Current Situation and Potential of Van Textile Sector Within the Scope of Attraction Centers Support Program (CMDP)

Yıl 2025, Sayı: 68, 184 - 210, 27.06.2025

Rumeysa Aysan , Aysu Uğurlar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1559055

Öz

Growth poles theory argues that investments in regions where economic activities are concentrated benefit the environment and stimulate local economies by establishing special economic zones. In Turkey, the Centers of Attraction Support Program (CMDP), supported by the Ministry of Industry and Technology, was developed and defined with reference to the growth poles theory in the 9th Development Plan. Under the 10th and 11th Development Plans, it was implemented and concretized at the national level. CMDP aims to increase regional development and employment in less developed regions through investments in areas such as industry, infrastructure, tourism, education and renewable energy. The province of Van, located in the TRB2 NUTS 2 Region, was identified as a center of attraction under the CMDP and investments were made especially in the textile sector. Today, a total of 57 textile and garment companies are operating in Van, including 22 companies supported under CMDP. Based on semi-structured interviews with 22 textile firms supported under CMDP between 11 January 2023 and 28 January 2024, this study aims to assess the current status and potential of the firms in terms of product and workforce status, R&D and innovation activities, production organization, supply and marketing processes, environmental sustainability, location, strategy and competition. In this direction, the findings obtained from the interviews with the companies are analyzed by cross-tabulation frequency distribution according to company locations. In addition, in the light of the data obtained from interviews with relevant institutions and organizations, SWOT analysis was applied to identify the strengths and weaknesses of the textile companies within the scope of CMDP and the opportunities and threats related to the sector. Finally, the level of specialization of the provinces in the TRB2 NUTS 2 Region and Van province in the textile sector was measured through location quotient (LQ) analysis. The analysis shows that despite the young population and labor-intensive sectoral advantages of the region, the lack of qualified labor force, insufficient R&D and innovation, branding problems and insufficient new investments limit the growth in the sector and thus the multiplier effect. As a result, the Van textile sector has failed to achieve the expected growth and become an economic center of attraction. This reveals that the growth poles theory needs to be re-evaluated in the Turkish context

Anahtar Kelimeler

Regional Development , Growth Poles Theory , Centres of Attraction Support Programme (CMDP) , Textile Industry , Van

Destekleyen Kurum

Van YYÜ BAP (Bilimsel Araştırma Projesi) Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen FYL-2023-10803 kodlu araştırma projesinin bir çıktısıdır.

Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı (CMDP) Kapsamında Van Tekstil Sektörünün Mevcut Durumu ve Potansiyeli

Öz

Büyüme kutupları teorisi, ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgelerde yatırımların çevreye fayda sağladığını ve özel ekonomik bölgeler kurarak yerel ekonomileri canlandırdığını savunmaktadır. Türkiye’de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenen Cazibe Merkezleri Destekleme Programı (CMDP), 9. Kalkınma Planı'nda büyüme kutupları teorisi referans alınarak geliştirilmiş ve tanımlanmıştır. 10. ve 11. Kalkınma Planları kapsamında ise ulusal düzeyde uygulanarak somutlaştırılmıştır. CMDP, az gelişmiş bölgelerde sanayi, altyapı, turizm, eğitim ve yenilenebilir enerji gibi alanlardaki yatırımlarla bölgesel kalkınmayı ve istihdamı artırmayı hedeflemektedir. TRB2 Düzey 2 Bölgesi'nde yer alan Van ili, CMDP kapsamında bir çekim merkezi olarak belirlenmiş ve özellikle tekstil sektörüne yatırımlar yapılmıştır. Günümüzde, CMDP kapsamında desteklenen 22 firma dahil olmak üzere, Van'da toplam 57 tekstil ve hazır giyim firması faaliyet göstermektedir. Bu çalışma, 11 Ocak 2023-28 Ocak 2024 tarihleri arasında CMDP kapsamında desteklenen 22 tekstil firmasıyla yapılan yarı yapılandırılmış görüşmelere dayanarak; firmaların ürün ve işgücü durumu, Ar-Ge ve inovasyon faaliyetleri, üretim organizasyonu, tedarik ve pazarlama süreçleri, çevresel sürdürülebilirlik, yer seçimi, strateji ve rekabet açısından mevcut durumunu ve potansiyelini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, firmalarla yapılan görüşmelerden elde edilen bulgular, firma lokasyonlarına göre çapraz tablo frekans dağılımı yöntemiyle analiz edilmiştir. Ayrıca, ilgili kurum ve kuruluşlarla yapılan görüşmelerden de elde edilen veriler ışığında, CMDP kapsamındaki tekstil firmalarının güçlü ve zayıf yönleri ile sektöre dair fırsat ve tehditleri belirlemek amacıyla GZFT analizi uygulanmıştır. Son olarak, TRB2 Düzey 2 Bölgesi'ndeki iller ve Van ilinin tekstil sektöründeki uzmanlaşma düzeyi, yer seçimi katsayısı (LQ) analiziyle ölçülmüştür. Yapılan analizler, bölgenin genç nüfusu ve emek yoğun sektörel avantajlarına rağmen, nitelikli işgücü eksikliği, Ar-Ge ve inovasyon yetersizliği, markalaşma sorunları ve yeni yatırımların yetersizliğinin sektördeki büyümeyi ve dolayısıyla çarpan etkisini sınırladığını göstermektedir. Sonuç olarak, Van tekstil sektörü beklenen büyümeyi sağlayamamış ve ekonomik bir çekim merkezi haline gelememiştir. Bu durum, büyüme kutupları teorisinin Türkiye bağlamında yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Kalkınma , Büyüme Kutupları Teorisi , Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı , Tekstil Sektörü , Van

