Lise Öğrencilerinin Değer Yönelimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2017, Sayı: 31, 662 - 674, 01.08.2017

Zöhre Kaya F. Ebru İkiz Esra Asıcı

https://doi.org/10.14582/DUZGEF.783

Öz

Bu çalışmada, İzmir ilinde bulunan Anadolu ve Meslek Liselerinde okumakta olan ulaşılabilir örnekleme yöntemine göre belirlenmiş 1692 lise öğrencisinin değer yönelimlerinin sosyo-demografik değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın verileri Portre Değerler Anketi (PDA) ile toplanmıştır. Veri setinin normal dağılım sergileyip sergilemediğini belirlemek amacıyla Q-Q plot grafikleri incelenmiş ve normallikten aşırı bir sapmanın olmadığı görülmüştür. Veri analizinde aritmetik ortalama, bağımsız örneklemler için t testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin en fazla önem atfettiği değerlerin özyönelim, yardımseverlik ve evrensellik olduğu; en az önem verilen değer yöneliminin ise uyma olduğu görülmüştür. Cinsiyete göre, kız öğrencilerin özyönelim, evrensellik, yardımseverlik, uyma ve güvenlik ortalamalarının erkek öğrencilerden yüksek olduğu ve başarı değer yöneliminin cinsiyete göre farklılaşmadığı bulunmuştur. Okul türüne göre incelendiğinde, bütün alt boyutlar arasında anlamlı farklılık olduğu, Anadolu lisesi öğrencilerinin bütün değer yönelimlerine Meslek lisesi öğrencilerinden daha fazla önem verdikleri görülmüştür. Araştırmada, öğrencilerin mutluluk algısına ve psikolojik sorun yaşama durumuna göre değer yönelimlerinin farklılaştığı görülmüştür. Öğrencilerin değer yönelimlerinin ekonomik durum algısına göre farklılık gösterdiği, genel olarak ekonomik durumunu yüksek olarak tanımlayan öğrencilerin bütün değer boyutlarında en yüksek ortalamaya sahip oldukları görülmüştür. Elde edilen sonuçlar ilgili literatür ışığında tartışılarak öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Değerler, cinsiyet, lise öğrencileri, ergen

Investıgatıon Of Hıgh School Students’ Value Orıentatıons In Terms Of Socıo-Demographıc Varıables

Öz

The purpose of this study is to investigate the value orientations of high school students according to socio-demographic variables. 1692 high school students voluntarily participated to the study by availability sampling method from anatolian and vocational high schools in Izmir. The data was collected with Portre Values Survey (PVS) and a questionnaire. In data analysis, mean, independent sample t test and one way ANOVA techniques were used. Results showed that the students attibute importance to self-direction, benevolence, universalizm; they have the lowest scores on conformity value. According to gender, girls have higher levels on self-direction, benevolence, universalizm, conformity and security than boys’. There is nostatistically significant differentiation on achievement value based on gender. According to school type, the students who are attending to anatolian high schools have higher levels on all of the value orientations than vocational high school students. Results showed that value orientations of high school students differs in being generally happy, having psychological problems, socio-economic level. Results discussed according to relevant literature.

