. Knowl. Innov Stud., vol. 2, no. 3, pp. 179–189, 2024.
• Zavadskas, E. K., Turskis, Z., & Kildienė, S. (2014). State of art surveys of overviews on MCDM/MADM methods. Technological And Economic Development Of Economy, 20(1), 165-179.