İnsan Hakkı Olarak, Din Ve Vicdan Özgürlüğü’nün Sosyolojik Ve Felsefi Gelişimi: Tarihi Süreçte Din Ve Vicdan Özgürlüğüne İlişkin Ortaya Çıkan Modeller

Year 2021, Issue: 66, 667 - 700, 18.05.2021

Muhterem Dilbirliği

Abstract

Hristiyanlık din olarak gelmiş ve ilk ortaya çıktığı andan itibaren iktidar ile mücadele içerisinde olmuştur. İnsanların yeni dine inanması iktidar güçleri tarafından hoş karşılanmamıştır. Yeni dinin kurumsallaşması ve kilisesinin kurulmasıyla, Hristiyanlar kendilerini daha güçlü ifade edebilme imkânı bulmuşlar ve güçlenmişlerdir. Hristiyanlık, devlet dini olmayı başarmış ve büyük Roma Katolik kilisesi ortaya çıkmıştır.
Hristiyanlığın devlet dini olması ve güçlenmesi, dini bir anda toplumda her şeyin merkezine oturtmuştur. Din ve devlet arasındaki mücadele boyut değiştirerek, Kilise ve devlet gibi iki kurumsal yapı arasında yaşanmaya başlamıştır.
Fransız ihtilali sonrası Avrupa’da başlayan anayasacılık hareketleri, başta din ve vicdan özgürlüğü olmak üzere, temel haklar ve özgürlükler tartışılmasına sebep. Her ülke, hem Reform dönemini ve sonrasında yaşanan dönemi farklı tecrübelerle yaşamıştır. Anayasacılık hareketlerinde bu tecrübenin etkisi büyük ölçüde hissedilen Fransa ve Almanya’da din ve vicdan özgürlüğü alanında kendi modelini oluşturmuştur.

Keywords

Anayasa, Din Özgürlüğü, Vicdan Özgürlüğü, Laiklik, Ayrılık Modeli, İşbirliği Modeli, Almanya, Avrupa, İnsan Hakları.

References

• - “Grundzüge des Kriegsverlaufs”, http://homepage.ruhr-uni bochum.de/till.witthaus/grundzuege.htm (Erişim 20.12.2017).
• - Akbulut, Olgun, Anayasal Dinsel Çoğulculuk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2016.
• - Aktay, Yasin, Postmodern Kavşakta Din ve Sivil Toplum, Tezkire, İstanbul 2015.
• - Albayrak, H. Şule, “Batı Ülkelerinde Din ve devlet İlişkilerindeki Alternatif Modeller ve Türkiye Örneği”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt-Sayı 48, Haziran 2015, ss.185-198.
• - Altundiş, Mehmet, Avrupa Konseyi ve AİHM Kararlarına Göre Türk Hukukunda Vicdani Red Hakkı, Yasama Dergisi, S. 20, 2012, ss.143-174.
• - Altuntaş, Mehmet, Türk Anayasalarında İnsan Hakları, Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara 2002.
• - Ardoğan, Recep, “Kelami açıdan İnsan Haklarının Temellendirilmesi” içinde: Kur’an ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları, edt. Muhsin Demirci, İstanbul 2014, ss.57-117.
• - Arndt Künnecke, „Der Europäische Minderheitenbegriff. Entwicklung und Wirkung“. Teil 1, jurisprudence, yıl:2013 Sayı: 20(4)
• - Arnhart, Larry, Plato’dan Rawls’a Siyasi Düşünce Tarihi, çev: Ahmet Kemal Bayram, 3.Baskı, Adres Yayınları, Ankara 2008.
• - Atalay, Esra, Vicdan Özgürlüğü, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 21-22, 1999-2000, ss.121-144.
• - Ataman,Kemal, Ulus Olmanın Kutsal temeli: Sivil Din, 2. Baskı, Bursa 2020
• - Aydınalp, Halil, “Sosyal Çatışma ve Din”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, 2010, ss.187 – 215.
• - Başdemir, Hasan Yücel, “Optimum Değerler Olarak Laiklik ve Din Özgürlüğü”, içinde: Türkiye’de Din Özgürlüğü ve Laiklik, editör: Hasan Yücel Başdemir, Liberte Yayınevi, Ankara 2011, ss.147-173.
• - Başgil, Ali Fuad, Din ve Laiklik, 14.Baskı, Yağmur Yayınları, İstanbul 2015.
• - Berger, Peter L., “Auf der Suche nach einer Friedensformel: Replik”, içinde: Nach dem Niedergang der Säkularisierungstheorie, hrg. Peter L. Berger, Uni Print, Münster 2013.
• - Bilgin, Ahmet, “Hak ve Özgürlükler, Çifte Standartsız Bir Dünya”, Yeni Türkiye, Temmuz-Ağustos 1998, ss.702-704.
• - Bochinger, Christoph, “Zur Funktion der Gemeinschaft in Religionen”, içinde: Kirche und Umma Glaubensgemeinschaft in Christentum und İslam (Hg.), Hansjörg Schmid ve diğerleri, Regensburg 2014, ss.23-41.
• - Böckenförde, Ernst-Wolfgang, „Das Grundrecht der Gewissensfreiheit“, Staat, Verfassung, Demokratie. Studien zur Verfassungstheorie und zum Verfassungsrecht, 1991.
• - Çaha, Ömer, “Amerikan Modeli: İnanç ve Özgürlüğün Buluşması”, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:8, Sayı:30-31, Bahar – Yaz 2003.
• - Can, Cahit, “İlksel Düşünce ve Toplum-Din İlişkileri” içinde: Prof.Dr. Adnan Gürüz’e Armağan, Ankara 2016 ss.203-238.
• - Canatan, Kadir, Din ve Laiklik, İnsan Yayınları, İstanbul 1997.
• - Cavuldak, Ahmet, Gemeinwohl und Seelenheil, Die Legitimitaet der Trennung von Religion und Politik in der Demokratie, Transcript Verlag, Bielefeld 2015.
• - Ceylan, Yasin, “Siyaset, İktidar, Din”, Ankara Barosu Dergisi, yıl:65, sa. 4, Güz 2007, ss.9-11.
• - Çolak, Yılmaz, Türkiye’de Kültürel İktidarın Kuruluşu 1923-1945, Ankara 2017.
• - Czermak, Gerhard, Religions- und Weltanschauungsrecht, Berlin 2008.
• - Depenheuer, Otto, “Staat und Religion: Ordnungsmodelle zwischen souveraenen Potenzen”, içinde: (hg.) O.Depenheuer/İ.Doğan/ O.Can, Zwischen Saekularitaet und Laizismus, Münster 2005 ss.9-26.
• - Dilbirliği, Muhterem, Avrupa’da Din ve Vicdan Özgürlüğü, Ankara 2020
• - Eliade, Mircea, Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, Yaratılış Özlemi, çev. Mehmet Aydin, İstanbul 2015.
• - Erdoğan, Mustafa, “Sivil Özgürlük Olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü”, Liberal Düşünce Dergisi, Kış 2001, sayı:21, ss.40-47.
• - Eren, Selim, “Din, Devlet, Siyaset”, içinde: Din Sosyolojisi, Editörler: Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu, 4.Baskı, Ankara 2016, ss.571-586.
• - Eroğlu, Ahmet Hikmet, “Doğu Batı Kiliselerinin Ayrılış Sebepleri”, Dini Araştırmalar, , C.2, S.5, Eylül-Aralık 1999, ss. 387-413.