Destekleyen Kurum

Van YYÜ BAP (Bilimsel Araştırma Projesi) Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen FYL-2023-10803 kodlu araştırma projesinin bir çıktısıdır.

Kaynakça

• Allwood, J. M., Laursen, S. E., de Rodriguez, C. M., & Bocken, N. M. (2015). Well dressed?: The present and future sustainability of clothing and textiles in the United Kingdom. Journal of the Home Economics Institute of Australia, 22(1), 42.
• Alkan, A., & Obut Bilim, Z. (2021). Lokasyon katsayısı yaklaşımı ile Türkiye çimento sanayiinde bölgesel yoğunlaşma. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 101–113.
• Au, K. F., Chan, N. Y. (2003). The world textile and apparel trade: globalization versus regionalization. In Proceeding of the Seventh International Conference on Global Business and Economic Development, 1063(1), 1070.
• Aysan, R. (2024). Bölgesel gelişmede bir politika aracı olarak cazibe merkezleri programı kapsamında TRB2 bölgesi Van ili tekstil sanayi sektörünün değerlendirilmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fen Bilimleri Enstitüsü, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Bailly, A. S. (1998). The region: A basic concept for understanding local areas and global systems. Cybergeo: European Journal of Geography. Retrieved October 7, 2024, from https://www.journals.openedition.org/cybergeo/333
• Bayraktutan, Y., Tüylüoğlu, Ş., Özbilgin, M. (2012). Lojistik sektöründe yoğunlaşma analizi ve lojistik gelişmişlik endeksi: Kocaeli örneği. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(3), 61-71.
• Christofakis, M., & Papadaskalopoulos, A. (2011). The Growth Poles Strategy in regional planning: The recent experience of Greece. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, 6(2), 5-20.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). On birinci kalkınma planı (2019- 2023). www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf, 158.
• Çiftçi, M. (2015). Interregional economic growth with the theory of growth poles in Kazakhstan. Eurasian Studies Journal, 2(2), 29-47.
• Çiftçi, M. (2018). Türkiye’de Bölgelerarası Sektörel Verimliliğin Analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(1), 551-580.
• DAKA. (2013). TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Başkanlığı, D. B. DAP Stratejik Plan 2019-2023. Ankara. www.daka.org.tr/panel/files/files/yayinlar/trb2_2014_2023_bp.pdf
• Dinler, Z. (2005). Bölgesel iktisat (7. baskı). Ekin Kitabevi Yayınları: Bursa, Türkiye.
• DPT. (2006). Dokuzuncu kalkınma planı: (2007-2013). www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf , 92.
• DPT. (2006). Dokuzuncu kalkınma planı: (2007-2013).www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf
• DPT. (2008). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013. Ankara.
• Eraslan, İ. H., Bakan, İ., Helvacıoğlu Kuyucu, A. D. (2008). Türk tekstil ve hazırgiyim sektörünün uluslararası rekabetçilik düzeyinin analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 265-300
• Eraydın, A. (2004). Bölgesel kalkınma kavram, kuram ve politikalarında yaşanan değişimler. Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, C(1), 126-146.
• Ergen, Y. B. (2007). İstatistiki bölge birimi kavramına eleştirel bir yaklaşım: Kayseri-Sivas-Yozgat örneği üzerine bir değerlendirme. In 12. Ulusal Bölge Bilimi/Bölge Planlama Kongresi Bildiriler Kitabı (pp. 33-38). İstanbul: İTÜ Yayınları.
• Isard, W. (1965). Industrial complex analysis and regional development. MIT Press: UK. Isserman, A. M. (1977). The location quotient approach to estimating regional economic impacts. Journal of the American Institute of Planners, 43(1), 33-41.
• İsbir, E. G. (1991). Şehirleşme ve meseleleri (2. baskı). Gazi Büro Yayınları, Ankara.
• Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu kalkınma planı: 2014-2018. www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu kalkınma planı: 2014-2018. www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014- 2018.pdf, 9-10, 39, 118-119.
• Kalkınma Bakanlığı. (2019). 11. Kalkınma Planı.
