OKUL SÖZLÜKLERİNİN NİTELİK VE NİCELİKLERİ ÜZERİNE 7. SINIF SEVİYESİ ÇERÇEVESİNDE BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 671 - 699, 31.05.2023

Bahadır Gülden , Ömer Ayhan

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1260037

Öz

Bu araştırmada hedef kitlesi ilköğretim seviyesindeki öğrenciler olan okul sözlükleri-nin biçim ve içerik özellikleri irdelenmiştir. İlköğretim seviyesine ve Türk Dil Kuru-munun belirlediği normlara uygun olduğu iddiasıyla muazzam sayıda sözlüğün öğren-ci ve velilere seçenek olarak sunulması, okul sözlüklerine dair incelemelerin ve belirli tespitlerin ortaya koyulmasını daha da gerekli hâle getirmiştir. Bu kapsamda ölçüt örneklem yöntemiyle bir okul sözlüğü belirlenmiş ve 7. sınıf seviyesi öğrencileri için sözlüğün standartları birden fazla ölçüt baz alınarak irdelenmiştir. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Sözlüğün biçim-sel özellikleri irdelenmeden önce alan yazındaki araştırma ve kaynaklardan biçimsel standartlara ve ilköğretim seviyesindeki öğrencilerin gelişim özelliklerine yönelik ölçütler belirlenmiş ve sözlük, iki alan uzmanınca incelenmiştir.
Sözlüğün içerik özellikleri için altı ayrı inceleme noktası belirlenmiştir. Bunlardan dördü 7. sınıf seviyesine göre belirlenen ölçütlerdir. 2021-2022 eğitim- öğretim faali-yetlerinde kullanılan 7. sınıf Türkçe ders kitaplarından biri ölçüt örneklem yöntemiyle belirlenmiş ve ders kitabının söz varlığı etkinliklerindeki sözcükler (142 adet) listele-nerek incelenen sözlüğün bu listedeki sözcükbirimlerden kaç tanesini karşılayabildiği tespit edilmiştir. Ardından alan yazında ortaya koyulan 1250 kelimelik “hedef kelime listesi”ndeki ve 649 kelimelik “7. sınıf öğrencilerin yaygın olarak kullandığı sözcük listesi”ndeki kavramlar sözlükte taranmıştır. Böylelikle sözlüğün içerik özelliklerine yönelik 7. sınıf seviyesi doğrultusunda veriler elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre incelenen sözlük, ders kitabının söz varlığı etkinliklerindeki kelimelerin %36,7’sini, hedef kelime listesindeki kelimelerin %62,5’ine (781 kelime) ve 7. sınıf öğrencilerinin yaygın olarak kullanıldığı kelimeler listesindeki kelimelerin %65’ine (417 kelime) sözcükbirim olarak yer vermektedir.
Yapılan incelemeler doğrultusunda sözlüğün biçimsel olarak kâğıt kalitesi ve yazı puntosu açısından hedef kitlenin standartlarının altında kaldığı ancak diğer biçimsel standartlar açısından uygun niteliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Sözlüğün içerik özellikleri açısından hedef kitle grubunda yer alan 7. sınıf seviyesinin ihtiyaçlarına büyük oranda karşılık verebilecek nitelikte hazırlandığı ve amaca uygunluk taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Söz Varlığı, Sözlük, Okul Sözlüğü, Biçimsel Özellikler, İçerik Özellikleri.