• - Freyer, Hans, Din Sosyolojisi, çev. Turgut Kalpsüz, Ankara 1964.
• - Geanakoplos, Deno J., “Bizans İmparatorluğu’nda Kilise ve Devlet : Sezaropapizm Sorununu Yeniden Düşünmek”, çev. Mustafa Alican, Tarih Okulu, Ocak – Nisan 2011, S. IX, ss.169-198.
• - Güneş, Abdurrahman, “Sosyolojik Olarak Din ve Toplum İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, Yıl 2014, ss. 153 – 164.
• - Gunn, T.Jeremy, Din Özgürlüğü ve Laisite, çevirenler: Hüseyin Bal, Ömer Faruk Altıntaş, Ankara 2014.
• - Güriz, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara 2017.
• - Haeberle, Lothar, “Religionsfreiheit und Staatskirchenrecht in Deutschland – eine nicht nur verfassungsrechtliche Lageskizze”, içinde: İslam – Säkularismus – Religionsrecht: Aspekte und Gefährdungen der Religionsfreiheit, (hrgs) Lothar Häberle / Johannes Hattler, Heidelberg 2010, ss. 5-25.
• - Herzog, Roman, „Die Freiheit des Gewissens und der Gewissensverwirklichung“, Deutsches Verewaltungsblatt, Jahrgang 84, 15. September 1969, ss.718-720.
• - Hidalgo, Oliver, “Rückkehr der Religionen und Säkularisierung”, içinde: Das Narrativ von der Wiederkehr der Religion, Hrsg. H. Zapf ve diğerleri, Wiesbaden 2018, ss.13-33.
• - Hobbes, Thomas, Leviathan, çev. Semih Lim, 6.Baskı, İstanbul, 2007.
• - Hofmann, Hans, içinde: Bruno Schmidt-Bleibtreu, Franz Klein, anayasa Kommentar zum Grundgesetz, 2004.
• - https://incil.info (Erişim 17.12.2017 ).
• - https://wol.jw.org/tr/wol/d/r22/lp-tk/2005683 (Erişim 17.12.2017 ).
• - https://www.luther2017.de/wiki/stationen-der-reformation/1555-eroeffnung-des-augsburger-reichstages-augsburger-religionsfriede/index.html (E.T. 20.01.2021)
• - İmga, Orçun, „Amerika“ Amerika’da Din ve Devlet, Liberte Yayınları, Ankara 2010.
• - İmga, Orçun, „Hollanda“ “Hollanda’da Din ve devlet İlişkileri Ve Kilise-Devlet Ayrılığı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:29, Nisan 2011, ss. 195-201.
• - Israel, Jonathan, Die Französische Revolution, Reclam Verlag, Stuttgart 2017.
• - İzzetbegoviç, Aliya, Doğu Batı Arasından İSLAM, çev. Salih Şaban, Yarın Yayınları, İstanbul 2013.
• - Jonkers, Peter, „Das gespannte Verhaeltnis Zwischen Religion und Politik in der Moderne“, içinde: Hegel-Jahrbuch 2013
• - Kabaoğlu, İbrahim Ö., “Din Özgürlüğü”, AÜSBF Dergisi, yıl:1991, Cilt:46, sayı:1, ss.265-278.
• - Kahraman, Mehmet, “Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Türkiye’de Laiklik”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:2008, C:5, S:9, ss.57 – 77.
• - Köse, Saffet, „Din“, “Din Özgürlüğü ve Barış Yolunda İki Tecrübe, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.5, 2005, ss.13-48.
• - Köse, Saffet, „Menschenrechte“ “Menschenrechte aus İslamischer Perspektive”, içinde: Menschenrechte aus zwei İslamtheologischen Perspektiven, Mohammed Hashim Kamali / Saffet Köse, Frankfurt am Main, 2013, ss.107-194.
• - Küçük, Adnan, “Laikliğe ilişkin tartışmalar ve iki Laiklik modeli”, içinde: Türkiye’de Din Özgürlüğü ve Laiklik, editör: Hasan Yücel Başdemir, Ankara 2011, ss. 39-96.
• - Künnecke, Arndt, “Der Europäische Minderheitenbegriff. Entwicklung und Wirkung. Teil 1”, jurisprudence, yıl:2013 Sayı: 20(4), ss.1283-1301.
• - Kurt, Abdurrahman, Sosyolojik Din Tanımları ve Dine Teolojik Bakış Sorunu, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, 2008, ss. 73 – 93.
• - Locke, John, Hoşgörü Üstüne Bir Mektup, çev. Melih Yürüşen, 8. Baskı, Ankara 2017.
• - Lothar Haeberle, „Religionsfreiheit und Staatskirchenrecht in Deutschland – eine nicht nur verfassungsrechtliche Lageskizze“, içinde: Islam – Säkularismus – Religionsrecht: Aspekte und Gefährdungen der Religionsfreiheit, (hrgs) Lothar Häberle / Johannes Hattler, Heidelberg 2010
• - Mardin, Şerif, Din ve İdeoloji, 23. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• - Nebhan, Faruk, “İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler”, çev. Servet Armağan, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Cilt: VII, sa. 1-2, Yıl:1978, ss. 275-288.
