KARADENİZ BÖLGESİ’NİN YENİLEBİLİR OTLARININ FONKSİYONEL GIDALAR KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Sayı: 44, 759 - 798, 31.08.2023

Vildan Sarıca , Gülçin Özbay

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1179582

Öz

Fonksiyonel gıdalar içeriğindeki bileşenler, minareller, vitaminler, aminoasitler, baharatlar, bitkiler bakımından insan sağlığı için önem arz etmektedir. Yeşil yapraklı bitkiler de işlevsel özelliklere sahip, iyi bir A vitamini kaynağı, flavonoidler ve karotenoidler bakımından zengin besinlerdir. Bu araştırmanın temel amacı; Karadeniz Bölgesi’nin yenilebilir otlarının fonksiyonel gıdalar kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda literatür taraması yapılarak Karadeniz Bölgesi’nin 17 adet yenilebilir otu incelenmiş, otların besin değerleri, mutfaklarda kullanım şekilleri, sağlık için faydaları, hastalık tedavilerinde kullanım şekilleri içeriğindeki vitamin, minarel ve ağır metaller hakkında bilgi verilmiştir. Araştırma sonucunda Karadeniz’in yenilebilir otlarının insan sağlığı üzerinde olumlu etkilerinin olması, hastalık önlemesi ve hastalık tedavisinde kullanılması gerekçeleriyle fonksiyonel gıdalar kapsamında değerlendirebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yenilebilir Otlar, Fonksiyonel Gıdalar, Karadeniz Otları

EVALUATION OF EDITABLE HERBS OF THE BLACK SEA REGION WITHIN THE SCOPE OF FUNCTIONAL FOODS

Öz

Functional foods are important for human health in terms of components, minerals, vitamins, amino acids, spices and herbs. Green leafy plants are also foods with functional properties, a good source of vitamin A, rich in flavonoids and carotenoids. The main purpose of this research is; To determine whether the edible herbs of the Black Sea Region can be evaluated within the scope of functional foods. For this purpose, by scanning the literature, 17 edible herbs of the Black Sea Region were examined, and information was given about the nutritional values of the herbs, their use in kitchens, their health benefits, their use in disease treatments, and the vitamins, minerals and heavy metals in their content. As a result of the research, it has been concluded that the edible herbs of the Black Sea can be evaluated within the scope of functional foods because of their positive effects on human health, their use in disease prevention and disease treatment.

