Fâni (Ali Şir Nevâyî) Divanı’nda aşk ve rintlik bağlamında Hâfızî izler

Year 2023, Issue: 32, 663 - 694, 21.02.2023

Erdem Sevimli

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252828

Cited By: 2

Abstract

Türk edebiyat dünyasının en önemli şairlerinden biri olan Ali Şir Nevâyî, Çağatay sahasının ve Herat ekolünün de en önemli şairidir. O, şiir denizine gökten yansısı düşen bulutlar misali, klasik şiire mütevazı kişiliğinden ruh besleyen damlalar damıtmış, bu engin şiir deryasını âlim kişiliği ve irfanı ile doldurmuştur. Bu irfanî yönleri, aşk ve rintlik hususunda sanatkârca ve zengin buluşlarla örülü yönlerini yansıtır. Bu yönler, Fânî mahlasını kullandığı Farsça Divanı’nda Hâfızî etkiler çerçevesinde yer etmiştir. Hâfız’a tetebbu olarak yazıldığı görülen bu şiirlerin nazire olduğu belirtilse de şair, aldığı bu etkileri şahsi üslubu ile yeni, farklı anlam ve kavramlar çerçevesinde işlemeyi başarmıştır. Âşıkâne ve rindane edalı böyle şiirlerde Hâfız’ı aratmayacak bir söylem, engin bir sanatkârlık ve ilimle örülmüş letafet hisleri belirgindir. Fânî, bu doğrultuda “vâ-suht” gibi yeni tarzlar da denemiş, Hâfız etkisini kelime, kavram ve mana bağlamından çıkarmak için zengin bir kavram ve çağrışım dünyasına başvurmuştur. Bu bağlamda makalede Fânî Divanı’ndan hareketle şairin aşk anlayışı ve rintliği incelenmiştir. Bu nitelikler, Hâfız’la mukayeseli ortaya konulmuş, böylece şairin Farsça Divanı’ndaki şiirlerinin mahiyeti ayrıntılı olarak ortaya koyulmuştur

Keywords

Ali Şir Nevâyî, Fânî, Divan, aşk, rintlik

Traces in Hafız in the context of love and rind in the Divan of Fâni (Ali Şir Nevâyî)

Abstract

As in the world of Turkish literature, the most important poet of the Chagatay field and the Herat school is Ali Şir Nevâyî. The most important poet of the Chagatai field and the Herat, as the sources emphasize. He distilled soul-feeding drops from his humble personality to classical poetry, like clouds reflecting from his humble personality to classical poetry, and filled this vast ocean of poetry with his scholarly personality and wisdom. These wisdom features of him have aspects that are woven with artistic and rich inventions in love and rind (being a man of spiritual love). These aspects took place in the Persian Divan, where he used the pseudonym Fânî, within the framework of the effects of Hâfız. Although it is stated that these poems, which are seen to be written as disquisition for Hâfız, are responses, the poet managed to process these effects in his personal style within the framework of new and different meanings and concepts. In such poems with amorous and rind tone, a discourse that resembles Hâfız, feelings of winsomeness woven with vast artistry and knowledge are evident. In this direction, Fânî also tried new styles such as "vâ-suht" and applied them to a rich world of concepts and associations to catch the effect of Hâfız in the context of words, concepts, and meanings. In this context, in this article, the poet's understanding of love and rint were examined based on the Fani's Divan. These qualities have been compared with Hâfız, so that the nature of the poet's poems in his Persian Divan has been revealed in detail.

Keywords

love, rind

References

• Aksoyak, H. İ. (2011). «Hırkayı (deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme». Milli Folklor, 21 (91), 85-90.
• Akün, Ö. F. (1994). «Divan Edebiyatı». İslam Ansiklopedisi, TDV yay, 389-427.
• Emîr Ali Şir Nevâyî, «Divân-ı Farsî ». https://ganjoor.net/fani/divan/, E.T : 28.11.2022.
• Andrews W. G. & Kalpaklı, M. (2005). Sevgililer çağı erken modern dönemde Osmanlı-Avrupa kültürü ve toplumunda aşk ve sevgili. YK Yayınları.
• Armutlu, S. (2020). Gazel felsefesi gazelde beşerî aşkın kaynaklarını aramak hadarilik-uzrilik. Kesit Yayınevi.
• Aslan, Ü. (2018): “Âşık Çelebi’nin tetebbu’ şiirleri”. Bir Devr-i Kadim Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, s. 44-64.
• Ayyıldız, E. (2020). « Ebû Nuvâs’ın şarap (hamriyyât) şiirleri ». Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 147-173.
• Babacan, İ. (2010). « Şeyh Gālib’in Gazellerinde “Vâsûht” Tarzı Aşkın İzleri ». Türklük Bilimi Araştırmaları: 57-68, https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubar/issue/16969/177266
• Behzad, S. (2017). « Türk ve Fars şiirinde sevgiliden bezginlik ». Littera Turka Dergisi, 3 (1), 56-73.
• Demirayak, K. (2016). « Rindane tarz olarak adlandırılan türün Arap edebiyatında ortaya çıkışı ». Doğu Esintileri, 5, 87-132.
• Demirayak, K. (2021). Arap Edebiyatı tarihi IV. Fenomen Yayınevi
• Hâfız-ı Şîrâzî (1377 hş.). Dîvân-ı Hâfız (neş. Cihângîr Mansûr). İntişârât-ı Devrân.
• Hümayunferruh, R. (1342). Divân-ı Emîr Nizamüddin Âlî Şîr Nevâyî Fânî. İntişârât-ı Kütüphâne-i İbn Sinâ.
• Kartal, A. & Eraslan, S. (2022). « Alî Şîr Nevâyî’nin Farsça kasideleri-I ». Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(2): 415-436.
• Kartal, A. & Çetindağ, Y. (2015, 27 Mayıs). Ali Şir Nevâyî. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai. E.T. 28.11.2021.
• Küçük, S. (2011). Bâkȋ dȋvânı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehdîpûr, M., Mârzayânfer, L. (1392). « Fuzûlî ve Hâfız gazellerinde mestane, kalenderane ve rindane mazmunların tahlili ve mukayesesi ». Pijûhişnâme-i Edeb-i Gınâyî, Şomare (21) : 141-200.
• Özyurt, S. (2022). « Bayburtlu Zihni’nin “Çarpışır” Redifli Gazelinin Modern Yöntemlerle İncelemesi ». Current Perspectives in Social Sciences 26(2) : 245-255.
• Pürcevâdî, Nasrullah (1998). Can Esintisi İslam’da Şiir Metafiziği, (çev. Hicabi Kırlangıç), İnsan Yay.
• Sâ’idî, A. M. & Behzat (1381). Divân-ı Hekîm Senâî Gaznevî. Neşr-i Âzâdmihr.
• Sevimli, E. (2021a). « Beşerî aşk bağlamında gazel felsefesini yeniden düşünmek ». Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 27: 491-537.
• Sevimli, E. (2021b). Rafine bir hak âşıklığının edebi seyri: Klasik şiirde melamet düşüncesi ve Melamilik. Ankara: Gece Kitaplığı Yay.