• - Öktem, Akif Emre, Uluslarası Hukukta İnanç Özgürlüğü, Liberte Yayınları, Ankara 2002.
• - Öktem, Niyazi, “Fransız Devriminin Felsefesi ve Türkiye”, İÜHFM, C.:53, S.:1-4, Yıl 1990, ss.267 – 272.
• - Okumuş, Ejder, “Sosyoloji”, Din Sosyolojisi, Ankara 2018.
• - Okumuş, Ejder, “Toplumsal Değişme ve Din”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.8 S.30, Güz-2009, ss.323-347.
• - Özipek, Bekir Berat, Muhafazakârlık, İstanbul 2011.
• - Özyurt, Cevat, İnsan Haklarının Küreselleşmesi, İnsan Hakları Araştırmaları, Yıl:2 Sayı:2, 2004, ss. 65-84.
• - Rill, Bernd, Frankreich und Der Islam, Egalité und liberté versus Moschee, içinde: Frankreich im Umbruch, (Hrsg.) Richard Rill, München 2015
• - Rousseau, Jean-Jacques, Toplum Sözleşmesi, çev. Vedat Günyol, 9.Baskı, İstanbul 2012.
• - Salihpaşaoğlu, Yaşar, Din ve Devlet Arasındaki İktidar Mücadelesi: Avrupa Örneği, Ankara 2014.
• - Sambur, Bilal, „Tahlil“, “Medine Vesikasının Özgürlük ve Çoğulculuk Açısından Tahlili”, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl 19, Sayı 76, Güz 2014, ss.179-186.
• - Sambur, Bilal,”Din”, “Din Özgürlüğü-Felsefi Bir Bakış”, ,içinde: Türkiye’de Din Özgürlüğü ve Laiklik, editör: Hasan Yücel Başdemir, Ankara 2011, ss.17-38.
• - Sayın, Yusuf, “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve İslam”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.26, 2015, ss. 423-454.
• - Schroeder, Christoph, “„Was ist Wahrheit?“ (Joh 18,38) Die Pilatusfrage im gegenwärtigen gesellschaftlichen Kontext”, https://www.frei-und-fromm.de/positionen/lebensf%C3%BChrung/was-ist-wahrheit/ (Erişim 17.12.2017 ).
• - Seidler, G.L., Bizans Siyasal Düşüncesi, çev. Mete Tunçay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1980.
• - Şekerci, Osman, İslam Ülkelerinde Gayri Müslümlerin Temel Hakları, İstanbul 1996.
• - Sencer, Muzaffer, “İnsan Hakları Açısından Amerikan Devrimi”, İnsan Hakları Yıllığı, Sayı 9-1, Yıl:1987, ss. 85-126.
• - Sevinç, Murat, “Türkiye'de ve batı demokrasilerinde, vicdani ret, zorunlu askerlik ve kamu hizmeti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi ,Yıl: 2006 Sayı: 1 Cilt: 61, ss. 297 – 322.
• - Shestack, Jerome J., “İnsan Haklarının Felsefi Temelleri”, Liberal Düşünce, Çev. Ali Rıza Çoban – Bilal Canatan, Cilt: II, No. 43, Yaz 2006, ss. 87 – 119.
• - Şirin, Tolga / Duymaz, Erkan / Yıldız, Deniz, Türkiye‘de Din ve Vicdan Özgürlüğü, Ankara 2016.
• - Stutz, Ulrich, Die päpstliche Diplomatie unter Leo XIII. nach den Denkwürdigkeiten des Kardinals Domenico Ferrata, Verlag der Akademie der Wissenschaften, Berlin 1926.
• - Subaşı, Necdet, Din Sosyolojisi, DEM Yayınları, İstanbul 2017.
• - Taplamacıoğlu, Mehmet, Din Sosyolojisi, Ankara 1963.
• - Tekin, Mustafa, “Kamusal Alanda Din”, içinde: Din Sosyolojisi, Editörler: Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu, 4.Baskı, Ankara 2016, ss.587-606.
• - Von Campenhausen, Axel Freiherr, “Staat”, “Staat und Religion nach dem Grundgesetz“, Humbolt Forum Recht HFR, 12/2008, ss.123-129.
• - Von Coelln/ Gröpl/ Wındthorst, Grundgesetz –Studienkommentar- München 2013
• - Wach, Joachim, Din sosyolojisine Giriş, çev. Battal İnandı, Ankara 1987.
• - Walter, Christian, Religionsverfassungsrecht, Mohr Siebeck Verlag, Tübingen 2006.
• - Weber, Max, Din Sosyolojisi, çev. Latif Boyacı, İstanbul 2012.
• - Willoweit, Dietmar, Deutsche Verfassungsgeschichte, Vom Frankenreich bis Wiedervereinigung Deutschlands, C.H. Beck Verlag, 7.Auflage, München 2013.
• - Yayla, Atilla, Anayasa Teorisine ve Hukukuna Giriş, Ankara 2018.
• - Yayla, Mustafa, İslam Hukukunda İnsan Hakları ve Eşitlik, Konya 2011.
• - Yılmaz, Murat, “Din ve Vicdan Hürriyeti Lâikliğe Aykırı mıdır?”, içinde: Türkiye’de Din Ve Vicdan Özgürlüğü Çeşitlilik, Çoğulculuk, Barış, editör: Murat Yılmaz, Ankara 2005, ss.3-20.
• - Yılmaz, Ömer, “Avrupa Birliği Üye Ülkelerinin Ulus Anayasalarında “Din ve Vicdan Özgürlüğü””, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi S: XI/1 – 2007, ss. 299 – 315.
• - Yücel, Mustafa Tören, Hukuk Felsefesi, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Ankara 2014.