Press Activities of Turks of Russia in the Institute for the Study of the USSR and Radio Liberty

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 92 - 121, 16.06.2025

İnci Yelda Dumlupınar

https://doi.org/10.16985/mtad.1571529

Abstract

In the 20th century, the main reasons for the presence of Turks of Russia in Germany were migration and war. The relationship between the Turks of Russia and Germany began before the Bolshevik Revolution and continued afterward. It intensified due to migration driven by social and cultural factors, while political and military interactions that began during World War I persisted through World War II. Turks of Russia who were captured by Nazi Germany during the war, or who had been in Germany before the war, played a significant role in anti-Soviet propaganda activities organized by the German Ministry of Foreign Affairs and the Ministry of Propaganda. After World War II, some Turks of Russia who escaped repatriation to the Soviet Union and remained in Germany as refugees took part in American-led propaganda organizations established in Munich during the Cold War years. Among these organizations, the Institute for the Study of the USSR and Radio Liberty played a crucial role in the passive war against the Soviet Union through the direct press and broadcasting activities targeting the Caucasus, Volga-Ural, and Turkestan regions via Turks of Russia. However, the publishing activities that emerged in Munich with the support of the United States during the Cold War years have not been adequately studied in relation to the Turks of Russia. The role of Turks of Russia in the establishment of the Institute for the Study of the USSR, their contributions to scholarly writings on Turkestan, Volga-Ural, and Caucasus in the publications, and the importance of the presence in the administrative and academic staff of the institute have yet to be fully explored. The formation of the national services within Radio Liberty broadcasting directly to the Soviet Union and the contributions of Turks of Russia to these broadcasts, the purpose and scope of radio broadcasts have not been adequately addressed. Therefore, this study focuses on the role of Turks of Russia in propaganda-centered organizations during the Cold War, aiming to analyze their contributions through their involvement in the institute and the radio.

Keywords

Russian Turks , Soviet Union , Cold War , Propaganda , Institute for the Study of the USSR , Munich , Radio Liberty

Rusya Türklerinin Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsündeki Basın-Yayın Faaliyetleri ve Radio Liberty

Abstract

XX. yüzyılda Rusya Türklerinin Almanya’daki varlığının temel sebebini göç ve savaş oluşturmuştur. Rusya Türkleri ile Almanya arasındaki ilişki Bolşevik İhtilali öncesinde başlayıp sonrasında da devam eden, sosyal ve kültürel sebepleri olan göçle yoğunlaşmış, I. Dünya Savaşı yıllarında artan siyasi ve askerî etkileşim ise II. Dünya Savaşı’nda da devam etmiştir. Nazi Almanyası tarafından savaş sırasında esir alınan veya savaş öncesinde Almanya’da bulunan Rusya Türkleri, Alman Dışişleri Bakanlığı ve Propaganda Bakanlığının bünyesinde yer alarak Sovyet karşıtı propaganda faaliyetlerinde önemli bir oynamıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından ise Sovyetler Birliği’ne teslim edilmekten kurtulan ve hayatına Almanya’da mülteci olarak devam eden Rusya Türklerinin bir bölümü Soğuk Savaş yıllarında Amerika’nın Münih’te oluşturduğu propaganda temelli kuruluşlarda görev almıştır. Bu kuruluşlar arasında olan Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü ve Radio Liberty, Sovyetler Birliği’ne karşı yürütülen pasif savaşta oldukça mühim bir konuma sahip olmuş, Rusya Türkleri aracılığıyla doğrudan Kafkasya, İdil-Ural ve Türkistan’a yönelik basın-yayın faaliyetinde bulunmuştur. Ancak Soğuk Savaş yıllarında Münih’te Amerika’nın desteğiyle ortaya çıkan yayıncılık faaliyetleri Rusya Türkleri adına incelenen bir konu olmamıştır. Rusya Türklerinin Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsünün kuruluşundaki rolü, Türkistan, İdil-Ural ve Kafkasya’yı temel alan yayınlardaki ilmi yazıları, enstitünün idari ve akademik kadrosundaki varlığının önemi açıklanmamıştır. Sovyetler Birliği’ne doğrudan yayın yapan Radio Liberty’nin milli servislerinin oluşumu ve Rusya Türklerinin bu redaksiyonların oluşumuna katkısı, radyo yayınlarının amaç ve kapsamı da yeterince ele alınmamıştır. Bu sebeple mevcut araştırmada temel alınan konu, Rusya Türklerinin sözü geçen Soğuk Savaş dönemi propaganda merkezli kuruluşlardaki rolü olup çalışma, bu kuruluşlara Rusya Türklerinin katkısını enstitü ve radyodaki faaliyetleri üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Rusya Türkleri , Sovyetler Birliği , Soğuk Savaş , Propaganda , Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü , Radyo Liberty , Münih

