YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARINDA GÖREV YAPAN YÖNETİCİ ve ÖĞRETMENLERİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ (Diyarbakır İli Örneği)

Yıl 2008, Sayı: 10, 12 - 35, 01.06.2008

Abidin Dağlı Huriye Gündüz

Öz

Bu araştırmanın amacı, yatılı ilköğretim bölge okul yöneticileri ve öğretmenlerinin kendi algılarına göre tükenmişlik düzeylerini saptamaktır. Bu amaçla Diyarbakır il merkezi ve ilçelerindeki toplam 14 yatılı ilköğretim bölge okulunda görevli 47 okul yöneticisi ve 210 öğretmene anket uygulanmıştır. Bu araştırmada, Maslach ve Jackson tarafından geliştirilmiş olan, Maslach Tükenmişlik Envanteri (MTE) kullanılmıştır. MTE toplam 22 maddeden oluşmaktadır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak çözümlenmiştir. Verilerin analizi sonucunda özetle şu sonuçlar elde edilmiştir: (1) Yatılı ilköğretim bölge okullarında görev yapan yöneticilerin kendi algılarına göre “duygusal tükenme” boyutunda %31.9’unun düşük düzeyde, %23.4’ünün orta düzeyde, %44.7’isinin yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları; “duyarsızlaşma” boyutuna ilişkin %21.3’ünün düşük düzeyde, %42.6’sının orta düzeyde, %36.2’sinin yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları; “kişisel başarı” boyutunda ise %31.9’unun düşük düzeyde, %23.4’ünün orta düzeyde ve %44.7’sinin de yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları saptanmıştır. (2) Yatılı ilköğretim bölge okullarında görev yapan öğretmenlerin kendi algılarına göre “duygusal tükenme” boyutunda %27.6’sının düşük düzeyde, %38.1’inin orta düzeyde, %34.3’ünün yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları; “duyarsızlaşma” boyutunda %31.4’ünün düşük düzeyde, %31.4’ünün orta düzeyde, %37.1’inin yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları; “kişisel başarı” boyutunda ise %26.7’sinin düşük düzeyde, %33.3’ünün orta düzeyde ve %40.0’ının da yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları saptanmıştır. (3) Eğitim düzeyine göre, yönetici grubunun “duygusal tükenme” ve “kişisel başarı” boyutlarına ilişkin algıları arasında anlamlı fark saptanmıştır. Fakat “duyarsızlaşma” boyutuna ilişkin algıları arasında anlamlı fark saptanmamıştır. (4) Eğitim düzeyine ve bulunan kademeye göre, öğretmen grubunun ise, tüm boyutlara ilişkin algıları arasında anlamlı fark saptanmamıştır. (5) Genel olarak okul yöneticileri ve öğretmenlerin tükenmişliklerine ilişkin algıları arasındaki anlamlı farkın sadece “duyarsızlaşma” ve “kişisel başarı” boyutlarında ortaya çıktığı, “duygusal tükenme” boyutunda ise anlamlı bir farkın ortaya çıkmadığı saptanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma, kişisel başarı, yatılı ilköğretim bölge okulu.

The Burnout Level of Administrators and Teachers Working at Regional Primary Boarding Schools

Öz

The aim of this research is to determine the administrators and teachers “burnout levels in boarding region primary schools” according to their own perceptions. For this reason, a questionnaire was administered to 47 school administrators and 210 teachers who were in charge in the 47 secondary schools in Diyarbakır city center and counties constitute the sample of the research. MBI include 22 items. Data have been analyzed by using SPSS package programme. These are the consequences of the analysis of the data: (1) It was determined that 31,9 % percent of the administrators had lived in low level, 23,4 % percent of whom had in medium, 44,7 % percent of whom had in high level of burnout for the dimension of “emotional exhaustion”; 21,3 % percent of the administers had lived in low level, 42,6 % percent of whom had in medium, 36,2 % percent of whom had in high level of burnout for the “depersonalization” dimension; 31,9 % percent of the administers had lived in low level, 23,4 % percent of whom had in medium, 44,7 % percent of whom had in high level of the burnout for the dimension of the “personal accomplishment”.(2) It was determined that 27,6 % percent of the teachers had lived in low level, 38,1 % percent of whom had in medium, 34,3 % of whom had in high level of the burnout for the dimension of the “emotional exhaustion”; 31,4 % percent of the teachers had lived in low level, 31,4 % percent of whom had in medium, 37,1 % percent of whom had in high level of burnout for the “depersonalization” dimension; 26,7 % percent of the teachers had lived in low level, 33,3 % percent of whom had in medium, 40,0 % percent of whom had in high level of the burnout for the dimension of the “personal accomplishment”. (3) As to the level of education variable, a meaningful difference was determined in their perception relating to “emotional exhaustion”, and “personal accomplishment” for group of administers. But as to the level of education, a meaningful difference was not determined in their perception relating to “depersonalization”. (4). As to the level of education and echelon, it was not determined a meaningful difference in their perceptions relating to all dimensions for group of teachers. (5). It was determined a meaningful difference between perceptions of administers and perceptions of teachers relating to dimensions of “depersonalization” and “personal accomplishment” in general. It was not determined generally a significant difference between administers’ and teachers’ perceptions relating to “emotional exhaustion”.

