Türk Milliyetçiliğinin Kıbrıs’la İmtihanı: MHP ve Kıbrıs Sorunu (1974-1980)

Year 2025, Issue: 56, 49 - 72, 12.12.2025

Çiğdem Kılıçoğlu Cihangir

https://doi.org/10.58699/tyir.1759858

Abstract

Milliyetçi ve antikomünist söylem ve uygulamalarıyla 1970’ler Türkiye’sinin önemli siyasi aktörlerinden biri olan Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), bu makalenin konu edindiği dönem aralığında (1974-1980) iki defa koalisyon ortağı olarak iktidara taşınmıştır. Bu süreçte devlet içinde hızla kadrolaşan MHP, gerek kamuoyu üzerinde gerekse iç ve dış politikanın belirlenmesinde zaman zaman sınırlı da olsa etkili bir role sahip olmuştur.
MHP’nin, dönemin en gözde dış politika meselesi olan Kıbrıs’a yaklaşımı, bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş’in Kıbrıs’a özel bir önem atfetmesi, milliyetçi bakış açısı bir yana, aslen Kıbrıslı olmasından kaynaklanan bir duygusal bağın varlığından da ileri gelmektedir. Bu bağlamda, MHP’nin Kıbrıs’a yaklaşımını, bilhassa Milliyetçi Cephe (MC) hükümetleri dönemindeki diğer koalisyon ortaklarının tutumundan daha farklı bir zeminde ele almak gerekmektedir. Bu dönemde MHP’nin Kıbrıs sorununa bakışı, bir yanıyla da müesses nizamın bakışını çözümleyebilmek açısından önem taşımaktadır. Bu makalede MHP’nin 1974-1980 arası Kıbrıs’a yaklaşımı ele alınacak ve Türkiye’nin söz konusu dönemde Kıbrıs sorununa dair ürettiği politikalarda MHP’nin yeri ve etkisi tartışılacaktır.

Keywords

Alparslan Türkeş , Kıbrıs , MHP , Milliyetçi Cephe , Türk Dış Politikası

The Examination of Turkish Nationalism with Cyprus: MHP and the Cyprus Issue (1974-1980)

Abstract

The Nationalist Movement Party (MHP), a key political actor in Turkey during the 1970s with its nationalist and anti-communist rhetoric and practices, came to power twice as a coalition partner during the period covered by this article (1974-1980). In this period, the MHP rapidly gained a strong position within the state, playing an influential, albeit occasionally limited, role in both public opinion and in shaping domestic and foreign policy.
The MHP’s approach to Cyprus, the most prominent foreign policy issue of the period, constitutes the subject of this article. MHP Chairman Alparslan Türkeş’s special emphasis on Cyprus stems not only from his nationalist perspective but also from the emotional connection he shares with his Cypriot background. In this context, it is necessary to examine the MHP’s approach to Cyprus within a context distinct from that of other coalition partners, particularly during the Nationalist Front (MC) governments. The MHP’s perspective on the Cyprus issue during this period is also crucial for analyzing the established order’s perspective. This article will examine the MHP’s approach to Cyprus between 1974 and 1980, and will discuss the MHP’s role and influence in Turkey’s policies regarding the Cyprus issue during this period.

