Denizden Doğaya: Yaman Koray’ın Bumerang Romanını Ekoeleştirel Okuma

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 845 - 861, 31.08.2025

Özgül Özbek Giray

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1689049

Abstract

Bu çalışmanın amacı çevre ve edebiyat ilişkisini ele alan ekoeleştiri kuramı bağlamında Cumhuriyet Devri yazarlarından Yaman Koray’ın, Bumerang (2006) adlı romanını incelemektir. İnsan, çevreyle etkileşimde ekosisteme zarar veren, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve kirlilik gibi doğanın sürdürülebilirliğini kesintiye uğratan eylemlerde bulunur. Sanayileşmeyle ortaya çıkan çevre sorunlarının bütün dünyayı etkisi altına alması hem insanlar hem de diğer varlıklar için olumsuz sonuçlar doğurur. İnsan için yaşadığı çevreye karşı sorumluluk üstlenme ve ekolojik duyarlılık geliştirme zorunlu hale gelir. Ekolojik duyarlılık sadece fen bilimlerinin değil sosyal ve beşeri bilimlerin de ilgi alanına girer. İnsan ve çevre arasındaki ilişkiyi inceleyen bu disiplinler çevre sorunlarına dikkat çekmek için edebiyat ve kültür çalışmalarından da yararlanır. Ekoeleştiri, edebiyatta çevre tahribatına karşı farkındalık yaratarak toplumsal bilinç oluşturmayı ve böylece doğanın bilinçsizce yok edilmesini önlemeyi amaçlar. Yaman Koray’ın hayatından da izler taşıyan Bumerang, büyük şehirden gönüllü olarak kaçan, denize ve doğaya sığınan bir balıkçının hikâyesidir. Romanda ekoeleştirel yaklaşımı “Doğa ve İnsan” “Doğaya Sığınma”, “Bilinçsiz Avlanma ve Çevre Kirliliği”, ve “Modern Dünyanın Eleştirisi” başlıkları altında irdeledim.

Keywords

Yaman Koray , Bumerang , ekoeleştiri , doğa , edebiyat

From The Sea To Nature: An Ecocritical Reading Of Yaman Koray’s Novel Bumerang

Abstract

The aim of this study is to analyse the novel Boomerang (2006) by Yaman Koray, one of the writers of the Republican Era, in the context of ecocriticism theory dealing with the relationship between environment and literature. In interaction with the environment, humans engage in actions that damage the ecosystem and interrupt the sustainability of nature such as climate change, loss of biodiversity and pollution. The environmental problems arising from industrialisation, which affect the entire world, have negative consequences for both humans and other living beings. It becomes imperative for humans to assume responsibility for the environment in which they live and to develop ecological sensitivity. Ecological sensitivity is of interest not only to science but also to social sciences and humanities. To draw attention to environmental problems, these disciplines examining the relationship between humans and the environment, also make use of literature and cultural studies. Eco-criticism aims to create social consciousness by raising awareness against environmental destruction in literature and thus to prevent the unconscious destruction of nature. Boomerang which also carries traces of Yaman Koray’s life, tells the story of a fisherman who voluntarily escapes from the big city and takes refuge in the sea and nature.
In the novel, I examined the eco-critical approach under the titles of “Nature and Human”, “Taking Refuge in Nature”, “Unconscious Hunting and Environmental Pollution”, and “Criticism of the Modern World”.

