Üstün Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik İyi Oluşlarını Etkileyen Faktörler

Year 2025, Issue: 2, 28 - 58, 30.06.2025

Niyazi Cem Ödemiş , Abdullah Ortak , Volkan Hasan Kaya

https://doi.org/10.71270/istanbulegitim.istj.1592750

Abstract

Akranlarına kıyasla sosyal ve duygusal açıdan farklı bir gelişim süreci yaşayan üstün yetenekli öğrencilerin akademik gelişimleri kadar psikolojik iyi oluşlarına da ehemmiyet gösterilmesi, onların bütüncül gelişimlerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, bir Bilim ve Sanat Merkezi’nde öğrenim gören üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşlarını etkileyen faktörleri derinlemesine incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, gönüllü katılım esasına dayanarak 7 öğrenci, 8 veli, 7 öğretmen ve 3 yöneticiden oluşan toplam 25 kişilik bir çalışma grubu ile yürütülmüştür. Veriler yarı yapılandırılmış mülakatlar aracılığıyla toplanmış; araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yaklaşımı kapsamında açıklayıcı durum çalışması benimsenmiştir. Bulgular doğrultusunda üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşlarını etkileyen çeşitli faktörler belirlenmiştir. Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşları; kişilik özellikleri, sosyal-duygusal etkenler, akran ilişkileri, aile yapısı, eğitim ortamı ve toplumsal beklentiler gibi çeşitli faktörlerden etkilendiğine ulaşılmıştır. Katılımcılar görüşmeler sırasında bu faktörlere vurgu yaparak üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluş süreçlerinde belirleyici olduklarını ifade etmişlerdir. Psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetleri, sosyal destek, aile ve öğretmen iş birliği, bireysel ve grup rehberliği, sosyal-duygusal beceri eğitimi ve ebeveyn farkındalık çalışmaları süreci iyileştirebilecek çözüm önerileri olarak sunulabilir. Gelecekteki araştırmaların farklı bölgelerden ve daha geniş çalışma gruplarıyla yapılması ve farklı veri kaynaklarının kullanılması, elde edilen sonuçların geçerliğini ve güvenirliğini artırabilir.

Keywords

Psikolojik danışmanlık ve rehberlik , Psikolojik iyi oluş , Üstün yetenekli öğrenci , bilim ve sanat merkezi , bütüncül yaklaşım

Ethical Statement

“Üstün Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik İyi Oluşlarını Etkileyen Faktörler” başlıklı makale, 12-17 Kasım 2024 tarihli II. Uluslararası ESEP Eğitim Bilimleri ve Etkili Uygulamalar Kongresi’nde sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Üstün Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik İyi Oluşlarını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi” başlıklı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir. Bu araştırmanın bütün aşamalarında (hazırlık, literatür taraması, veri toplama, veri analizi, sunum) bilimsel etik, ilke ve kurallara uygun davrandığımızı; bu çalışma kapsamında yararlanılan eserlerin tamamına kaynakçada yer verdiğimizi; verileri kullanırken veriler üzerinde bir değişiklik yapmadığımızı; araştırmanın intihal içermediğini; Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi ile Yayın Etiği Komitesi (COPE) İlkelerinin tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimizi; araştırmamızla ilgili burada yazılı olan ifadelerimize aykırı herhangi bir durumun saptanması durumunda ortaya çıkabilecek ahlaki ve hukuki bütün sonuçları kabul edeceğimizi beyan ederiz.

Supporting Institution

TÜBİTAK

Project Number

1919B012305315

Thanks

Bu çalışma, “1919B012305315” ve sonuç tarihi 11.10.2024 olan "Üstün Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik İyi Oluşlarındaki Etkenlerin İncelenmesi" başlıklı "TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı" kapsamında desteklenmeye değer bulunduğu için çalışmanın yazarları TÜBİTAK’a teşekkürlerini sunmuştur.