Anahtar Kelimeler

Edible Herbs, Functional Foods, Black Sea Herbs

Kaynakça

• Akbar, S. (2020). Cichorium Intybus L.(Asteraceae/Compositae), In Handbook of 200 Medicinal Plants (pp. 609-621). Springer, Cham.
• Akçin, Ö. E., Kandemir, N. & Akçin, Y. (2004). A Morphological and Anatomical Study on A Medicinal and Edible Plant Trachystemon Orientalis (L.) G. Don (Boraginaceae) in the Black Sea Region, Turkish Journal of Botany, 28(4), 435-442.
• Akdaş, Z. (2017). Farklı Pişirme Yöntemlerinin Beyaz ve Kara Lahanaların Antioksidan Aktivitesi Üzerine Etkisi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Akpınar, R. (2022). Madımak Bitkisindeki Fenolik Asit ve Flavonoidlerin HPLC-DAD Yöntemiyle Tayini, Biyolojik Aktivitelerinin Belirlenmesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Aksulu, B. (2009). Consumer Attitudes Towards Functional Food Products: A Survey Applied in Izmir, Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences, Master Thesis.
• Alıcı, E. H. (2012). Kaldirik (Trachystemon Orientalis) Bitkisinden Polifenol Oksidaz Enziminin Kısmi Saflaştırılması ve Karakterizasyonu, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Al-Snafi, A. E. (2019). Medical Benefit of Malva Neglecta-A review. IOSR Journal of Pharmacy, 9(6), 60-67.
• Altıntaş, D. (2019). Labada (Rumex Patientia L.) Ekstraktlarının İn Vitro Yöntemlerle Antioksidan Aktivitesinin ve Fitokimyasal Profilinin Değerlendirilmesi, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Asgarpanah, J. & Mohajerani, R. (2012). Phytochemistry and Pharmacologic Properties of Urtica Dioica L., Journal of Medicinal Plants Research, 6(46), 5714-5719.
• Aşkar, Ş. ve Deveboynu, Ş. N. (2018). Türkiye’de Yetişen Equisetum Arvense, Plantago Lanceolota ve Olea Europaea Yaprağından Elde Edilen Ticari Ekstraktların İn-Vitro Antibakteriyel Aktivitelerinin Araştırılması, Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 76(1), 85-92.
• Atay, K. (2019). Su Teresinin (Nasturtium Officinale) 7,12-Dimetilbenz[A]Antrasen ile İndüklenen Oksidatif Stres ve Karaciğer Dokusu Hasarına Karşı Koruyucu Etkisinin Araştırılması, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Aydın, S. (2020). Total Phenolic Content, Antioxidant, Antibacterial and Antifungal Activities, FT-IR Analyses of Brassica Oleracea L. Var. Acephala and Ornithogalum Umbellatum L. Genetika, 52(1), 229-244.
• Balkaya, A. & Yanmaz, R. (2005). Promising Kale (Brassica Oleracea Var. Acephala) Oopulations from Black Sea Region, Turkey, New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 33(1), 1-7.
• Boldaz, B. (2021). Pazı Kökü (Beta Vulgaris L. Var. Cicla) Peroksidaz Enziminin Saflaştırılması, Karakterizasyonu ve Substrat Spesifikliğinin Belirlenmesi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ceylan, F. ve Şahingöz, S. A. (2019). Yenilebilir Otlar Tüketim Alışkanlığı: Düziçi Örneği (Edible Herbs Habitual, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, ss: 2204, 2225.
• Çabuk, B. (2014). Development of Whey Protein-Pullulan Microcapsules For the Encapsulation of Lactobacillus Acidophilus NRRL-B 4495 As A Functional Food Ingredient, the Graduate School of Engineering and Sciences of Izmir Institute of Technology, Doctor of Philosophy.
• Çimen, E. Ş. (2018). Sıçanlarda Valproik Asit ile Oluşturulan Toksisitede Beyin Hasarı Üzerine Pazının Koruyucu Etkileri, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Dalar, A., Türker, M. & Konczak, I. (2012). Antioxidant Capacity and Phenolic Constituents of Malva Neglecta Wallr. and Plantago Lanceolata L. from Eastern Anatolia Region of Turkey, Journal of Herbal Medicine, 2(2), 42-51.
• Dereli, F. T. G., İlhan, M., Kozan, E. & Akkol, E. K. (2019). Effective Eradication of Pinworms (Syphacia Obvelata and Aspiculuris Tetraptera) with Polygonum Cognatum Meissn, Experimental Parasitology, 196, 63-67.