Anahtar Kelimeler

Values, gender, high school students, adolescent

Kaynakça

• Akbaş, O. (2004). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilkögretim II. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Alnıaçık, Ü. & Yılmaz, C. (2008). Değer yargıları ve tüketimde çevreci eğilimler. 13. Ulusal Pazarlama Kongresi, Çukurova Üniversitesi, 359-372
• Altunay, E. & Yalçınkaya, M. (2011). Öğretmen adaylarının bilgi toplumunda değerlere ilişkin görüşlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 17(1), 5-28.
• Bardi, A., Lee, J. A., Towfigh, N. & Soutar, G. (2009). The structure of intraindividual value change. Journal of Personality and Social Psychology, 97, 913-929.
• Başçiftçi, F., Güleç, N., Akdoğan, T. & Koç, Z. (2011). Öğretmen adaylarının değer tercihleri ile epistemolojik inançlarının incelenmesi. 2. International Conference on New Trends in Education and Their İmplications, 27-29 April, Antalya Turkey, 629-638.
• Baştürk, S. (2013). Değer dönüşümünün paradoksları: post-materyalist çalışma yönelimlerinin eleştirisi. Is Ahlakı Dergisi, 6(2), 9.
• Beck, A. T. (1979). Cognitive Therapy and The Emotional Disorders. Boston: International University Press.
• Bilgin, N. (1995). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. Ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Çalışkur, A., Demirhan, A., & Bozkurt, S. (2012). Değerlerin belirli meslek alanları ve demografik değişkenlere göre incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1).
• Çapoğlu, E. & Okur, A. (2015). Ortaokul 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerde yer alan değerler. Sakarya University Journal of Education, 5(3), 90-104.
• Deci, E. L. & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227–268.
• Demirutku, K. & Sümer, N. (2010). Temel değerlerin ölçümü: Portre Değerler Anketi’nin Türkçe uyarlaması. Türk Psikoloji Yazıları, 13(25), 17-25.
• Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95, 542– 575.
• Dilmaç, B. (1999). İlköğretim öğrencilerine insani değerler eğitimi verilmesi ve ahlaki olgunluk ölçeği ile eğitimin sınanması. (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Dilmaç, B (2007). Bir grup fen lisesi öğrencisine verilen insani değerler eğitiminin insani değerler ölçeği ile sınanması. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Dilmaç, B.,Bozgeyikli, H. & Çıkılı, H. (2008). Öğretmen adaylarının değer algılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi, Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (16), 69-91.
• Dilmaç, B., Deniz, M. & Deniz, M. E. (2009). Üniversite öğrencilerinin özanlayışları ile değer tercihlerinin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(18), 9-24.
• Erkan, H. (2006). Bilgi toplumu. Akademik Bilişim Konferansı. ab.org.tr/ab06/bildiri/236.doc adresinden 06/08/2016 tarihinde alınmıştır.
• Erikson, H. E. (1984). İnsanın Sekiz Çağı (Çeviren. T. Bedirhan Üstün & Vedat Şar). Ankara: Birey ve Toplum Yayıncılık.
• Gıddens, A. (1998). Modernliğin Sonuçları. (Çeviren: Ersin Kuşdil). 2. Baskı. Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
• Hellevik, O. (2003). Economy, values and happiness in Norway. Journal of Happiness Studies, 4(3), 243-283.
• Hofstede, G. (1980). Culture’s consequence. Beverly Hills CA: Sage.
• İmamoğlu, E. O. (1987). An interdependence model of human development. Ç. Kağıtçıbaşı (Çeviri Ed.), Growth and progress in cross-cultural psychology. Lissc: Swctsand Zeitlinger.
• İmamoğlu, E. O. (1998). Individualism and collectivism in a model and scale of balanced differentiation and integration. The Journal of Psychology, 132(1), 95-105.
• İmamoğlu, E. O. & Karakitapoğlu-Aygün, Z. (1999). 1970’lerden 1990’lara değerler: Üniversite düzeyinde gözlenen zaman, kuşak ve cinsiyet farklılıkları. Türk Psikoloji Dergisi, 14(44), 1-18.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1991). İnsan, Aile ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitapevi
• Karababa, A., & Dilmaç, B. (2015). Ergenlerde İnsani Değerlerin Sürekli Öfke ve Öfke İfade Biçimlerini Yordamadaki Rolü. İlköğretim Online, 14(3).