Factors Affecting the Psychological Well-Being of Gifted Students

Abstract

It is of great importance to pay attention to the psychological well-being of gifted students, who experience a different social and emotional development process compared to their peers, as well as their academic development, in order to ensure their holistic development in a healthy manner. This study was conducted to thoroughly examine the factors affecting the psychological well-being of gifted students studying at a Science and Art Centre. The research was conducted with a total of 25 participants, including 7 students, 8 parents, 7 teachers, and 3 administrators, based on voluntary participation. Data were collected through semi-structured interviews, and an explanatory case study was adopted as the research method within the scope of qualitative research. Based on the findings, various factors affecting the psychological well-being of gifted students were identified. It has been found that the psychological well-being of gifted students is influenced by various factors such as personality traits, social-emotional factors, peer relationships, family structure, educational environment, and social expectations. During the interviews, the participants have emphasised these factors and stated that they are decisive in the psychological well-being processes of gifted students. Psychological counselling and guidance services, social support, family and teacher collaboration, individual and group guidance, social-emotional skills training, and parent awareness programmes can be presented as solutions to improve the process. Future research conducted in different regions and with larger study groups, using different data sources, may increase the validity and reliability of the obtained results.

Keywords

Gifted student , Psychological counseling and guidance , Psychological well-being , holistic approach , science and art centre

Ethical Statement

This article is an improved version of the content of the paper titled “Examination of Factors Affecting the Psychological Well-Being of Gifted Students”, which was presented orally at the ESEP Educational Sciences and Effective Practices Congress held on 12-17 November 2024 but the full text hasn't been published. We as the authors of the article have acted according to scientific ethics, principles, and rules at all stages of the research (preparation, literature review, data collection, data analysis, presentation); we have included all of the works used in this study in the references; we have not made any changes to the data while using the data; the research does not contain plagiarism; we state that we have complied with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Scientific Research and Publication Ethics Directive of Higher Education Institutions and the Committee on Publication Ethics (COPE) Principles; we state to accept all moral and legal consequences in case any situation contrary to our statement regarding our research is detected.

Supporting Institution

TÜBİTAK

Project Number

1919B012305315

Thanks

This study was supported within the scope of the "TÜBİTAK 2209-A Research Project Support Program for Undergraduate Students" under the project titled “An Investigation of the Factors Affecting the Psychological Well-Being of Gifted Students” (Project No: 1919B012305315, Completion Date: 11.10.2024). The authors have expressed their gratitude to TÜBİTAK for its support.