• Doğan, M. (2020). Su Teresinin (Nasturtium Officinale R. Br.) Beslenme-Diyet Potansiyeli ve Antioksidan Özellikleri: Bir Derleme, International Anatolia Academic Online Journal Health Sciences, 6(3), 222-233.
• Düzcan, B. (2010). Karahindiba (Taraxacum Officinale) Bitkisinden Süperoksit Dismutaz ve Peroksidaz Enzimlerinin Karakterizasyonu, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Engin, B. (2018). Mürver ve Kara Lahana Çiçeklerinin Antioksidan Aktivitelerinin Belirlenmesi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Erbaş, M. (2006). Yeni Bir Gıda Grubu Olarak Fonksiyonel Gıdalar, Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs 2006, Bolu.
• Ghante, M. H., Badole, S. L. & Bodhankar, S. L. (2011). Health Benefits of Garden Cress (Lepidium Sativum Linn.) Seed Extracts, In Nuts and Seeds in Health and Disease Prevention (pp. 521-525). Academic Press.
• Gobbetti, M., Cagno, R. D. & De Angelis, M. (2010). Functional Microorganisms For Functional Food Quality, Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 50(8), 716-727.
• Gouda, M. S. & Elsebaie, E. M. (2016). Glasswort (Salicornia spp) As A Aource of Bioactive Compounds and Its Health Benefits: A Review, Alex J Fd Sci Technol, 13(1), 1-7.
• Gökdağ, S. (2021). Plantago Lanceolata L. (Sinir Otu) Su Ekstraktı ile Demir Nanopartiküllerin (Fenps) Sentezlenmesi, Kongo Red Boya Giderimi ve Biyolojik Aktivitesinin Belirlenmesi, Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Gökmen, C. (2006). Su Teresinin (Nasturtium Officinale R.Br.) Tavuklarda Yumurta Kalitesine Etkisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Heves, H. D.. (2008). Akyıldız (Ornithogalum Sigmoideum Freyn Et Sint.)’ın Antioksidan Aktivitesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• http://www.turkish-cuisine.org/print.php?id=188&link=http://www.turkish-cuisine.org/ingredients-7/ingredients-used-in-turkish-cuisine-66/wild-greens-and-herbs-188.html (Erişim Tarihi: 06.05.2022).
• Joshi, B. C., Mukhija, M. & Kalia, A. N. (2014). Pharmacognostical Review of Urtica Dioica L., International Journal of Green Pharmacy (IJGP), 8(4).
• Kablan, S. (2016). Giresun Çevresinde Yayılış Gösteren Aegopodium Podagraria (Mendek) Bitkisinin Bazı Ağır Metal ve İz Elementlerinin ve Total Antioksidan Kapasitesinin Belirlenmesi, Giresun Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kahraman, S. (2009). Labada (Rumex Cristatus Dc)’nın Antioksidan Aktivitesi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Kandemir, N. (2008). Ordu Çevresinde Yayılış Gösteren Arum L.(Araceae) Cinsinin Bazı Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik İncelemeler, Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(2), 37-43.
• Karakaya, B. (2019). Comparison of Functional Food Knowledge - Awareness Levels And Consumption Frequencies of Students in A Private University, Yeditepe University Institute of Health Sciences, Master Thesis.
• Kaynar, H. ve Tonus, E. (2021). Ebegümeci (Malva Sylvestris) Bitkisinin Doğal Boyarmadde Olarak Yün İpliklerde Kullanılması ve Haslıkları, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, Ss: 1299-1306.
• Kozuharova, E., Kochmarov, V., Kachaunova, E., Espíndola, A., Aleksandrov, B. & Mincheva, I. (2014). Distribution of Arum (Araceae) in Bulgaria, Version of Record Published Online, 24, 51-62.
• Kökler, N. (2020). Yenilebilir Yabani Bitkilerin Gastronomik Açıdan Değerlendirilmesi: Erzurum Uzundere Örneği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Köse, M. A. (2021). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinden Toplanan Pazı (Beta Vulgaris Var. Cicla) Genotiplerinin Biyokimyasal, Morfolojik ve Moleküler Karakterizasyonu, Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Li, H., Yu, H., Zeng, X. & Hussein, H. S. (2021). Study on Genetic Diversity Between Malva l.(Malvaceae): A High Value Medicinal Plant Using Scot Molecular Markers, Genetika, 53(2), 895-910.
