FÜTÜVVETİN VE AHİLİĞİN MENŞEİ, MAHİYETİ VE TÜRLERİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: FÜTÜVVET, AHİLİK ve İKTİSADİ HAYAT ÖZEL SAYISI, 1 - 15, 21.12.2021

Ekrem Erdem

Öz

Fütüvvet, İslami çerçevede iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adı denebilir. Ahilik, bunun Anadolu’da Türkler tarafından daha ziyade esnaf ve zanaatkar zümreleri üzerinden oluşturulmuş kurumsal halidir. Bu anlayış özellikle Türkiye’de güncelliğini korumakta; özlemle ve hayranlıkla anılmaya devam etmektedir. Üzerine pek çok araştırma ve program yapılmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda ve programlarda konunun esası ve bütünselliği konusunda önemli bilgi eksiklikleri bulunmaktadır. Bu eksikliklerin başında farklı dönemlerde ve mekanlarda, hatta farklı mesleklerde ve araştırmalarda geçerli olan fütüvvet anlayışlarının aynı olmadığının yeterince bilinmemesi geliyor. Usulde hata olunca esasta da hatalar meydana geldiği dikkate alınarak, mevcut çalışmada fütüvvetin ve ahiliğin menşei, tarihte geçirdiği evreler ve anlam değişiklikleri, zaman, mekân ve mensup zümrelerin niteliğine bağlı olarak oluşan farklı fütüvvet türlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu itibarla, fütüvvetin menşei ve tarihi serüveni içerisinde geçirdiği aşamalara, Avrupa’daki şövalyelik anlayışı ile benzerliklerine, içeriğinde yer alan temel hususiyetlere, mensuplarının manevi derecelerine ve menşeine göre beş ayrı esasa göre kazandığı anlam farklılıkları (türleri) ayrı başlıklar halinde incelenmiş ve analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Ahilik, Fütüvvetnameler, Tasavvuf, İslam İktisadı, Esnaf ve Meslekler

Kaynakça

• Akkuş, Metin (2005): “Edebiyatımızda Ahi Tipi ve Esrar Dede Fütüvvetnamesi̇’nde Ahi Tipinin Özellikleri̇”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ss. 87-96.
• Aşık Paşazade (2003): Osmanoğullarının Tarihi, Hz. K. Yavuz ve M.A.Y. Saraç, Koç Kültür Sanat Tanıtım, İstanbul.
• Baldick, Julian (2002): Mistik İslam: Sufizme Giriş, Çev. Y.S. Müftüoğlu, Birey Yayıncılık, İstanbul.
• Cevdet, Muallim (2008): İslam Fütüvveti ve Türk Ahiliği: İbni Battuta’ya Zeyl, Çev. C. Yarar, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Cağatay, Neşet (1997): Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Çağatay, Neşet (1952): “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2-3, ss. 61-84.
• Erdem, Ekrem (2021): “Fütüvvetnamelerin İslam İktisat Düşüncesi İçindeki Yeri”, İş Ahlakı Dergisi, C. 14 (1), ss. 27-62.
• Gevorgyan, Khachik (2013): “Futuwwa Varieties and the Futuwwat-nāma Literature: An Attempt to Classify Futuwwa and Persian Futuwwat-nāmas”, British Journal of Middle Eastern Studies, C. 40(1), ss. 2-13.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1949-1950): “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11(1-4); Ayrıca kitap olarak (2011): İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul.
• İbni Battuta (2005): Büyük Dünya Seyahatnamesi, Çev. M.Ş. Paşa – M. Çevik – A.M. Güven, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul.
• İnalcık, Halil (2019a): Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İz, Mahir (?): Tasavvuf: Mahiyeti, Büyükleri ve Tarikatler, 3. Baskı, Türdav Tesisleri, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad (2018a): Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad (2018b): Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Ocak, Ahmet Y. (1996): “Fütüvvet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, ss. 264-265.
• Özel, Ahmet (1993): “Cihad”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7, ss. 527-531.
• Rumi, Mevlâna C. (1996): Mesnevi Şerhi, Çev. Ş. Can, https://archive.org/stream/ SefikCanMesneviSerhi/Sefik_Can-Mesnevi_Serhi_djvu.txt.
• Sarıkaya, M. Saffet (2002): XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Şeker, Mehmet (2011): Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvet-namelerin Yeri: Seyyid Hüseyin el-Gaybi’nin “Muhtasar Fütüvvet-name”si, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Şeybani, İ. Muhammed (1993): Kitabü'l Kesb: İslam İktisadında Helal Kazanç, Şerh: İmam Serah, Çev. M. Baktır, Seha Neşriyat, İstanbul.
• Taeschner, Frank (1972): “İslam'da Fütüvvet Teşkilatının Doğuşu Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri”, Belleten, Çev. S. Yüksel, C. 36(142), ss. 203-235.
• Taeschner, Frank. (1953): “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”, Çev. F. Işıltan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 1-30.
• Ülgener, Sabri F. (2006): Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Der’in Yayınları, İstanbul.