References

• Alabbasi, A. M., A. Ayoub, A. E., & Ziegler, A. (2021). Are gifted students more emotionallyintelligent than their non-gifted peers? A meta-analysis. High Ability Studies, 32(2), 189-217. https://doi.org/10.1080/13598139.2020.1770704
• Afat, N. (2013). Çocuklarda üstün zekânın yordayıcı olarak ebeveyn tutumları. Hayef Journal Of Education, 10(1), 155-168.
• Akarsu, Ö. ve Mutlu, B. (2017). Üstün yetenekli çocukları anlamak: Çocukların sosyal ve duygusal sorunları. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 112-116.
• Akbüber, B. A., Erdik, E., Güney, H., Çimşitoğlu, G. ve Akbüber, C. (2019). Bilim ve sanat merkezlerinde özel yetenekli öğrencilerin sorunlarının değerlendirilmesinde bir yöntem önerisi: “Özel yetenekli çocuk çalıştayı”. Journal of Gifted Education and Creativity, 6(1), 22-39.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018a). Üstün yetenekli̇ öğrencilerin psikolojik danışma yaşantıları: Ölçek uyarlama ve kesitsel tarama çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 47(1), 173-200.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018b). Türkiye’deki üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 355-378.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2020). Rehber öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilere sunulan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili görüşleri. Mavi Atlas, 8(1), 81-106. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.685650
• Aykutlu, H. C., Dereli, F., Turan, B., Türk Kurtça, T. ve Dursun, O. B. (2024). Gifted children and psychiatric disorders: Is the risk increased compared with their peers? Gifted Child Quarterly, 68(3), 226-237. https://doi.org/10.1177/00169862241239649
• Baltacı, Ö. ve Akbulut, Ö. F. (2021). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik gereksinimleri. Taşkın-Ekici, F. ve Beykal-Orhun, F. (Ed.) Eğitim bilimleri alanında uluslararası araştırmalar (s. 207-240) içinde. Eğitim Yayınevi.
• Baker, J. A. (1995). Depression and suicidal ideation among academically gifted adolescents. Gifted Child Quarterly, 39(4), 218-223. https://doi.org/10.1177/001698629503900405
• Bartell, N. P., & Reynolds, W. M. (1986). Depression and self-esteem in academically gifted and nongifted children: A comparison study. Journal of School Psychology, 24(1), 55-61. https://doi.org/10.1016/0022-4405(86)90042-7
• Bayri, H. ve Sapancı, A. (2022). Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluş düzeylerinin yordanmasında öz-düzenleme ve psikolojik kırılganlığın rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(84), 1446-1464. https://doi.org/10.17755/esosder.1067433
• Chan, D. W. (2003). Assessing adjustment problems of gifted students in Hong Kong: The development of the student adjustment problems inventory. Gifted Child Quarterly, 47(2), 107-117. https://doi.org/10.1177/001698620304700202
• Ciğerci, Z. Ç. (2006). Üstün yetenekli olan veya olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Colangelo, N. (2002). Counseling gifted and talented students. NRC/GT Newsletter (Fall 2002). -University of Connecticut, National Research Center on the Gifted and Talented.
• Çelikten, Y. (2017). Üstün yetenekli çocuklar ve BİLSEM. Turkish Journal of Educational Studies, 4(3), 87-104.
• Dağlıoğlu, H. E. ve Alemdar, M. (2010). Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 849-860.
• Davaslıgil, Ü., Uzun, M., Çeki, E., Köse, M. A., Çapkan, N. ve Şirin, M. R. (2004). Üstün yetenekli çocuklar durum tespiti komisyonu ön raporu. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
• Davis, G. A., Rimm, S. B., & Siegle, D. (2011). Education of the gifted and talented (6th ed.). Pearson.
• Demir, R., Tanhan, A., Çiçek, İ., Yerlikaya, İ., Kurt, S. Ç., ve Ünverdi, B. (2021). Yaşam kalitesinin yordayıcıları olarak psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumu. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 192-206. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351256
• Doğan, M. (2017). Karakter gücü olarak sabır ve psikolojik iyi oluş ilişkisi. The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 134-153.
• Elijah, K. (2011). Meeting the guidance and counseling needs of gifted students in school settings. Journal of School Counseling, 9(14), 1-19.
• Erdem, Ş. ve Kabasakal, Z. (2015). Psikolojik iyi olma ve yetişkin bağlanma boyutları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 82-90.