References

• Andican, A. Ahat. Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, Emre Yayınları, İstanbul 2003.
• Ataöv, Türkkaya. “Sovyetler Birliği’ni Öğrenme Enstitüsünün Onuncu Yıldönümü”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, XV/4, (1960), s. 266-267.
• Avtorkhanov, Abdurakhman. “Lenin and the Bolshevik Rise to Power Part I”, Studies on the Soviet Union, New Series X/2, (1970), s. 1-81.
• Avtorkhanov, Abdurakhman. “Lenin and the Bolshevik Rise to Power Part II”, Studies on the Soviet Union, New Series X/3, (1970), s. 1-87.
• Baymolda, Dosan. Şındık Jarşısı, Nur Print 75, Almatı 2011.
• Caroe, Olaf. Sömürülen Topraklar, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1972.
• Critchlow, James. Hole in the Head/Radio Liberty: An Insider’s Story Cold War Broadcasting, American University Press, Washington 1995.
• Cummings, Richard H. Cold War Radio- The Dangerous History of American Broadcasting in Europe, 1950-1989, Jefferson, McFarland & Company Inc. Publishers, North Carolina and London 2009.
• Çolak, Fatih. Alman İmparatorluğu ve Türkistan 1910-1920, Çizgi Kitabevi, Ankara 2019.
• Çolak, Mustafa. Almanya İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2004.
• Dallin, Alexander. Deutsche Herrschaft in Rußland 1941-1945, Eine Studie über Besatzungspolitik, Droste Verlag, Düsseldorf 1958.
• Dallin, Alexander. German Rule in Russia 1941-1945, A Study of Occupation Policies, Second Revised Edition, Westview Press, Colorado 1981.
• Delilhan Canaltay, Çetin Zaman Zor Günler, çev. ve yay. haz. Tekin Tuncer, Altay Yayınları, İstanbul 2019.
• Demirci, Sibel. Türk Siyasi ve Düşünce Hayatında Rusya Türkleri, Post Yayın, İstanbul 2020.
• Demirci, Sibel. “Münih’te Çıkarılan Antisovyet Yayınlardan İki Özgün Örnek Dergi ve Kafkasya Dergisi”, TAD, XLI/71, (2022), s. 516-522.
• Devlet, G. Beril. Bir Ömre Altı Hayat Sığdıran Nadir Devlet’in Yaşam Öyküsü, Çatı Kitapları, İstanbul 2014.
• Devlet, Nadir. A Quest for Indepence Voice of Tatars at Radio Liberty, Istanbul Aydın University Publications, İstanbul 2019.
• Dumlupınar, İnci Yelda. Rusya Türklerinin Almanya’daki Siyasi ve Basın-Yayın Faaliyetleri (1950-1985), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2024.
• Fischer, Fritz. Griff nach der Weltmacht: Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914-1918, Düsseldorf 1961.
• Foreign Relations of the United States 1969-1976, C 29, ed. Edward C. Keefer, United States Government Printing Office, Washington 2007.
• Gönülalan, Berker. “Dergi” Dergisine Göre Sovyet Hakimiyetindeki Türkler (1955-1972), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa 2019.
• Hoffmann, Joachim. Die Geschichte der Wlassow-Armee, Verlag Rombach, Freiburg 1984.
• Johnson, A. Ross. “To Monitor and be Monitored Radio Free Europe and Radio Liberty during the Cold War”, History and Public Program, Wilson Center Occasional Paper, (June 2017), s. 1-10.
• Kokebayeva, Gulzhaukhar. “The Place of Turkestan in the Foreign Political Strategy of Germany in the First Half of the 20th Century”, Bilig, S. 76, Kış 2016, s. 117-136.
• Meinungen Über Die Publikationen und Tätigkeiten von Dr. Baymirza Hayit (West Europa, USA und Orient), BAND I, yay. haz. Ayfer Kaynar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 1994.
• Meşe, Ertuğrul. Komünizmle Mücadele Dernekleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• Mickelson, Sig. America’s Other Voice- Story of Radio Free Europe and Radio Liberty, Praeger Publishers, New York 1983.
• Mikkonen, Simo. “Radio Liberty- The Enemy Within? The Dissemination of Western Values through US Cold War Broadcasts”, Cross- Cultural Dialogues between the West, Russia and Southeastern Europe, S. 18, (2010), s. 243- 257.
• Ministry of Foreign Affairs of the U.S.R.R. Archives Divison: German Foreign Office Documents, Foreign Languages Publishing House, Moscow 1948.
• Mirza Bala. “Amerika’nın Sesi ve Esir Türkler”, Komünizme Karşı Mücadele, II/25, (1 Aralık 1951), s. 3.
• Mirza Bala. “Komünistlerin Tarih Telakkisi ve Sovyet Esiri Türklerin Mukadderatı”, Dergi, II/5, (1956), s. 3-12.
• Motadel, David. Islam and Nazi Germany’s War, Harvard University Press, Cambridge 2014.
• Motadel, David. İslam ve Naziler, Alfa Yayınları, İstanbul 2015.
• Mühlen, von zur Patrik. Zwischen Hakenkreuz und Sowjetstern. Der Natio¬nalismus der Sowjetischen Orientvolker im Zweiten Weltkrieg. Droste Verlag GmbH, Düsseldorf 1971.
• Oppenheim, von Max. Denkschrift betreffend die Revolutionierung der islamischen Gebiete unserer Feinde, Berlin 1914.
• Oraltay, Hasan. Elimay-Lap Otken Omir, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1999.
• Özcan, Ömer. “Muhaceretteki İdil-Ural ve Kuzey Kafkasya Önderlerinin Mücadelelerinden Bir Kesit”, Toplumsal Tarih, VII/42, (1997), s. 52-59.
• Özcan, Ömer. “Atsız’ın İki Mektubu”, Türk Yurdu, CIII/318, (Şubat 2014), s. 65-67.
• Özdoğan, Günay Göksu. “Turan”dan “Bozkurt”a Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946), İletişim Yayınları, İstanbul 2019.
• Parta, R. Eugene. Discovering the Hidden Listener: An Empirical Assessment of Radio Liberty and Western Broadcasting to the USSR during the Cold War, Hoover Institution Press Publication, Stanford 2007.
• Puddington, Arch. Broadcasting Freedom: The Cold War Triumph of Radio Free Europe and Radio Liberty, The University Press of Kentucky, 2000.
• R. T., “The Study of the Caucasus in Western Europe”, Caucasian Review, S. 2, (1956), s. 135.
• Radio Liberty Research, XXXIV, Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute, Munich 1984.