MEHTERHÂNE-I HÜMÂYUN'DAN MÛZIKÂ-YI HÜMÂYUN'A OSMANLI MÜZIK KURUMLARINDA BATILILAŞMA TEMÂYÜLÜ

Yıl 2023, , 461 - 478, 31.05.2023

Murat Can Dilber , Cemal Karabaşoğlu

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1282026

Cited By: 3

Öz

Osmanlı toplumsal hayatı, II. Mahmud dönemindeki batılılaşma, yenilik hareketlerinin yanında, 3 Kasım 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile birlikte kapsamlı bir değişim sürecine girmiştir. Bu değişim neticesinde sanat dallarında çeşitli reformlar ortaya çıkmış-tır. Geleneksel yaklaşımların yanında Batı ekolleri de yavaş yavaş etkisini göstermeye başlamıştır. Resimden heykele, edebiyattan müziğe sanatın hemen her alanında yeni yönelimler ortaya çıkmaya başlamıştır. Türk müziği icrâcılığı ve besteciliği alanında da bu yönelim ile birlikte, gelenekselden uzaklaşma ve batı formlarına doğru değişim ve dönü-şümler görülmüştür.
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan bu yana askerî müziğin resmî temsilcisi olan Meh-terhâne-i Hümâyun, II. Mahmud döneminde 1826 yılında görev kapsamı daraltılarak yerine, Batı müziği icrasını esas alan Mûzikâ-yı Hümâyun kurulmuştur. Bu değişim, Batı-lılaşma hareketinin müzik alanında da görülmeye başlandığını ifade etmektedir.
Batı standartlarında bir bando kurma düşüncesi ile İstanbul’da bulunan Fransız Manguel ilk olarak Mûzikâ-yı Hümâyun’da görevlendirilmiştir. Sonrasında İtalyan ekolünde yeti-şen Giuseppe Donizetti ile birlikte kurum istenilen seviyeye ulaşmaya başlamıştır. Donizet-ti, Mûzikâ-yı Hümâyun ustakârı unvanı ile göreve getirildiği gün itibari ile Batı müziği eğitimine başlayarak, kısa süre içerisinde saraya bağlı ilk Batı repertuvarı icra eden bando takımını kurmuştur.
II. Mahmud döneminden itibaren Cumhuriyetin kurulduğu döneme kadar Mûzikâ-yı Hümâyun faaliyetlerine devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Riyaset-i Cumhur Orkestrası adını alan Mûzikâ-yı Hümâyun, günümüzde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Or-kestrası olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
Bu çalışmada 19. Yüzyıl’da faaliyet gösteren Mûzikâ-yı Hümâyun ile başlayan müzik reformları ve aynı yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki Batılılaşma temâyülü incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Batılılaşma, Müzik Kurumları, Mehterhâne-i Hümâyun, Mûzikâ-yı Hümâyun

Kaynakça

• Altınölçek, Haşmet. (2014) Askerî Mûsikî Geleneği ve Mehterhânenin Bir Kurum Olarak Yerleşme Süreci. Yeni Türkiye (57), 1114-1119.
• Aracı, Emre. (2006). Donizetti Paşa Osmanlı Sarayının İtalyan Maestrosu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berksan, F. Emine. (2010). Hekimbaşı Abdülaziz Efendi’nin Güfte Mecmuası’ndaki Şarkılar. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Beydilli, Kemal. (2007). Nizâm-ı Cedîd. DİA, 33, 175-178.
• Çoruhlu, Tülin. (2012). Tuğ. DİA, 41, 330-332.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp. (2019). Türk Askeri Muzikaları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• İrtem, Kâni Süleyman. (2018). Osmanlı Sarayı ve Haremin İçyüzü Mûzikâ-yı Hümâyun ve Saray Tiyatrosu. İstanbul: Temel Yayınları.
• Karabaşoğlu, Cemal. (2018). Osmanlı Dönemi Türk Müziğinde Eğitim Kurumları ve Müzikal Aktarım. Osmanlıda Mimari, Sanat ve Yemek Kültürü. ed. Mükerrem Bedizel Zülfikar, Aydın Ravza Aydın. 283-297. İstanbul: Mahya Yayıncılık.
• Ortaylı, İlber. (2008). Osmanlı Sarayında Hayat. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Özaydın, Abdülkerim. (2007). Nevbet. DİA, 33, 38.41.
• Özcan, Abdülkadir. (1991). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye, DİA, 3, 457-458.
• Özcan, Nuri. (2006). Muzika-yi Hümâyun. DİA, 31/422-423.
• Özcan, Nuri. (2003). Mehter. DİA, 28/545-549.
• Özden, Erhan. (2020). Osmanlı Maârifi’nde Mûsikî. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öztuna, Yılmaz. (2006). II. Sultan Mahmud. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Schweigger, Salomon. (2004). Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581. S. Türkis Noyan (çev.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şakir, Ziya. (1946). “Muzikai Hümâyun”. Büyük Doğu Dergisi (1/17).
• Toker, Hikmet. Özden, Erhan. (2013). Osmanlı Devletinde Müzik Eğitimi Veren Önemli Kurumlar. Rast Müzikoloji Dergisi, (1/2), 107-128.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Tarihi. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ünlü, Cemal. (2009). Osmanlı Marşları. İstanbul: Kalan Müzik.
• Vural, Timur. (2014). Türklerde Askeri Müzik Geleneği. Yeni Türkiye (57), 1066-1077.
• Yücel, Haluk. (2019). Osmanlı Dönemi Musiki Kurumları Enderun-i Hümayun, Mehterhânei Hümayun, Musikâ-i Hümâyûn, Dârülelhan. Müzik Kültürüne Dair Çeşitli Görüşler III. ed. Haluk Yücel, Serda Türkel Oter 7-21. Konya: Eğitim Yayınevi.