• Eren, F., Ömerelli Çete, A., Avcil, S. ve Baykara, B. (2018). Üstün yetenekli çocuklarda ve ailelerinde duygusal ve davranışsal özellikler. Archives Of Neuropsychiatry/nöropsikiyatri Arşivi, 55(2). https://doi.org/10.5152/npa.2017.12731
• Gagné, F. (2004). Transforming gifts into talents: The DMGT as a developmental theory . High Ability Studies, 15(2), 119–147. https://doi.org/10.1080/1359813042000314682 Gallagher, J. J. (2002). Society’s role in educating gifted students: The role of public policy (RM02162). National Research Center on the Gifted and Talented, University of Connecticut.
• Gönültaş, O. ve Karataş, Z. (2023). Özel yetenekli ergenlerde psikolojik iyi oluş ile algılanan sosyal yetkinlik arasındaki ilişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 516-533. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1054947
• Gordana, S., Svetlana, P., Aleksandra, T., & Miftari, S. S. (2013). Psychological aspects of gifted children. International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education, 1(2), 129-134.
• Gümüş, M. M., Kaya, A., Gümüş, A., Turan, E., Değerli, H. ve Yüzgüllü Gümüş, Y. (2023). Türkiye’de Bilim Sanat Merkezleri, özellikleri ve sayıları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 10(102), 3601–3607. https://doi.org/10.5281/zenodo.10452512
• Ihlamur, Ş. (2017). Üstün yetenekli çocuklara sahip ailelerin danışmanlık ihtiyaçlarının saptanması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Kaya, N. (2013). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi ve BİLSEM’ler. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 115-122.
• Kaymakcı, G. ve Gürel-Tonbul, B. (2024). Investigation of psychological resilience in gifted adolescents. Maarif Mektepleri International Journal of Educational Sciences, 8(1), 1-25. https://doi.org/10.46762/mamulebd.1373473
• Kline, C., & Short, R. (1991). Emotional adjustment of gifted children: A closer look. Gifted Child Quarterly, 35(2), 90-95.
• Kuznetsova, E., Liashenko, A., Zhozhikashvili, N., & Arsalidou, M. (2024). Giftedness identification and cognitive, physiological and psychological characteristics of gifted children: A systematic review. Frontiers in Psychology, 15. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1411981
• Jackson, P. S., & Peterson, J. (2003). Depressive disorder in highly gifted adolescents. Journal of Secondary Gifted Education, 14(3), 175-186. https://doi.org/10.4219/jsge-2003-42
• James, T., Webb, E., Meckstroth, S., & Tolan, O. (1994). Guiding the gifted child. Psychology Press.
• Jung K. S. (2024) The relations of social competence and mental well-being by perception of giftedness in gifted students. High Ability Studies, 35(2), 107-134 https://doi.org/10.1080/13598139.2023.2300415
• Mueller, C. M., & Winsor, P. (2018). The hidden struggles of gifted students: Identifying depression and anxiety. Journal of Advanced Learning, 30(2), 115-132.
• Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological well-being. Roeper Review, 22(1), 10–17.
• Noor, B. (2023). Pressure and perfectionism: A phenomenological study on parents’ and teachers’ perceptions of the challenges faced by gifted and talented students in self-contained classes. Frontiers in Education, 8, 1225623. https://doi.org/10.3389/feduc.2023.1225623
• Oğurlu, Ü. ve Yaman, Y. (2010). Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar ve iletişim. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 213-223.
• Özbay, Y. (2013). Üstün yetenekli çocuklar ve aileleri. TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını.
• Özbey-Gökçe, F., Ellibeş-Cerrah, H., & Arpaz-Ünsal, Ş. (2021). The perceptions of the gifted children regarding their friendship relations. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 22(1), 113-145. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.621484.
• Özdiyar, Ö., Demirkaya, A. S. ve Gürlen, E. (2022). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitimine ilişkin konu alanı uzmanlarının görüş ve önerilerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(4), 831-852. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.899035
• Özenç, Y. Y. (2022). Eğitim araştırmalarında durum çalışması deseni nasıl kullanılır. Uluslararası Eğitimde Nitel Araştırmalarda Mükemmellik Arayışı Dergisi, 1(2), 57-67.