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
• Kasser, T. & Ahuvia, A. C. (2002). Materialistic values and well-being in business students. European Journal of Social Psychology, 32, 137-146.
• Kasser, T. & Ryan, R. M. (1996). Further examining theAmerican dream: differential correlates of intrinsic and extrinsic goals. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 280-287.
• Kaya, Z., İkiz. E. & Asıcı, E. (2016). Ergenlerin Saldırganlık Düzeyi ve Değer Yönelimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. III. International Eurasian Educational Research Congress (EJER 2016). 31 Mayıs- 3 Haziran 2016, Muğla.
• Koca, A. İ. (2009). Üniversite öğrencilerinin değerleri ve bireysel özellikleri ile kariyer tercihleri arasındaki ilişki: Çukurova Üniversitesi’nde bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Kuşdil, M. E. & Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk öğretmenlerinin değer yönelimleri ve Schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 59-76.
• Lu, L., R. Gilmour & S.F. Kao (2001). Culture values and happiness: An East–West dialogue. Journal of Social Psychology, 141, 477–493.
• Lu, L. & Shih, J. B. (1997). Sources of happiness: A qualitative approach. The Journal of Social Psychology, 137(2), 181-187.
• Lyubomirsky, S. (2001). Why are some people happier than others? The role of cognitive and motivational processes in well-being. American Psychologist, 56, 239– 249.
• Markus, H.R. & S. Kitayama (1991). Culture and the self: Implication for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98, 224–253.
• Maslow, A. H (1970). Motivation and Personality. New York: Harper & Row.
• Mehmedoğlu, A. U. (2006). İlâhiyat fakültesi öğrencilerinin değer yönelimleri ve dindarlık-değer ilişkisi (M. Ü. İlâhiyat Fakültesi örneği). M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 30 (2006/1), 133-167.
• Özdemir, Y., Koruklu, N., & Üniversitesi, A. M. (2011). Investigating relatinship between values and happiness among university students. Yüzüncü Yıl University Journal of the Faculty of Education, 8(1), 190- 210.
• Özkan, R. & Soylu, A. (2014). Eğitim fakültesi öğrencilerinin benimsedikleri temel insani değerler. Turkish studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2 Winter 2014, p. 1253-1265.
• Özkul, A. S. (2007). Yaşam ve Çalışma Değerlerini Etkileyen Faktörler, S.D.Ü. Öğrencileri Üzerine bir Çalışma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. NewYork: TheFreePress.
• Sagiv, L. & Schwartz, S. H. (2000). ValuesPrioritiesandSubjectiveWell-Being: Direct
• Sarıcı-Bulut, S (2012). Gazi eğitim fakültesi öğrencilerinin değer yönelimleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 1(3).
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in thecontentandstructure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. Advances in experimentalsocialpsychology, 25, 1-65.
• Schwartz, S. H. (1996). Value prioritiesandbehavior: Applying a theory of integratedvaluesystems. C. Seligman, J. M. Olson ve M. P. Zanna, (Der.), Thepsychology of values:TheOntariosymposium, Vol. 8(1-24). Mahwah, NJ: Lawrence ErlbaumAssociates.
• Schwartz, S. H. &Bilsky, W. (1987). Toward a psychologicalstructure of humanvalues. Journal of PersonalityandSocialPsychology, 53, 550-562.
• Schwartz, S. H.,Melech, G., Lehmann, A., Burgess, S., Harris, M. &Owens, V. (2001). Extendingthecross- culturalvalidity of thetheory of basichumanvalueswith a differentmethod of measurement. Journal of Cross-CulturalPsychology, 32, 519-542.
• Yapıcı, A., Kutlu, M. O., & Bilican, F. I. (2012). Öğretmen adaylarının değer yönelimleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,42(42).
• Yılmaz, S., Taşkıran, E. & Çiçek, M (2011). Üniversite Öğrencilerinin Bireysel Değerleri ile Girişimcilik Eğilimleri Arasındaki İlişki: Kafkas Üniversitesi’nde bir Araştırma. 10. Ulusal İşletmecilik Kongresi, 5-7 Mayıs, İzmir, 48-54.
• Kaya, Z., İkiz, F. E. &Asıcı, E. (2017). Lise Öğrencilerinin Değer Yönelimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 662-674.