• Lis, B., & Olas, B. (2019). Pro-health Activity of Dandelion (Taraxacum Officinale L.) and Its Food Products–History and Present, Journal of Functional Foods, 59, 40-48.
• Maksimović, Z., Kovačević, N., Lakušić, B. & Ćebović, T. (2011). Antioxidant Activity of Yellow Dock (Rumex Crispus L., Polygonaceae) Fruit Extract, Phytotherapy Research, 25(1), 101-105.
• Manohar, D., Viswanatha, G. L., Nagesh, S., Jain, V. & Shivaprasad, H. N. (2012). Ethnopharmacology of Lepidium Sativum Linn (Brassicaceae): A Review, Int J Phytother Res, 2(1), 1-7.
• Marangoz, N. (2020). Türkiye’nin Farklı Bölgelerinden Temin Edilen Madımak Örneklerinin Bazı Biyoaktif Özelliklerinin Belirlenmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Mohammed, H. S., Abdel-Aziz, M. M., Abu-Baker, M. S., Saad, A. M., Mohamed, M. A. & Ghareeb, M. A. (2019). Antibacterial and Potential Antidiabetic Activities of Flavone C-glycosides Isolated from Beta Vulgaris Subspecies Cicla L. Var. Flavescens (Amaranthaceae) Cultivated in Egypt, Current Pharmaceutical Biotechnology, 20(7), 595-604.
• Oladeji, O. S. & Oyebamiji, A. K. (2020). Stellaria Media (L.) Vill.-A Plant with Immense Therapeutic Potentials: Phytochemistry and Pharmacology, Heliyon, 6(6).
• Onay, E. (2019). Diyabetik Ratlarda Madımak (Polygonum Cognatum Meissn.) Etanol Ekstraktının Bazı Biyokimyasal Parametreler ve Histopatolojik Değişimler Üzerine Etkisi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Özdemir, E. (2019). Kaldirik (Trachystemon Orientalis) Bitkisindeki Ağır Metallerin Tayini, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Özsoy-Saçan, O., Karabulut-Bulan, O., Bolkent, S., Yanardağ, R. & Özgey, Y. (2004). Effects of Chard (Beta Vulgaris L. Var Cicla) on the Liver of the Diabetic Rats: A Morphological and Biochemical Study, Bioscience, Biotechnology and Biochemistry, 68 (8), 1640-1648.
• Öztürk, Ş. (2018). Farklı Tuz Konsantrasyonlarına Sahip Sulama Sularının Pazının Büyüme ve Gelişimine Olan Etkileri, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Pekdemir, S. (2020). Elazığ’da Yetişen Madımak (Polygonum Cognatum Meissn) ve Labada (Rumex Patientia L.)’nın Sitotoksik, Antioksidan ve Antimikrobiyal Etkilerinin Araştırılması, Bingöl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Prior, R. M., Lundgaard, N. H., Light, M. E., Stafford, G. I., van Staden, J. & Jäger, A. K. (2007). the Polyacetylene Falcarindiol with COX-1 Activity Isolated From Aegopodium Podagraria L. Journal of Ethnopharmacology, 113(1), 176-178.
• Ramadan, M. F. & Oraby, H. F. (2020). Lepidium Sativum Seeds: Therapeutic Significance and Health-Promoting Potential, In Nuts and Seeds in Health and Disease Prevention (pp. 273-289). Academic Press.
• Saçan, O. & Yanardağ, R. (2010). Antioxidant and Antiacetylcholinesterase Activities of Chard (Beta Vulgaris L. Var. Cicla), Food and Chemical Toxicology, 48(5), 1275-1280.
• Sadıkoğlu, N. & Cevahir, G. (2004). Anthocyanin Content and Localization in Different Parts of Trachystemon Orientalis (L.) G. Don., Biotechnology & Biotechnological Equipment, 18(1), 119-123.
• Salem, M. O. A. (2017). Karahindiba (Taraxacum Officinalis) ve Sakal Yosunu (Usnea Barbata) İçeren Yemlerle Beslenen Gökkuşağı Alabalığı Yavrularında (Oncorhynchus Mykiss) Antioksidan Enzim Aktivitelerinin Belirlenmesi, Kastamonu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Salinitro, M., van der Ent, A., Tognacchini, A. & Tassoni, A. (2020). Stress Responses and Nickel and Zinc Accumulation in Different Accessions of Stellaria Media (L.) Vill. in Response to Solution pH Variation in Hydroponic Culture, Plant Physiology and Biochemistry, 148, 133-141.