Anahtar Kelimeler

Burnout, emotional exhaustion, depersonalization, personal accomplishment, boarding region primary s

Kaynakça

• Anonymous (1998). Prımary Preventıon of Mental, Neorulogical and Psychogical Disoerder World Health Organızatıon (Geneva). United States of America.
• Aydın, Levent (2002). “İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Bireysel Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi (Sakarya İli Örneği)” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babcock, Jesse H. (2003). “Burnout Among Licensed Master Level Social Workers In Maina”. (Master Thesis). Maine: The University Of Southern Marine.
• Begley, Donna McClure (1982). “Burnout among Special Education Administrators”. The Annual International Convention of the Council for Exceptional Children (60 th, Houston, TX, (April, pp. 11-16, Session Th-74).
• Brouwers, André ve Welko Tomıc (2000). “A Longitudinal Study of Teacher Burnout And Percieved Self-efficacy In Classroom Manegement”, Teaching & Teacher Education, No. 16. pp.239-253.
• Capel, Susan A. (1991). “A Longitudinal Study of Burnout in Teachers”. British Journal of Educational Psychology. (61), 36-45.
• Caputo, Janette S. (1991). Stres and Burnout in Library Service. Canada: Oryx Press.
• Çam, Olcay. (1993). “Tükenmişlik Envanterinin Geçerlilik ve Güvenirliğinin Araştırılması”. Ankara: VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. (Editörler: Rüveyda Bayraktar, İlhan Dağ). Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Dağlı, Abidin (2004). “İlköğretim Denetmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri”. Çağdaş Eğitim Dergisi: S. 305, ss.26-33.
• Dolunay, Ayşe Birsen (2001), “Keçiören İlçesi Genel Liseler Ve Teknik-Ticaret- Meslek Araştırması”.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tükenmişlik Durumu
• Dorman, Jeffrey (2003). “Testing A Model For Teacher Burnout”. Australian Journal of Educational & Developmental Psychology. V. 3, pp. 35-47.
• Dworkin, Anthony Gary (2001). “Perspectives on Teacher Burnout and School Reform” International Education Journal. Vol 2, No 2, pp. 69-78.
• Dworkin, Anthony Gary, Lawrence J. Saha ve Antwanette N. Hill (2003). “Teacher Burnout and Perceptions of a Democratic School Environment”. International Education Journal. Vol 4, No 2, pp. 108-120.
• Ergin, Canan (1993). “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması”. Ankara: VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. (Editörler: Rüveyda Bayraktar, İlhan Dağ). VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Ersoy, Füsun, Cenap Yıldırım ve Tamer Edirne (2001). “Tükenmişlik (Staff Burnout) Sendromu”, www.STED.htm.
• Esteve, José (1989). “The Conditions of Stres”. Teaching and Stress. (Publisher: Martin Cole, Stephan Walker). Philadelphia: Open University Press.
• Evers, Will J. G., André Brouwers ve Welko Tomic (2002). “Burnout and Self- efficacy: A Study on Innovative Educational System in the Netherland”. British Journal of Educational Psychology, No. 72. pp.227-243.
• Freudenberger, Herbert J. ve G Rıchelson (1998). “Tükenmeye Rağmen Nasıl Yaşanabilir”. Stresle Başa Çıkma Olumlu Bir Yaklaşım. (Çeviren ve Editör: Nesrin Hisli Şahin). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Girgin, Günseli (1995). “İlkokul Öğretmenlerinde Meslekten Tükenmişliğin Gelişimini Etkileyen Değişkenlerin Analizi Ve Bir Model Önerisi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Iwanicki, E.F. (1983). “Toward Understanding and Alleviating Teacher Burnout”.
• Theory into Practice. (22), 27-32.
• Izgar, Hüseyin (2001). Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Joseph, Russel (2000). Stress Free Teaching (A Practical Guide to Tacking Stres in Teaching, Lecturing and Tutoring). London: Kogon Page.
• Kalkan, Melek (1996). “Lise Öğretmenlerinin Öğrenci Kontrol Eğiliminin Tükenmişlik ve Çeşitli Değişkenler İle İlişkisi” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karasar, N. (1994). Araştırmada Rapor Hazırlama. (7. Baskı). Ankara: 3A Araştırma
• Eğitim Danışmanlık Ltd.
• Maslach, Christina (1982). Burnout The Cost Of Caring. New Jersey: Prentice- Hall, Inc., Englewood Cliffs.
• Maslach, Chrıstina ve Susan E. Jackson (1984). “Burnout in Organizational Setting”. Applied Social Psychology Annuel. Beverly Hills, CA: Sage: Vol. 5, pp. 133- 153.
• Maslach, Christina ve Michael P. Leıter (1997). The Truth About Burnout. San Francisko: Jossey-Bass Publishers.
• Pines, Ayala ve Eliot Aranson (1983). “Combatting Burnout”. U.S.A.: Children and Youth Services Review: Vol. 3, pp. 263-273.
• Sarros, James C. (1986). “Predictors of Burnout among School Administrators”.
• Journal Citation. Unicorn,- Bulletin-of- the- Australian- College – of
• Education. V. 12, N. 4, (November). pp. 242-243.
• Sucuoğlu, Bülbin. ve Neslihan Kuloğlu (1996). “Özürlü Çocuklarla Çalışan Öğretmenlerde Tükenmişliğin Değerlendirilmesi”. Ankara: Türk Psikoloji Dergisi: Cilt 11, Sayı 36, ss. 44-60.
• Takeda, Fumi, Eise Yokoyama, Takeo Mıyake ve Sadahiko Nozakı (2001). “Reletionship Between Burnout and Occupational Factors in Staff of Facilities for Mentally Retarded Children”. Journal Of Occupational Health, No. 43, pp. 173-179.
• Vance, Booney, Susan Miller, Sam Humphreys ve Francine Reynolds (1989). “Sources and Manifestation of Occupational Stres as Reported by Fulltime Teachers Working in Bıa School”. Journal of American Indian Education, Vol. 28, No. 2.
• Wax, Anne S. And Loyde W. Hales (1990). “Can Colleagues Indetify the Burnout School Administrator ?” The Annual Metting of the American Educational Research Association. (Boston, MA, April, pp. 16-20.