Keywords

Yaman Koray , Bumerang , ecocriticism , nature , literature

References

• Ağır, A. Barış (2017). “W. S. Merwin’in Ekopoetikasında İnsanmerkezciliğin Sorgulanması”. Şarkî Üç Aylık Edebiyat ve Sanat Dergisi, Ekoeleştiri Özel Sayısı, 106-112.
• Arna, Sibel (2005). “Bütün Erkekleri Kıskandıracak Bir Erkek”. Hürriyet Pazar, 14-15.
• Balık, Macit (2013). “Çevreci Eleştiri Işığında Latife Tekin’in Romanları”. Acta Turcica, (1), 1-16.
• Beck, Ulrich (2007). “Risk Toplumu”, Sosyolojide Temel Fikirler. (Ed. Martin Slattery), (Haz. Ümit Tatlıcan, Gülhan Demiriz). Bursa: Sentez, 454-460.
• Bulut, Dilek (2005). “Çevre ve Edebiyat: Yeni Bir Yazın Kuramı Olarak Ekoeleştiri”. Littera. (17), 79-89.
• Çoban, Aykut (2020). Çevre Politikası Ekolojik Sorunlar ve Kavram. Ankara: İmge Kitabevi.
• Dindar, Gülşah (2012). “Derin Ekoloji Hareketi ve Ekoeleştiri: Bir Garip Orhan Veli”, Ekoeleştiri, Çevre ve Edebiyat. (Ed. Serpil Oppermann). Ankara: Phoenix, 59-92.
• Erkan, Fatma Gamze (2024). Challenging Anthropocentrism in Eco-Science Fiction Novels. Cambridge Scholars Publishing.
• Garrard, Greg (2016). Ekoeleştiri Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Korap, Elif (2006). “Sensiz Yaşayamam Diyen Her Kadınla Evlendim”. Sabah Gazetesi, 21.
• Koray, Yaman (2024). Bir Yaz Gecesi. İstanbul: Dedalus Kitap.
• Koray, Yaman (2021a). Bumerang. İstanbul: Dedalus Kitap.
• Koray, Yaman (2021b). Ne Cennet Şey Şu Deniz!. İstanbul: Dedalus Kitap.
• Kümbet, Pelin (2012). “Ekofeminizm: Kadın, Kimlik ve Doğa”, Ekoeleştiri, Çevre ve Edebiyat. Ed. Serpil Oppermann. Ankara: Phoenix, 171-206
• Oğuzertem, Süha (2003). “Geçmişten Geleceğe Yaşar Kemal”, Geçmişten Geleceğe Yaşar Kemal. (Ed. Süha Oğuzertem). İstanbul: Adam Yayınevi, 25-41.
• Oppermann, Serpil (2012). “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”, Ekoeleştiri, Çevre ve Edebiyat. (Ed. Serpil Oppermann). Ankara: Phoenix, 9-57.
• Özdağ, Ufuk ve Gonca Gökalp Alpaslan (2010). “Türkiyat Araştırmalarında Yeni Bir Alan: Çevreci Eleştiri”, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl konulu 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (Ed. Ülkü Çelik Şavk). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 641-651.
• Özdağ, Ufuk (2017). Çevreci Eleştiriye Giriş: Doğa Kültür ve Edebiyat. Ankara: Ürün Yayınları.
• Öztop, Erdem (2006, 30 Mart), “Yaman Koray’ın Ardından. Uğurlar Ola Kaptan!..” Cumhuriyet Kitap, (841) 10.
• Topçu, Hayrunisa (2021). “Yaman Koray’ın “Mola”sında Doğa Algısı”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. (45) 123-142.
• Toska, Sezgin (2017). Ekokurgu, Ekolojik Sorunların Çözüm Yolu Olarak Edebiyat. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Tuna, Muammer (2006). Türkiye’de Çevrecilik: Türkiye’de Çevreye İlişkin Toplumsal Eğilimler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). “Bumerang”. Akalın, (Ed. Haluk Şükrü vd.) Türk Dil Kurumu.
• Uzkuç, Süleyman (2016). Yaman Koray’ın Hayatı Sanat Eserleri Üzerinde Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Üyepazarcı, Erol (2019). Unutulanlar, Hiç Bilinmeyenler ve Bilinmek İstemeyenler Türkiye’de Popüler Romanın İlk Yüzyılının Öyküsü (1875-1975). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.