• Savaş, H. (2017). Labada (Rumex Patientia) Bitkisinin Farklı Koşullarda Yetiştirilerek Antioksidan Enzim Aktivitelerinin Belirlenmesi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Stefanovic, O., Comic, L., Stanojevic, D. & Sukdolak, S. S. (2009). Antibacterial Activity of Aegopodium Podagraria L. Extracts and Interaction Between Extracts and Antibiotics, Turkish Journal of Biology, 33(2), 145-150.
• Sulak, M. (2021). Ege Bölgesinde Yetişen Antiviral M. Parviflora L (Ebegümeci) Bitkisi Kullanılarak Demiroksit (γ-Fe2O3) Nanopartiküllerin Sentezi ve Antibakteriyel Özelliklerinin İncelenmesi, Journal of the Institute of Science and Technology, 11(4), 2937-2946.
• Şafak, N. (2011). Kara Lahana (Brassica Oleracea Var. Acephala) ve Pazı (Beta Vulgaris Var. Cicla) 'da Kurşun ve Çinko Stresinin Araştırılması, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, R. (2019). Deniz Börülcesi (Salicornia Herbaceae L.) Ununun Tuz İkame Edici Olarak Köfte Üretiminde Kullanım Potansiyeli, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Taskin, T. & Bitis, L. (2013). Antioxidant Activity of Silene Alba Subsp. Divaricata and Stellaria Media Subsp. Media from Caryophyllaceae, Spatula DD, 3(1), 1-5doi.
• Tosun, İ., Tekgüler, B. & Evren, M. (2002). Kara Lahana (Brassica Oleracea Var: Acephala)’nın Kuru Tuzlamayla Muhafazası, Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi, (1), 32-35.
• Tovchiga, O. V. (2017). the Effects of Goutweed (Aegopodium podagraria L.) Preparations on Glycemia in Intact Rats and Against the Background of Metformin, Вісник фармації, (2), 54-62.
• Tünek, M. (2015). Deniz Börülcesinin (Sarcocornia Perennis L.) Antioksidan Parametrelerinin ve Antimikrobiyal Özelliklerinin İncelenmesi, Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Valyova, M., Tashev, A., Stoyanov, S., Yordanova, S. & Ganeva, Y. (2016). in Vitro Free-Radical Scavenging Activity of Aegopodium Podagraria L. and Orlaya Grandifl Ora (L.) Hoffm.(Apiaceae). J. Chem. Technol. Metall, 51, 271-274.
• Yamaç, A. (2018). Sinir Otu (Plantago Lanceolata) Ekstraktının Arpa, Fiğ ve Aspir Dane Yemlerinin İn Vitro Gerçek Kuru Madde, Organik Madde Sindirilebilirliği ve Rumen Sıvısına Etkileri, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yaman, M. (2018). Peroksidazın Üç Fazlı Ayırma Yöntemi ile Pazıdan (Beta Vulgaris L. Var. Cicla) Saflaştırılması, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yanmaz, R., Yıldırım, E. & Koyuncu, D. (2010). Ülkemiz İçin Yeni Bir Tere (Lepidium Sativum Var. Sativum) Çeşit Adayı: Dadaş, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 41(2), 91-95.
• Yılar, M. (2007). Polygonum Cognatum Meissn. (Madımak) ‘Un Allelopatik Potansiyelinin Belirlenmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yılar, M., Onaran, A., Yanar, Y., Belgüzar, S. ve Kadıoğlu, İ. (2014). Trachystemon Orientalis (L.) G. Don (Kaldırık)’ın Herbisidal ve Antifungal Potansiyeli, Journal of The Institute of Science and Technology, 4(4), 19-27.
• Yıldırım, A. (2018). Ülkemizde Yetiştiştiriciliği Yapılan Hindiba (Cichorium Spp.) Türlerinin Fenolik Bileşiklerinin, Antioksidan Kapasitelerinin ve Antioksidan Bileşenlerin Biyoalınabilirliğinin Araştırılması, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yılmaz Acar, M. (2021). Hindiba Bitki Kökü ve Yer Elmasından Ultrasound Yüksek Frekans Yönteminin Uygulanması ile İnülin Lifi Üretimi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yılmaz, E. (2019). Sakarca(Ornithogalum Umbellatum) Bitkisinin Farklı Dokularına Ait Özütlerin Antioksidan Özelliklerinin İncelenmesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yiğit, Z. (2013). Sinir Otu (Plantago Major L. ) Bitkisinin Antioksidan Kapasitesi, Bazı İz Elementler (Cu, Zn, Fe ve Mn ) ve Vitamin C Düzeylerinin Araştırılması, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.