FAITH AND PRACTICES IN THE SHRINE OF HOCA AHMET YESEVİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 311 - 325, 28.12.2022

Hüseyin Türk

Öz

The shrines and the beliefs and practices associated with them, which exist in every corner of Central Asia and Anatolia, display an intertwined view of the remnants of Shamanism and the cult of ancestors. Many of the shrines built in order to perpetuate the memories of people who are considered to be religiously important throughout Kazakhstan and throughout the Central Asian Turkic world are also valuable in terms of architecture. In the Muslim religious life of the Kazakhs, the effects of the old Turkish belief are very common. Along with the belief in the "ancestral spirit" originating from the cult of ancestors, a strong belief in the shrines continues to exist. Muslims in Kazakhstan are very respectful to the spirits of their "fathers". The concept of father includes male ancestors. Kazakhs, who are a patriarchal society, respect more the spirits of male ancestors, not female ancestors. That's why every Kazakh has to know the genealogy of his ancestors up to 7 generations back. They believe that ancestral spirits are around them and they practice certain beliefs and practices so that they can rest in peace and not disturb themselves. Therefore, there is a strong belief in the shrine, along with the belief in the "ancestral spirit" originating from the ancestor cult. There are 33 mausoleums determined by me, especially in the Southern Kazakhstan region. The most important of these is the shrine belonging to Hoca Ahmet Yesevi. In this study, the beliefs and practices applied in the shrine of Hoca Ahmet Yesevi will be examined and discussed.

Anahtar Kelimeler

Cult of ancestors, shrine faith, Shrine of Hoca Ahmet Yesevi.

AHMET YESEVİ TÜRBESİNDE İNANÇ VE UYGULAMALAR

Öz

Orta Asya ve Anadolu’nun her bir köşesinde varlığını sürdüren türbeler ve onlarla ilgili inanç ve uygulamalar, Şamanizm kalıntıları ve atalar kültünün birbirine geçmiş bir görünümünü sergilemektedir. Kazakistan genelinde ve bütün Orta Asya Türk dünyasında dini bakımdan önemli sayılan kişilerin hatıralarını ebedileştirmek amacıyla yapılan türbelerin pek çoğu, mimari bakımından da birer değerdir. Kazakların Müslüman dini yaşamı içerisinde eski Türk inancının etkilerine çok sık rastlanmaktadır. Atalar kültünden kaynaklanan “atalar ruhu” inancı ile birlikte güçlü bir türbe inancı varlığını sürdürmektedir. Kazakistan’da Müslümanlar “atababa”larının ruhlarına çok saygılıdırlar. Atababa kavramı erkek ataları kapsar. Ataerkil bir toplum olan Kazaklar kadın atalar değil erkek olan ataların ruhlarına daha çok saygı duyarlar. Bu yüzden her Kazak, 7 kuşak geriye kadar “atababa”larının soy şeceresini bilmek zorundadır. Ata ruhlarının kendi etraflarında bulunduklarına inanırlar, huzur içinde yatmaları ve kendilerini rahatsız etmemeleri için bazı inanç ve uygulamaları yerine getirirler. Bu nedenle, atalar kültünden kaynaklanan “atalar ruhu” inancı ile birlikte güçlü bir türbe inancı vardır. Özellikle Güney Kazakistan bölgesinde tarafımdan belirlenen toplam 33 türbe bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi ise Hoca Ahmet Yesevi’ye ait olan türbedir. Bu çalışmada Hoca Ahmet Yesevi’ye ait türbede uygulanan inanç ve uygulamalar incelenecek ve tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atalar Kültü, türbe inancı, Hoca Ahmet Yesevi, Hoca Ahmet Yesevi Türbesi., Cult of ancestors, shrine faith, Shrine of Hoca Ahmet Yesevi.

Kaynakça

• Ay, Zahide (2019). “Doğu Türkistan’da Ahmet Yesevî, Yesevîlik ve Yesevî Geleneği”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi S. 20.
• Bice, Hayati (2016). Pir-i Türkistan, Hoca Ahmet Yesevi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Ergalieva, Jannat; Sakuzadavlı, Nurhat (2000). Kazak Kültürü. Almati: Al- Farabi Kitabevi.
• Güzel, Abdurrahman (2008). Ahmet Yesevi’nin Fakr-name’si Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Öncü Basımevi.
• Nalbant, Hasan (2012). Türkistan Yerleşkesi Halk İnançları. Yayımlanmamış lisans tezi, Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi, Türk Dili Bölümü.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2000). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okumuş, Ejder (2016). “Sosyolojik Okuma Yaklaşımıyla Ahmet Yesevi”, Diyanet İlmi Dergisi. Cilt 52, Sayı 4, s. 169-190.
• Oral, Osman (2013). “Hoca Ahmet Yesevi ve Yesevilik”, International Journal of Russian Studies. Sayı 6, s. 1-16.
• Örnek, Sedat Veyis (1971). Etnoloji Sözlüğü. Ankara: A.Ü. D.T.C.F. Yayını.
• Örnek, Sedat Veyis (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (1988). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Özergin, Kemal (1967). İstanbul Yatırlarına Dair. Türk Folklor Araştırmaları, Cilt 12, Sayı 237.
• Roux, Jean-Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayını.
• Tosun, Cemal. (2000). “Hoca Ahmet Yesevi, Hayatı, Eserleri, Toplumu Eğitim Metodu”, Dini Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Sayı 6.
• Türk, Hüseyin (2016). Kazakistan Kültürü, Toplumsal Yaşam ve Eski Türk İnançları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Yaman, Ali (2004). “Kırgızistan'da Bilinmeyen Yesevî İzbasarları: Laçiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. Sayı 29, s. 33-47.
• Mehmet Keleş, 42 yaşında, Üniversite, Çimkent
• Nurali Dombıl, 52 yaşında, Lise Kentav.