Keywords

Alparslan Türkeş , Cyprus , MHP , Nationalist Front , Turkish Foreign Policy

References

• 1977 Milliyetçi Hareket Partisi Seçim Beyannamesi: Türk Milleti Uyan! (1977), (Ankara).
• Ahmad, Feroz (2007). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Ahmet Fethi (çev.), 3. B. (İstanbul: Hil Yayın).
• Artuç, İbrahim (1989). Kıbrıs’ta Savaş ve Barış (İstanbul: Kastaş Yayınları).
• Aykol, Hüseyin (2011). Türkiye’de Sağ Örgütler, Bölüne Bölüne İktidar Olmak (Ankara: Phoenix Yayınevi).
• Aytürk, İlker (2020). “Yetmişli Yıllarda Ülkücü Hareket ve Komünizmle Paramiliter Mücadele”, Mete Kaan Kaynar (haz.), Türkiye’nin 1970’li Yılları (İstanbul: İletişim Yayınları): 441-460.
• Bağcı, Hüseyin (2001). Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, 2. B. (Ankara: METU Press).
• Barutçu, Ecmel (1999). Hariciye Koridoru (Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları).
• Bilge, A. Suat (2000). Büyük Düş: Türk-Yunan Siyasi İlişkileri (Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları).
• Bora, Tanıl (1995). “Türk Milliyetçiliği ve Kıbrıs”, Birikim, 77 (Eylül): 18-26.
• Bora, Tanıl (2008), “Alparslan Türkeş”, Tanıl Bora (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 4: Milliyetçilik, 3. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 686-695.
• Bora, Tanıl ve Kemal Can (2009). Devlet, Ocak, Dergah, 12 Eylül’den 1990’lara Ülkücü Hareket, 9. B. (İstanbul: İletişim Yayınları).
• CKMP Programı-Müreffeh ve Kuvvetli Türkiye İçin (1965a), (Ankara: Arı Matbaası).
• CKMP’nin Radyo Konuşmaları (1966), (Ankara: Arı Matbaası).
• Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 1965 Seçim Bildirisi (1965b), (Ankara: Ayyıldız Matbaası).
• Cumhuriyet Dönemi Partiler, Seçimler, Beyannameler (1923-1980) (2022). Mete Kaan Kaynar, Nurettin Kalkan (ed.), (Ankara: TBMM Basımevi).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (12.2.1977). Birleşim: 37, Oturum: 2 (Ankara: TBMM Basımevi).
• Çağlayangil, İhsan S. (1990). Anılarım, 3. B. (İstanbul: Yılmaz Yayınları).
• Çetinsaya, Gökhan (2005). “İslamcılıktaki Milliyetçilik”, Yasin Aktay (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 6: İslamcılık, 2. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 420-451.
• Devlet (29 Temmuz 1974). Sayı 247.
• Devlet (5 Ağustos 1974). Sayı 248.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi BCA, 030.18/317.47.8, 19.07.1974.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi BCA, 030.18/317.47.12, 20.07.1974.
• Devrim (1 Eylül 1974).
• Devrim (3 Eylül 1974).
• Devrim (5 Eylül 1974).
• Dursun, Soner (2018). “Türk Siyasal Hayatında Milliyetçi Cephe Hükümetleri (1975-1977)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 7 (20): 425-440.
• Erhan, Çağrı (2005). “1960-1980 ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, 11. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 681-715.
• Fırat, Melek (1997). 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu (Ankara: Siyasal Kitabevi).
• Fırat, Melek (2005a). “1945-1960 Yunanistan’la İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, 11. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 576-614.
• Fırat, Melek (2005b). “1960-1980 Yunanistan’la İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, 11. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 716-767.
• Gürel, Şükrü S. (1993). Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993) (Ankara: Ümit Yayınları).
• Hasgüler, Mehmet (2007). Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, 5. B. (İstanbul: Alfa Yayınları).
• Hayat (25 Temmuz 1974). Sayı 31.
• Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (2013a). İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz (haz.), Cilt 5: 26 Mart 1971-17 Kasım 1974, (Ankara: TBMM Başkanlığı Yayınları).
• Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (2013b). İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz (haz.), Cilt 6: 17 Kasım 1974-12 Kasım 1979, (Ankara: TBMM Başkanlığı Yayınları).
• Karataş, Murat (2022). “Türkiye’nin 1970’li Yılları ve Milliyetçi Cephe Hükümetleri”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 5 (10): 387-422.
• Kıbrıs Gerçeği ve Annan Planı (Şubat, 2003). MHP Ar-Ge Merkezi.
• Kılıçoğlu Cihangir, Çiğdem (2016). “Modern Yunanistan’ın Karanlık Çağı: Albaylar Cuntası 1967-1974”, Asos Journal, 4 (37): 518-539.
• Koalisyon Hükümetleri, Koalisyon Protokolleri, Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (2015). İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz (haz.), Cilt 2, (Ankara: TBMM Başkanlığı Yayınları).
• Kızılyürek, Niyazi (2005). Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, 3. B. (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Landau, Jacob M. (1979). Türkiye’de Sağ ve Sol Akımlar, 2. B. (Ankara: Turhan Kitabevi).
• MHP 1969 Seçim Bildirisi: Memleket ve Dünya Hadiseleri (1969).
• Milliyet (21 Temmuz 1975).
• Özcan, Gencer (2020). “1974 Kıbrıs Bunalımı”, Mete Kaan Kaynar (haz.), Türkiye’nin 1970’li Yılları (İstanbul: İletişim Yayınları): 291-305.
• Öztan, Güven G. (2020). “I. Milliyetçi Cephe İktidarında Devletin Zor ve İdeolojik Aygıtlarının Yapılandırılması (1975-1977)”, Mete Kaan Kaynar (haz.), Türkiye’nin 1970’li Yılları (İstanbul: İletişim Yayınları): 415-440.
• Papandreu, Andreas G. (1988). Namlunun Ucundaki Demokrasi, Semih Koray, Mehmet Emin Yıldırım (çev.), 2. B. (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Sabah (27 Ağustos 1974).
• Sanlı, Ferit S. (2023). “Religion and Ideology: Transformation of Turkish Nationalism from Republican Peasants’ Nation Party to Nationalist Action Party”, Amme İdaresi Dergisi, 56 (1): 91-114.
• Sarıkoyuncu Değerli, Esra (2012). “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950-1960)”, Gazi Akademik Bakış, 6 (11): 85-101.
• TBMM Tutanak Dergisi (20.7.1974). Birleşim: 3, Oturum: 2 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (23.7.1974). Birleşim: 4, Oturum: 3 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (19.8.1974). Birleşim: 5, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (27.11.1974). Birleşim: 10, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (6.4.1975). Birleşim: 61, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (9.4.1975). Birleşim: 63, Oturum: 2 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (14.6.1978). Birleşim: 8, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (23.11.1978). Birleşim: 9, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (22.2.1980). Birleşim: 50, Oturum: 2 (Ankara: TBMM Basımevi).
• TBMM Tutanak Dergisi (29.2.1980). Birleşim: 57, Oturum: 1 (Ankara: TBMM Basımevi).
• Tekeli, Şirin (1983). “Cumhuriyet Döneminde Seçimler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 7 (İstanbul: İletişim Yayınları): 1797-1824.
• Türkeş, Alparslan (1975). Dış Politikamız ve Kıbrıs (İstanbul: Kutluğ Yayınları).
• United Nations Security Council Resolution 186 (1964). (UN, S/RES/186, 1964).
• Uzgel, İlhan (2004). Ulusal Çıkar ve Dış Politika (Ankara: İmge Kitabevi).
• Vaner, Semih (1990). “Türk-Yunan Uyuşmazlığı: Kültürel Yeniden Üretim mi, İç Politikanın veya Uluslararası Politikanın Bir Sorunu mu?”, Semih Vaner (der.), Türk-Yunan Uyuşmazlığı (İstanbul: Metis Yayınları): 13-34.
• Yaşlı, Fatih (2019). Antikomünizm, Ülkücü Hareket, Türkeş: Türkiye ve Soğuk Savaş, 2. B. (İstanbul: Yordam Kitap).
• Yavuzalp, Ercüment (1993). Kıbrıs Yangınında Büyükelçilik (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Yeğen, Mesut (2008). “Türk Milliyetçiliği ve Kürt Sorunu”, Tanıl Bora (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 4: Milliyetçilik, 3. B. (İstanbul: İletişim Yayınları): 880-892.