Curses in Bashkir Turkish

Year 2022, Issue: 30, 188 - 206, 21.10.2022

Işılay Işıktaş Sava

Abstract

As in all other languages of the world, one of the most important elements of the Turkic languages is the vocabulary. Socio-cultural interactions, special patterns and terms used in the practices of beliefs in life, oral culture literature preserved in traditions transferred from generation to generation play an important role in the formation of the vocabulary that distinguishes a language from the other ones. Words about relationships, stereotypes, speech acts, which are mostly encountered in oral culture; Since they are structures that only make sense when said based on the current situation, they are the structures that attract the most attention. When one is in a dire situation, when they are wronged, and when they feel helpless, in order for them to be in a difficult situation against those who caused it and to experience the same or even worse than these bad feelings, the words "kargış, beddua, lânet" that they say in that situation are also worth the vocabulary. These elements need to be studied. Although curses in a sentence form were shown as a part with the name of "kargışlar" in the words that were molded in Bashkir before, there has been no study on its own that deals with these curses in its entirety. In this study, the evaluation of the words "kargış, beddua, lânet", which have a rich sociolinguistically rich concept area in Bashkir, which continues to keep its oral culture alive in the great Turkic Language family and always attracts attention with its oral literature, in terms of sound, shape and meaning will be done. On the basis of the ten-volume Bashkir Tiliniñ Academic Hüzligi(The Academic Dictionary of Bashkir), which reflects the vocabulary in a comprehensive way, the concept of confusion will be tried to be revealed by making use of other Bashkir dictionaries and other Turkic language dictionaries.

Keywords

Bashkir Turkish, curses, vocabulary, formulaic words

Başkurt Türkçesinde kargışlar

Abstract

Dünya dillerinin hepsinde olduğu gibi Türk dilinin de en önemli unsurlarından biri, söz varlığıdır. Bir dili, başka dillerden ayıran söz varlığının oluşmasında çeşitli sosyo-kültürel etkileşimler, inançların yaşam içindeki uygulamalarında kullanılan özel dil ve terimler, kuşaktan kuşağa aktarılan geleneklerin içinde saklanan sözlü kültüre ait literatür önemli bir yer tutmaktadır. Daha çok sözlü kültürde karşımıza çıkan ilişki sözleri, kalıp sözler, söz edimleri; sadece içinde bulunulan duruma dayanarak söylendiği zaman anlam kazanan yapılar olduğu için, söz varlığının içinde en çok dikkat çeken yapılardır. Kişilerin zor durumda kaldığı, haksızlığa uğradığı, kendini çaresiz hissettiği anlarda buna sebep olanlara karşı onların da zor durumda kalmaları ve bu yaşanılan kötü duyguların aynısını hatta daha kötüsünü yaşamaları için o durumda söyledikleri “kargış, beddua, lanet” sözleri de kalıp sözler içinde söz varlığına değer katması bakımından incelenmesi gereken unsurlardır. Daha önce Başkurt Türkçesinde kalıp sözlerin içinde cümle şeklindeki beddualar, kargışlar olarak bir bölüm içinde gösterilmesine karşın, kargışları bütünüyle ele alan başlı başına bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada büyük Türk dili ailesinin içinde sözlü kültürünü yaşatmaya devam eden ve sözlü edebiyatı ile her zaman dikkat çeken Başkurt Türkçesinin içinde kültürel belleğin taşıyıcısı olmalarıyla sosyolinguistik açıdan zengin bir kavram alanına sahip olan “kargış, beddua, lanet” sözlerinin ses, şekil ve anlam bakımından değerlendirilmesi yapılacaktır. Söz varlığını kapsamlı bir şekilde yansıtan on ciltlik Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi esasında diğer Başkurt Türkçesi sözlükleri ve Türk dilinin diğer sözlüklerinden de yararlanılarak kargışların kavram alanı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Başkurt Türkçesi, kargışlar, söz varlığı, kalıp sözler

