MÜHİMMELERE GÖRE OSMANLI KLASİK DÖNEMİNDE İSTANBUL’UN ET İAŞESİNİN TEMİNİNE DAİR BAZI NOTLAR

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 183 - 198, 26.12.2024

Havva Yazıcı

https://doi.org/10.58640/asyar.1554026

Öz

Konumu itibariyle stratejik bir noktada bulunan İstanbul, iki büyük imparatorluğa ev sahipliği yapmıştır. Şehir, 1453 yılında Osmanlılar tarafından fethedildikten sonra başkent yapılarak devletin siyasi ve iktisadi merkezi haline gelmiştir. Akabinde ise Osmanlıların iskân siyaseti sonucunda imparatorluğun dört bir tarafından taşınan nüfusla birlikte imar edilmiştir. Buna karşılık şehre yerleştirilen nüfusun ihtiyaçlarının karşılanması başlı başına bir sorun haline gelmiştir. Şehir halkının iaşesinin temini hususu merkezi idarenin titizlikle takip ettiği konulardan biridir. Devlet yetkilileri, iaşe temini hususunda herhangi bir problem yaşanmaması için geniş çaplı organizasyonlar düzenleyerek şehrin ihtiyaç duyduğu malların uygun ve kesintisiz bir şekilde tedarik edilmesini sağlamaya çalışmışlardır. Böylece yüzyıllar boyunca imparatorluğun hemen hemen her yerinden İstanbul’a ihtiyaç maddeleri taşınmış, deyim yerindeyse bütün bir imparatorluk İstanbul halkının ihtiyaç duyduğu malzemenin karşılanabilmesi için adeta seferber olmuştur. Şehrin iaşe probleminin başında yer alan temel gıda temini Osmanlı hükümeti tarafından büyük bir titizlikle takip edilmekteydi. İstanbul halkının temel ihtiyaçları arasında yer alan et ve et ürünlerinin tedariki de tebaanın sağlıklı bir şekilde beslenebilmesi için oldukça önemliydi. Osmanlılar, et ihtiyacını karşılayacak koyunların tespiti ve İstanbul’a nakilleri meselesinin çözümü için tedarik zinciri oluşturmuşlardı. İşte bu araştırmada da mühimme defterlerinden hareketle, İstanbul’un et ihtiyacının karşılanması için seçilen bölgeler tespit edilerek, buralardan elde edilen hayvanların şehre ulaştırılması noktasında nasıl bir yöntem izlenildiği incelenmiştir. Ayrıca nakledilen hayvanlara dair bazı mühim hususlara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

istanbul, iaşe, hayvancılık, et, güzergâh

Kaynakça

• Mühimme Defterleri (BOA, A. DVNS. MHM. d): 3, 5, 6, 7, 10, 14, 22, 30.
• Mühimme Zeyli Defterleri (BOA, A. DVNS. TZEİ. d): 65.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA.d): 6747.
• Anhegger, R. ve İnalcık, H. (1956). Kanunname-i Osmani Ber Muceb-i Örf-i Sultani, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bilgin, A. ve Önçel, (2019). Osmanlı Mutfağı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
• Bostan, İ. (2015). “İmparatorluğun Liman Kenti: İstanbul ve Deniz Ticaret Ağı”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. Yılmaz (Ed.), İstanbul: İslam Araştırmaları Dergisi, 6/, 200-209.
• Busbecq, O. G. (1968). The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, İmperial Ambassador at Constantinopole 1554-1562, (Çev. F. S. Forster), Oxford.
• Çağman, E. (2016). “18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un İaşesinde Balkanlar ve Karadeniz’in Önemi” Avrasya Etütleri Dergisi, 50(2), 127-151.
• Çiftçi, C. (2004). “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesinde Bursa’nın Rolü”, Osmanlı Tarih Araştırma ve İnceleme Merkezi Dergisi, 16(16), 153-171.
• Çiftçi, C. (2012). Osmanlı Döneminde Mudanya İskelesi ve Gümrüğü, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Demir, A. (2012). XVIII. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu’da Bozdoğan Yörükleri, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Doğru, H. (1999). “Rumeli’de Celepkeşanlar”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 3/, 1675- 1689.
• Emecen, F. (1988). “Ağnam”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1/, 478-479.
• Erler, M. Y., (2010). Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), İstanbul: Libra Yayıncılık.
• Faroqhi, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Kent Mekânında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi 1550-1650, (Çev. N. Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Genç, M. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Greenwood, A. (1988). İstanbul’s Meat Provisioning: A Study of The Celepkeşan System, Chicago Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi), Chicago.
• Güçer, L. (1949). “XVIII. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi için Lüzumlu Hububatın Temin Meselesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 2(1-4), 397- 416.
• Güçer, L. (1964). XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• İnalcık, H. (2020), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600), (Çev. Halil Berktay), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kal’a, A. (1992). “19. Yüzyılın İlk Yarısına Kadar İstanbul Kasap Esnafının Organizasyonu”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S.37-38, 111-117.
• Kalaycı, Z. B., (2023). Osmanlı Sarayında İaşe ve Tüketim (1680-1730), (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), İstanbul: Kitap Yayınları.
• Koçak, Ö. (2005). Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği: Selanik Çuha Dokumacılığı (1550-1650), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztel, M. (2013). “Tanzimat Dönemi ve Sonrasında İstanbul Et Piyasasını Düzenlemek İçin Alınan Tedbirler”, Hıstory Studies İnternational Journal Of History, 5/, 149- 175.
• Öztürk, M. (2019). “Osmanlı Devleti’nde Hayvancılığın İktisadi Boyutu”, Hatay: BELLEK Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1/, 28-44.
• Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Refik, A. (1935). On Altıncı Asırda İstanbul Hayatı (1553-1591), İstanbul: İstanbul Devlet Basımevi.
• Refik, A. (1930). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200), İstanbul: Devlet Matbaası. Tabakoğlu A.- Karataşer B. (2017). “İstanbul’un İaşesinde Trakya Bölgesinin Rolü”, Sosyal Bilimler Metinleri, 1/, 1-23.
• Tabakoğlu, A. (2005). “Bin Yıllık Tarih İçinde Osmanlı Devleti”, İktisat Tarihi Toplu Makaleler I., İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2014). “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesi”, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş, 99-168.
• Tekin, Z. (1992). Tanzimat Dönemine Kadar Osmanlı İstanbul’unda Dericilik, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Türkhan, M., S. (2006). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un Et İaşesinin Temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Türkhan, M., S. (2020). “Celep”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. Ek-1, 253-255.
• Uzun, A. (1997). İstanbul’un Et İhtiyacının Sağlanması: Ondalık Ağnam Uygulaması (1783-1858), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, A. (2015). “İstanbul’un İaşesi”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 6/, 56-80.
• Wallerstein, I. (2015). Modern Dünya Sistemi; Kapitalist Tarım ve 16. Yüzyılda Avrupa Dünya Ekonomisinin Kökenleri, (Çev. L. Boyacı), İstanbul: Yarın Yayınları.
• Withers, R. (1996). Büyük Efendinin Sarayı, (Çev. C. Kayra), İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş.