MÜSKİRAT NİZAMNAMELERİ’NE GÖRE MEYHANELERİN KAPATILMASI VE II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE EDİRNE UYGULAMALARI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 9, 149 - 178, 26.05.2022

Tarık Sarıoğlu

https://doi.org/10.32953/abad.1059975

Cited By: 1

Öz

İslamiyet öncesi Türk kültüründe içkinin önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. İslamiyet’in kabulünden sonra Müslüman olan Türkler arasında içki yasaklanmış olsa da içki kültürünün devam ettiği görülmektedir. Osmanlı Devleti, kurulduktan sonra da Müslümanlar arasında içkinin yasaklandığına dair kayıtlar göze çarpmaktadır. Osmanlı Devleti’nin sınırlarını genişletmesi ve gayrimüslim nüfusun artması ile birlikte gerek siyasi gerekse ticari nedenlerden dolayı yasaklarda gevşemelerin olduğu dönemler olmuştur. Ancak Osmanlı sultanlarının emirleri doğrultusunda çıkarılan kanunlar ve nizamnameler gereğince, Müslümanlar arasında yasaklar devam ettirilmiştir. Özellikle kutsal mekânlar olarak görülen camiler, mescidler, tekkeler ve İslam mahallelerinde içki satışı ve tüketimi yapılan meyhanelerin açılmasına izin verilmemiştir. Yine bu kutsal mekânların yanı sıra devlet kurumlarına, mezarlıklara ve ibadethane vasfını kaybetmiş olan cami harabelerinin civarına yakın bulunan meyhanelerin kapatılmasına dair düzenlemeler yapılmıştır.
Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son döneminde kutsal mekânlara yakın meyhanelerin kapatılmasına dair yayınlamış olduğu müskirat nizamnamelerinin yanı sıra II. Meşrutiyet döneminde Edirne’de bulunan kutsal mekânlara yakın meyhanelerin kapatılması süreci, alınan kararlar, yapılan itirazlar ve şikâyetler, uygulamalardaki ihlaller ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Meyhane, Müskirat Nizamnameleri, Kutsal Mekanlar, Osmanlı'da İçki

Kaynakça

• AKBULUT, Uğur, “Meyhanelerle Mukaddes Mekânlar Arasında Mesafe Tayini: Sultan II. Abdülhamid Devri İstanbul’undan Örnekler”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 49, Bahar 2016, ss. 211-224.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Gedik” maddesi, TDVİA, C. 13, Türk Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1996, ss. 541-543.
• BAYARTAN, Mehmet, “Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle”, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, S.13, İstanbul 2005, ss. 93-107.
• BOA., Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.), 3429/257143.
• BOA., Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR.), 100/26.
• BOA., Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD.), 96/2.
• BOA., Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Odası Evrakı (DH.HMŞ.), 26/40.
• BOA., Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH.MB.HPS.M.), 2/44.
• BOA., Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye Evrakı (DH.MUİ.), 86/21, 88/51.
• BOA., İradeler Meclis-i Mahsus Evrakı (İ.MMS.), 22/942, 31/1294.
• BOA., Hatt-ı Hümayun (HAT.), 189/9020, 189/9014, 1315/51277, 1381/54515.
• BOA., Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT.), 314/71, 386/43, 440/66, 787/85, 883/21, 1252/14, 1427/50, 1752/33, 2157/41.
• BOA., Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.), 202/43, 472/19.
• BOA., Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD.), 2472/14.
• BOA., Zaptiye Nezareti Evrakı (ZB.), 383/63.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yay., Ankara 1991.
• ÇOKUĞRAŞ, Işıl, İstanbul’da Marjinalite ve Mekân (1789-1839): Bekâr Odaları ve Meyhaneler, Basılmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık ABD., İstanbul 2013.
• DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (Çev. Yaşar Önen), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 1999.
• DÜSTUR, “Sokaklara Dair Nizamname”, 1. Tertip, C. 2, (H. 17 Ramazan 1275/M. 20 Nisan 1859), ss. 478-490.
• DÜSTUR, “Kıyye ve kadeh ile müskirat satanlardan alınacak resm-i bey’iye nizamı”, 1. Tertip, C. 2, (R. 15 Ağustos 1283/ M. 27 Ağustos 1867), ss. 712-720.
• ERDİNÇLİ, İhsan, “Yasaklardan Modern Denetime: Osmanlı Devleti’nin İçki Tüketimine ve Meyhânelere Yaklaşımı”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Y. 16, S. 31, Bahar 2020, ss. 1-32.
• ERDİNÇLİ, İhsan, Sarhoşluktan Keyif Haline: Osmanlı İstanbul’unda İçki İçme ve Meyhâne Adâbı, A.Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi(OTAM), S. 47, Bahar 2020, ss. 21-44.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. 3/2, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), YKY Yay., İstanbul 2006.
• FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam/Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (Çev. Elif Kılıç), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü, 1573-1576, C. 1, (Ed.Kemal Beydilli; Çev. Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Arşın (Erişim Tar. 6 Eylül 2021).
• İNCE, Erdal, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Müskirat ve Müskirat Satan Yabancı Esnafa İzin Verilmesi”, Tarih ve Günce, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, II/5, Yaz 2019, ss. 411-430.
• KAŞGARLI MAHMUT, Dîvânü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I, (Çev. Besim Atalay), TTK Yay., Ankara, 1998.
• KAL’A, Ahmet, “Gediklilerin Doğuşu ve Gedikli Esnafı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 67, Y. 1990, ss. 181-187.
• KAYNAR, Hakan, “Muhabbet Baki Mahbubân Kayıp: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Meyhaneler”, İstanbul Araştırma Yıllığı/Annual Of İstanbul Studies, 3, 2014, ss. 1-21.
• KOÇU, Reşad Ekrem, “Akşamcılar”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 1, Tan Matbaası, İstanbul 1958, ss. 551-556.
• KOYUNCU, Nuran, “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Gediklerinin Hukuki Esasları, Gelişimi ve İlgası”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 26, S. 2, 2018, ss. 47-76.
• NAÎMÂ MUSTAFA EFENDİ, Naîmâ Tarihi, C. 3, (Çev. Zuhuri Danışman), Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1968.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2008.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. II, IV, T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• ÖZTÜRK, Yeter, XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nde İçki ve Yasakları, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu 2017.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, MEB. Yay., İstanbul 1993.
• SOYKAN, T. Tankut, Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimler, Ütopya Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• TORUN, Aytül Tamer, “Vatanına Hürmet Eden İçki İçmez: Osmanlı Men-i Müskirat Cemiyeti ve Nizamnamesi”, Kebikeç Dergisi, S. 49, 2020, ss. 209-220.
• ULUÇAY, Mustafa Çağatay, “IV. Murad ve Tütün Yasağı”, Türk Dünyası Dergisi, C. 4, S. 35, Kasım 1952, İstanbul, ss. 1419-1422.
• ÜSTÜN, Çağatay, “Eski Bir Türk İçeceği: Kımız (Koumıss)”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, XXVI, Güz 2009, ss. 247-255.
• YAVUZER, Gamze, İstanbul Wine-Taverns As Public Places İn The Sixteenth And Seventeenth Centuries, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, İstanbul 2015.
• YILDIRIM, Filiz, “Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Şarap”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 31, S. 1, Ocak 2021, ss. 495-514.
• YILMAZ, Fikret, “Boş Vaktiniz Var mı? Veya 16. Yüzyılda Anadolu’da Şarap, Eğlence ve Suç”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 1, Bahar 2005, ss. 11-49.