• Karakılçık, Y. (2021). Yeni bölgeselleşme politikaları ve Türkiye’de bölge kalkınma yönetimi (3. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Keleş, R. (1976). Kentbilim ilkeleri. Sevinç Matbaası: Ankara, Türkiye.
• Krugman, P. (1999). The role of geography in development. International Regional Science Review, 22(2), 142-161. László, Faragó, and Lux Gábor. " Current chic or museum exhibit? Growth poles and industrial districts in development policy." Tér és Társadalom 28.2 (2014): 11-30.
• McNamara, K. (2008). The global textile and garment industry: The role of ICTs in exploiting the value chain. Enlightenment Economics.
• Öngüt, E. (2007). Türk tekstil ve hazır giyim sanayinin değişen dünya rekabet şartlarına uyumu. DPT Yayınları. Ankara, Türkiye.
• Özben, O., Bulu, M., & Eraslan, I. H. (2004, April). Turkish Textile and Clothing Industry After 2005: A Future Projection. In II International Istanbul Textile Congress (pp. 22-24).
• Özben, O., Bulu, M., & Eraslan, I. H. (2004, April). Turkish Textile and Clothing Industry After 2005: A Future Projection. In II International Istanbul Textile Congress (pp. 22-24).
• Paksoy, S. (2007). Bölgesel kalkınmada girişimciliğin geliştirilmesi: Türkiye’de GAP ve GAP-GİDEM örnekleri. Alatoo Academic Studies-International Scientific Journal, 2(1), 38-49.
• Perroux, F. (1950). Economic space: Theory and applications. Quarterly Journal of Economics, 64, 90-97.
• Perroux, F. (1991). L'Economie du XX e Siècle. Presses Universitaires de Grenoble, Paris.
• Porter, M. E. (2003). The economic performance of regions. Regional studies, 37(6-7), 549-578.https://doi.org/10.1080/0034340032000108697
• Rossi, U. (2009). Growth poles/growth centers tional encyclopedia of human geography (Vol. 4, pp. 651-656). Elsevier.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2021 a). Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı 2021 yılı uygulama usul ve esasları. https://www.sanayi.gov.tr/bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/bolgesel-kalkinma-programlari/01127b
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2021 b). Van il sanayi durum raporu. www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/81-il-sanayi-durum-
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2022). Tekstil, hazır giyim ve deri sektörü raporu. www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/sektor-raporlari/mu2812011411
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (t.y.). Türkiye'de Kentsel ve Kırsal Yerleşim Sistemleri (YER-SİS). https://yersis.gov.tr/web#
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (t.y.). Bölgesel kalkınma programları. https://www.sanayi.gov.tr/bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/bolgesel-kalkinma-programlari/01127b
• Saraç, A. (2006). Bölgesel kalkınma modelleri ve Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) (Yayımlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi.
• Sevim, Ü., Kuyumcu, O. (2008). Hazır giyim. Başbakanlık dış ticaret müsteşarlığı ihracatı geliştirme etüd merkezi araştırma raporu.
• Szirmai, A. (2005). The dynamics of socio-economic development: An introduction. Cambridge University Press. Teşvik Merkezi. (t.y.). Cazibe Merkezleri Programı. Erişim adresi: https://www.tesvikmerkezi.net/cazibe-merkezleri-programi
• Toy, S., Eymirli, E. B., & Gündüz, O. (2016). Reflection of Growth Poles Theory in Turkey as Supporting Program for Attraction Centres. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 43-48.
• Türkcan, B., & Çelik, N. (2020). Türkiye’de bölgesel iktisat. ORION.
• TÜİK. (2023). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. Erişim adresi: https://nip.tuik.gov.tr/
• Typa, M. (2016). Specjalna strefa ekonomiczna jako biegun wzrostu (ujęcie teoretyczne). Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society, 30(2), 23-37
• Yardımcı, A. (2014). Kapasite raporlarına göre Ankara sanayisinin kümelenme eğilimleri. Ekonomik Yaklaşım, 25(92), 55–67.
• Yıldırım Özcan, K. (2020). Büyüme kutupları teorisi bağlamında Türkiye’deki OSB’lerin tarihsel gelişimi ile fiziksel ve ekonomik özellikleri. Verimlilik Dergisi, 1, 143-181.