Tengri İnancında Üç Dünya İle İlgili Ritüeller

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 1518 - 1533, 30.12.2024

İsmail Şenesen

https://doi.org/10.34083/akaded.1569914

Abstract

İnsanoğlu var olduğundan beri, doğaya tapınma zorunluluğu hissetmiş ve en güçlü gördüğü doğal varlıklara inanma-tapınma temelinde çeşitli ilkel inanışlar yaratmıştır. Bu inanışlardan biri olan Tengriciliğin kökeninin kayalara çizilen resimlere bakılarak Yontma Taş Devrine kadar uzandığı düşünülür. Ayrıca Sümer, Çin, Doğu Roma kaynaklarında Tengri inancına ve bu inançla ilgili uygulamalara rastlanır. Dünyanın ve Türklerin en eski inançlarından olan Tengricilik, tek Tanrı inancının en saf biçimi olarak kabul edilir. Halkbilimi kaynaklarına dayanılarak Tengricilik üzerine yapılan çalışmalarda etnografik objelerin yanı sıra yazılı ve sözlü kaynaklar da kullanılmıştır. Tengri inanışına sahip topluluklar, birbirlerinden farklı etnik ve mahallî gruplardan oluşmaktadırlar. Bu durum, her birinin kültürel kökenlerinden kaynaklanan farklı inanç özellikleri ve bunlarla ilgili farklı ritüellerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın esas amacı, Türklerdeki Tengri algısının geçmişi ve bugünü içerisinde yer alan üç dünya inancını tespit edip bu dünyalarla ilgili çeşitli uygulamaların işlevlerini ortaya koymaktır. Çalışmada, çeşitli yazılı kaynakları tarayarak konu ile ilgili tespitlerin aktarımını sağlamak amacıyla nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak, binlerce yıldan beri karşılıklı dayanışma ve doğaya gösterilen sonsuz saygı sayesinde devam eden ritüel temelli bu kültürün yaşamı dünya ile birlikte daha dengeli biçimde sürdürmek üzerine inşa edildiği tespit edilmiştir.

Keywords

Halkbilimi, Türkler, İnanç, Tengricilik, Ritüel

Ritual Related to the Three Worlds in Tengri Belief

Abstract

Since the beginning of time, mankind has felt the need to worship nature and has created various primitive beliefs based on the belief and worship of the most powerful natural beings. The origin of one of these beliefs, Tengrism, is thought to date back to the Paleolithic Age based on the drawings drawn on rocks. In addition, the Tengri belief and practices related to this belief are encountered in Sumerian, Chinese and Eastern Roman sources. Tengrism, one of the oldest beliefs in the world and the Turks, is considered the purest form of monotheistic belief. In studies conducted on Tengrism based on folklore sources, written and oral sources have been used as well as ethnographic objects. Communities with the Tengri belief consist of different ethnic and local groups. This situation has caused the emergence of different belief characteristics and related rituals originating from the cultural roots of each. The main purpose of this study is to identify three world beliefs within the past and present of the Tengri perception in the Turks and to reveal the functions of various practices related to these worlds. In the study, qualitative research method was used in order to provide the transfer of findings on the subject by scanning various written sources. As a result, it has been determined that this ritual-based culture, which has continued for thousands of years thanks to mutual solidarity and endless respect for nature, is built on continuing life in a more balanced way with the world.

Keywords

Folklor, Turks, Belief, Tengrism, Ritual

References

• Alekseyev, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, Konya: Kömen Yayınları.
• Arslan, A. A. (2011). Kızılderili ve Türk Şamanizm’i, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Avcı, C. (2021). Türk Halk İnanışları Çalışmalarına Bir Yaklaşım Denemesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C 14, S. 77, 21-27.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken.
• Bremmer, J. N. (2002). The Rise and Fail of the After Life, Landon: Routledge.
• Çobanoğlu, Ö. (2019). Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, c. 3, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ergin, M. (1971). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ergin, M. (2011). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erman, A. (2015). Türklerin Gerçek Tarihi, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Erman, A. (2016) Tanrı Dini Şamanizm, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Hoppal, M. (1995). Schamanen und Schamanismus, Augsburg: Pattloch.
• İnan, A. (1986).Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih kurumu Basımevi.
• Ksenefontov, G. V. (2011). Yakut Şamanlığı, Konya: Kömen Yayınları.
• Liu, Mau-Tsai, (2019). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Mangaltepe, İ. (2009). Bizans Kaynaklarında Türkler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi, C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi, Konya: Kömen Yayınları.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık, (Aus Sibirien) İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Şener, C. (2001). Şamanizm, İstanbul: Etik Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (2009). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yusuf Has Hacip, (1991). Kutadgu Bilig, Çev: Reşit Rahmeti Arat, Türk Dil Kurumu Yayınları