• Özsoy, Y. (2014). Metaphors of science and art center students, teachers and parents regarding gifted students. Journal of Gifted Education Research, 2(1), 74-87.
• Özmen, F. ve Kömürlü, F. (2013). Türkiye’de üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler eğitimine ilişkin politika ve uygulamalar. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 35-56. https://doi.org/10.17679/inuefd.108599
• Öztabak, M. Ü. (2018). Özel/üstün yetenekli çocukların ailelerine yönelik rehberlik ve psikolojik danışmanlık. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 9(17), 79-106. Pemik, K. ve Levent, F. (2019). Üstün yetenekli öğrencilere destek odasında verilen eğitime ilişkin okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 313-338. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.446598
• Peterson, J. S. (2009). Myth 17: Gifted and talented individuals do not have unique social and emotional needs. Gifted Child Quarterly, 53(4), 280-282. https://doi.org/10.1177/0016986209346946
• Rahi, S. (2017). Research design and methods: A systematic review of research paradigms, sampling issues and instruments development. International Journal of Economics & Management Sciences, 6(2), 1000403. https://doi.org/10.4172/2162-6359.1000403
• Renzulli, J. S. (2003). The three-ring conception of giftedness: Its implications for understanding the nature of innovation. The International Handbook on Innovation, 79-96. https://doi.org/10.1016/b978-008044198-6/50007-3
• Renzulli, J. S. (2021). The three-ring conception of giftedness: A developmental model for promoting creative productivity 4. In Reflections on gifted education, 55-90. https://doi.org/10.4324/9781003237693-5
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of personality and social psychology, 57(6), 1069. https://doi.org/10.1037//0022-3514.57.6.1069
• Sak, U. (2010). Üstün zekalılar: Özellikleri, tanılanmaları ve eğitimleri. Maya Akademi Yayınevi.
• Sak, U., Ayas, M. B., Bal-Sezerel, B., Öpengin, E., Özdemir, N. N. ve Demirel Gürbüz, Ş. (2015). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitiminin eleştirel bir değerlendirmesi. Türk Üstün Zekâ ve Eğitim Dergisi, 5(2), 110-132.
• Saranlı, A. ve Metin, E. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda görülen sosyal duygusal sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45.
• Silverman, L. K. (1993). The gifted individual. In Counseling the gifted and talented. (pp. 3-28). Love Publishing.
• Söner, O., Gökcül, R., Gültekin, F., Yıldız, İ., Özmen, R. ve Kara, M. (2024). Kendi kendine öğrenme ustalığı: Özel yetenekli öğrencilerin duygusal ve psikolojik iyi oluşunu iyileştiren yol. Sosyal Sağlık Dergisi, 4(1), 63-81.
• Uludağ, T. ve Bilgivar, O. O. (2024). Okul yöneticilerinin iletişim sürecindeki etkililiğinin öğretmenlerin mesleki etik davranışlarına etkisi. İstanbul Eğitim Dergisi, 1(1), 74-97. https://doi.org/10.71270/istanbulegitim.istj.154797
• Ünsal, S., Çetin, A. ve Yoğurtcu, M. (2019). Üstün yetenekli öğrenci velilerinin bilim ve sanat merkezinden beklentilerinin karşılanma düzeyleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(4), 1306-1321. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-437990
• Üşenti, Ü. A. (2013). Farklılaştırılmış Türkçe öğretim uygulamalarının üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerdeki bilişsel beceri ve başarı durumlarına etkisi. International Journal of Social Science Research, 2(2), 67-89.
• VanTassel-Baska, J. L. (1998). Characteristics and needs of talented learners. In J. VanTassel-Baska (Ed.), Excellence in educating gifted and talented learners (3rd ed., pp. 171-187). Love Publishing.
• Webb, J. T., Amend, E. R., Webb, N. E., Goerss, J. B., Beljan, P., & Olenchak, F. R. (2005). Misdiagnosis and dual diagnoses of gifted children and adults. Great Potential Press.
• Winner, E. (1996). Gifted children: Myths and realities. Basic Books.
• Yıldırım, Ö. ve Kılıçaslan-Çelikkol, A. (2024). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık, öz- yeterlik ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 25(2), 127-140. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1195044
• Yılmaztürk-Yıldırım, H. K. (2023). Kadın çalışanların psikolojik iyi oluş algısının kültürlerarası boyutu: Türkiye İtalya karşılaştırması. Ç. Demir ve N. Çetiner (Ed.), İş hayatında kadın çalışanlar Türkiye Avrupa ülkeleri karşılaştırmaları (s. 217-246) içinde. Eğitim Kitapevi.