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim III. cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arı, G. (2020). Türkçe ders kitaplarında biçimsel ve fiziksel görünüm. H. Ülper (Ed.), Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri içinde (s. 43-56). Pegem Akademi.
• Aydın, G., & Gülden, B. (2021). Kelime Öğretimi. F. Temizyürek, & T. Türkben (Ed.), Türkçe öğretimine genel bir bakış el kitabı içinde (s. 473-512). Pegem Akademi.
• Balcı, A. (2021). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9789756802403
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Aygün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9789944919289
• Çetinkaya, B. (2014). Sözlüklerde tanımlama söz varlığı üzerine bir inceleme. Electronic Turkish Studies, 9(9), 395-406.
• Kır, T., Kırman, E., & Yağız, S. (2018). Ortaokul ve imamhatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. MEB.
• Çotuksöken, Y. (1999). Okul sözlükleri üzerine. Kebikeç, 7-8, 61-65.
• Dursunoğlu, H. (2011). Cumhuriyet döneminde yapılan sözlük çalışmaları ve Türkçe sözlükler üzerine bir kaynakça denemesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(31), 255-272.
• Göçer, A. (2020). Okul sözlüklerinin biçimsel özellikleri ve akademik çalışmalarda değinilen sorunlar bağlamında Türkçe okul sözlüğü hazırlama süreç, ilke ve ölçütleri üzerine bir öneri: tematik okul sözlükleri. Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7, 66-83. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.686488
• Göğüş, B. (1978). Orta dereceli okullarımızda Türkçe ve yazın eğitimi. Gül.
• Gülden, B. (2019). Türkçe ders kitaplarının deyim varlığı ve okullar için hazırlanan deyim sözlüklerinin işlevsellikleri üzerine bir araştırma. VI. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (s. 2344-2355). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://sbe.yildiz.edu.tr/sayfa/ETK%C4%B0NL%C4%B0K-VE-YAYINLARIMIZ/Sosyal-Bilimler-Kongresi/232
• Güzel, Z., & Süslü, H. D. (2022). İlkokul Türkçe sözlüklerinin niteliksel özellikleri üzerine bir inceleme. Dijital Teknolojiler ve Eğitim Dergisi, 1(2), 130-144. https://doi.org/10.5281/zenodo.7489399
• İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. Electronic Turkish Stu-dies, 4(4), 534-554.
• Kahraman, M. (2016). Sözlük Bilim kuram, ilke ve yöntemler üzerine. Journal of the Human & Social Science Researches, 5(8). https://doi.org/10.15869/itobiad.284821
• Karadağ, Ö. (2005). İlköğretim I. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. (Tez No: 160509) [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]
• Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe sözlüklerinin hazırlanmasında temel ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 30, 193-207.
• Karadağ, Ö. (2021). Kelime öğretimi. Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9786052415337
• Kılıç, A., & Seven, S. (2003). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem A.
• Kır, T., Kırman, E., & Yağız, S. (2019). Ortaokul ve imamhatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. MEB.
• Kocapınar, P. (2020). Sözlük nedir? Karadeniz Araştırmaları, 17(68), 1089-1101. https://doi.org/10.12787/KARAM1663 Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma (Tez No: 159613) [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]
• Küçükahmet, L., Duman, T., Çakmak, M., Tertemiz, N., Ercan, L., Kayabaşı, Y., . . . Ça-lık, T. (2011). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. Nobel.
• Laughlin, R. M. (1975). The state of school dictionaries. Language Arts, 52(6), 826-842.
• MEB. (2021, Ekim 14). Resmî Gazete. Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211014-1.htm
• Odabaşı, S., & Çalış, P. D. (2018). Türkçe sözlük. Ata.
• Senemoğlu, N. (2011). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. Pegem Akademi.
• Serin, N. (2022). Okul sözlüklerinde yer alan örnek cümlelerin seçiminde kullanılacak ölçütler. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 53-70. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1179406
• Tarp, S., & Gouws, R. H. (2012). School dictionaries for first-language learners. Lexikos, 22, 333-351. https://doi.org/10.5788/22-1-1011
• TDK. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• TDK. (2022, Eylül 2). Kısaltmalar Dizini. https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/01/K%c4%b1saltmalar_Dizini.pdf
• Ülper, H., Arı, G., Çetinkaya, G., Güneyli, A., İşeri, K., Okur, A., . . . Yaylı, D. (2014). Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Yalçın, S. K., & Özek, F. (2006). Söz varlığının temel dil becerilerinin ve akademik disiplinlerin kazanımına olan etkileri. Millî Eğitim, 35(171), 130-139.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.