I. I. Sreznevskiy and the first historical dictionary of Russian lexicography

Year 2019, Issue: 17, 451 - 460, 21.12.2019

Ümmügülsüm Dohman

https://doi.org/10.29000/rumelide.657924

Abstract

Izmail Ivanoviç Sreznevsky (1812-1880), who established the focus of his studies as language and people, was the first Slavist scientist of the 19th century Russia. He conducted studies on various scientific fields such as the history of the Russian language, dialectology, lexicography, and paleography. I. I. Sreznevsky was sent to the Western Slavic lands between the years of 1839 and 1842 by the Ministry of National Education to carry out researches on Slavic people, their languages and dialects. There, he carried out research studies on the languages, dialects, literature and culture of Slavic people, and started to collect resources for his study named Materials for the Dictionary of the Old Russian on the Basis of Written Records (Materialı dlya slovarya drevnerusskogo yazıka po pismennım pamyatnikam), which would later be titled as the first historical dictionary of Russian lexicography, by researching and reading ancient written works. Unfortunately, İ. İ. Sreznevsky’s dictionary, on which he worked meticulously for approximately 40 years, was published after his death between the years of 1893 and 1912 in three volumes. The dictionary consists of all kinds of documents such as written works, statutes and treaties whose original versions or copies had been preserved until that period. In this dictionary, which is significantly valuable in terms of historical lexicography studies, includes the material and spiritual life, history and national cultural elements of Russian people. In this context, the dictionary has features of cultural linguistics. In this study, I. I. Sreznevsky’s personality, scientific studies and contributions to lexicography will be examined. In addition, İ. İ. Sreznevsky’s study named Materials for the Dictionary of the Old Russian on the Basis of Written Records will be evaluated especially by giving examples from the headings of Turkish origin in the dictionary and the direction of his scientific studies and the principles which he set for his dictionary will be put forward.

Keywords

I. I. Sreznevsky, lexicography, history of languages, Slavist, Turcology

İ. İ. Sreznevskiy ve Rus sözlükbiliminin ilk tarihsel sözlüğü

Abstract

Çalışmalarının odak noktasını dil ve halk olarak belirleyen İzmail İvanoviç Sreznevskiy (1812-1880) XIX. yüzyıl Rusya’sının ilk Slavist bilim insanıdır. Rus dili tarihi, diyalektoloji, sözlükbilim, paleografi gibi çeşitli bilim alanları üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. İ. İ. Sreznevskiy 1839-1842 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Slav halkları, dilleri ve lehçeleri üzerine inceleme yapması için Batı Slav topraklarına gönderilmiştir. Burada Slav halklarının dilleri, lehçeleri, edebiyatları ve kültürleri üzerine çalışmalar yapmakla birlikte eski yazılı eserlerin araştırılması ve okunmasıyla ilgilenerek Rus sözlükbiliminin ilk tarihsel sözlüğü unvanını alacak olan Yazılı Eserler Temelinde Eski Rusçanın Sözlüğü İçin Malzemeler (Materialı dlya slovarya drevnerusskogo yazıka po pismennım pamyatnikam) adlı eserine kaynak toplamaya başlamıştır. İ. İ. Sreznevskiy’in üzerinde yaklaşık 40 yıl titizlikle çalıştığı sözlüğü ne yazık ki kendisinin ölümünden sonra 1893 – 1912 yılları arasında üç cilt olarak yayımlanmıştır. Sözlüğün hacmini o döneme kadar orijinali ya da kopyası korunmuş yazılı eserler, tüzük ve antlaşma gibi her türlü belge oluşturmaktadır. Tarihsel sözlükbilim çalışmaları açısından oldukça değerli olan bu sözlükte Rus halkının maddi ve manevi yaşamı, tarihî ve milli kültürel ögeleri yer almaktadır. Bu bağlamda sözlük kültürdilbilimsel özellikler de taşımaktadır. Bu çalışmada İ. İ. Sreznevskiy’in şahsiyeti, bilimsel çalışmaları ve sözlükbilime olan katkıları incelenecektir. Bununla birlikte Sreznevskiy’in Yazılı Eserler Temelinde Eski Rusçanın Sözlüğü İçin Malzemeler adlı eseri özellikle sözlükteki Türkçe kökenli madde başlarından örnekler verilerek değerlendirilecek, bilimsel çalışmalarının yönü ve hazırladığı sözlük için belirlediği ilkeler ortaya konulacaktır.

Keywords

İ. İ. Sreznevskiy, sözlükbilim, dil tarihi, Slavist, Türkoloji

References

• Adji, M. (2001). Kaybolan Millet. (Deşt-i Kıpçak Medeniyeti) Çev: Zeynep Bağlan Özer. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. Bogatova, G. A. (Ed.). (2011). Oteçestvennıye leksikografı XVIII-XX vv. Moskva. Russkaya Panaroma. Dubiçinskiy, V. V. (2009). Leksikografiya Russkogo Yazıka. Moskva: Nauka, Flinta. Golovina, N. V. (2007). İstoriçeskiye istoçniki v rabotah İ. İ. Sreznevskogo nad slovarem drevnerusskogo yazıka. İ. İ Sreznevskiy i istoriya Slavyano-Russkoy filologii: Tendentsii v nauke, obrazovanii i kulture. Materialı mejdunarodnoy nauçno praktiçeskoy konferentsii, posvyaşçennoy 195-letiyu so dnya rojdeniya akademika İ. İ. Sreznevskogo, 25-27 maya 2007 goda. Ryzan. 194-196. Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. T.1. T.2. 2-oye İzdaniye Moskva: Progress. Fasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. T 3. T. 4. 2-oye İzdaniye. Moskva: Progress. Kaşgarlı, M. (1985). Divanü Lügat-it Türk, Cilt:1. Besim Atalay (Çev.). Ankara: TDK yay. Kolguşkina, N. V. (2007). İz rodoslovnoy Sreznevskih. İ. İ Sreznevskiy i istoriya slavyano-russkoy filologii: Tendentsii v nauke, obrazovanii i kulture. Materialı mejdunarodnoy nauçno praktiçeskoy konferentsii, posvyaşçennoy 195-letiyu so dnya rojdeniya akademika İ. İ. Sreznevskogo, 25-27 maya 2007 goda. Ryzan. 105-113. Krisin, A. P. (2007). Sovremennıy russkiy yazık. Leksiçeskaya semantika. Leksikologiya. Leksikografiya. 2-oye izdaniye. Moskva: Akademiya. Sreznevskiy, İ. İ. (1887). Mıslı ob istorii russkogo yazıka. St. Petersburg. Sreznevskiy, İ. İ. (T. I. 1893 T. II. 1902. T. III. 1912). Materialı dlya slovarya drevnerusskogo yazıka po pismennım pamyatnikam. St. Petersburg. Sreznevskiy, İ. İ. (1895). Putevıye pisma İzmaila İvanoviça Sreznevskogo iz slavyanskih zemel 1839-1842. St. Petersburg. Sreznevskiy, İ. İ. (1903). Stati o drevnih ruskih letopisyah (1853-1866). St. Petersburg: Tip. Akad. Nauk. Şimçuk, E. G. (2009). Russkaya leksikografiya. Moskva: Akademiya.