References

• Akalın, S. (1990). Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar. Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 130, Halk Edebiyatı Dizisi: 36, Ankara.
• Aksan, D. (2006), Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• (BTH). (1993). Başkurt Tiliniñ Hüzligi (I-II). Meskev
• (BTAH). (2011). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (I). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2011). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (II). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2012). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (III). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2012). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (IV). Üfü: Başkortistan
• (BTAH). (2013). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (V). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2014). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (VI). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2015). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (VIII). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2017). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (IX). Üfü: Başkortistan.
• (BTAH). (2018). Başkurt Tiliniñ Akademik Hüzligi (X). Üfü: Başkortistan .
• (BTS). Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Kitabevi.
• (DKTAS) Karatay, Osman Saim. (2011). Dobruca Kırımtatar Ağzı Sözlüğü (I-II-III). Köstence
• Eren, H. (2020). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugât’it-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: TDK.
• Ersoy, H. (2011). Başkurt Türkçesinde Kalıp Sözler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(30), 1 - 54
• Gülensoy, Tuncer. (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK.
• Gökdayı, H. (2008). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig 44, 89-110
• Harmancı, M. (2012). Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23: 1-17.
• Işıktaş Sava, I. (2021). Kırım Tatarcada Antropometri Sistemiyle Oluşturulmuş Ölçü Birimleri ve Adlandırmaları. Türkolojinin Delikanlısı Seyyah Prof. Dr. İsmail Doğan Armağanı. (Edt.: Hüseyin Yıldız – Abdulkadir Öztürk). içinde. Erzurum: Fenomen, 355-362.
• Kaya, D. (1997). Dualar ve Beddualar, Türklük Bilimi Araştırmaları, 4, 99-121
• Keskin, Ahmet. (2018). Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme. İzmir: Ege Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi.
• Kemaloğlu, M. (2013). Terekeme–Karapapak Türklerinde Dualar (Alkışlar) ve Beddualar (Kargışlar). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26, 94-114.
• Keskin, A. (2019). Alkışların (Dua/İyi Dilek) ve Kargışların (Beddua/Kötü Dilek) Terim, Tanım ve Tasnif Problemlerine Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 74, 205-220.
• Koç, K, vd. (2007). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kuanışbayeva, A. (2002). Kazak Kahramanlık Destanlarındaki Dua ve Beddualar. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10/ 1, 11-26.
• Muzafarov, R. (2018.) Kırım Tatar Türkçesi-Türkiye Türkçesi-Rusça Sözlük. Ankara: TDK.
• Öner, M. (2015). Kazan Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Öztürk, A. (2015). Karay Leksikolojisi Üzerine. Journal of Turkish Language and Literature 1/2, Autumn, 127-132.
• Searle, J. R. (2000), Söz Edimleri (Çev. R. Levent Aysever), Ankara: Ayraç Yayınları.
• Şahin, E. (2010). Tatar Türkçesinde Alkış ve Kargış Eki: GırI. Uluslararası Tatar Türkçesi Bilgi Şöleni Bildirileri. Eskişehir. 383-389.
• Temizkan, M. (2006). Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Anadolu, Kıbrıs Alkış ve Kargışları Üzerine Bir İnceleme. VII. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi (27 Haziran–1 Temmuz). Gaziantep.
• Terzioğlu, Ö. (2007). Alkış ve kargışların, sözlü kültürdeki yerleşik kodların aktarımını ve yeniden üretimini kolaylaştıran biçimsel özellikleri. Millî Folklor. Sayı: 75, 34-37
• Tolkun, S. (2014). Orta-Güney Türk lehçelerinde kullanılan aq qılmak ve aq olmaq / bolmaq ile Türkiye Türkçesindeki ah etmek, ah almak, eh etmek Deyimleri Üzerine, Türk Dünyası Araştırmaları 107 / 210, 85 - 96 (TS). (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• (QRUL) Qırımtatarca-Rusça-Ukraince Luğat (2008). (Haz.Üseinov, S.M). Aqmescit: “Tezis” neşriyat evi