Otizmli Bireylerin Görevi Tamamlama Davranışlarının Artırılmasında Sürekli ve Aralıklı Pekiştirme Kullanmanın Etkililiği

Yıl 2021, Cilt 7, Sayı 2, 659 - 677, 31.07.2021

Abdurrahman MENGİ Yusuf ALPDOĞAN

https://doi.org/10.31592/aeusbed.908712

Öz

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), genelikle erken çocukluk döneminde etkilediği bireylerde belirginleşen, bireylerde sınırlı ilgi ve streotip/takıntılı davranışlara yol açan, bireylerin sosyal etkileşim ve iletişim becerilerini sınırlandıran, onların sosyalleşmesini olumsuz etkileyerek onları dış dünyaya karşı yabancılaştıran nöro biyolojik bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Otizm, bireylerin birçok yönde problem davranış sergilemesine neden olmaktadır. Otizmli bireylerde problem davranışlarının azaltılması ancak özel eğitim yoluyla mümkündür. Otizmli bireylerin bir görevi yerine getirmeye çalışırken görevi yarıda bırakma, streotip davranışlar sergileme, sosyal etkileşim ve iletişimde sınırlılığa sahip olma gibi problem davranışların sağıltımı ancak özel eğitim yoluyla belli yöntem veya teknikler kullanılarak yapılmaktadır. Bu araştırma, otizmli bir bireyin görevi tamamlama davranışlarının artırılmasında sürekli ve aralıklı pekiştirmeyi birlikte kullanmanın etkisini ortaya koymak amacı ile yapılmıştır. Araştırma, tek denekli araştırma modellerinden ABAB modeli ile yürütülmüştür. Araştırmanın katılımcısı beş yaşında otizmli bir erkek çocuktur. Araştırmada öğrencinin tercih ettiği pekiştireçleri belirlemek için dolaylı ve doğrudan pekiştireç belirleme yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada, otizmli bireyin gelişimine ve tercihlerine uygun olacak şekilde düzenlemeler yapıldığında, gerekli pekiştirmeler kullanıldığında bireyin görevi tamamlama davranışlarının arttığı bulgulanmıştır. Bu araştırmada sürekli ve aralıklı pekiştirmenin, katılımcının görevi tamamlama davranışlarında artmasına ve görevi sürdürmede olumlu etkiye yol açtığına ilişkin bir sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada, ileri araştrımalar için bu konunun birden çok katılımcıya yönelik yapılması ve uygulamada başka bir öğretim modeli kullanılarak araştırmanın yürütülmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

otizim spektrum bozukluğu, görevi tamamlama davranışları, sürekli ve aralıklı pekiştirme, problem davranışlar

Kaynakça

• Akmanoğlu, N. (2012). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara uygun ve yeni davranışların kazandırılması ve artırılması. E. Tekin-İftar (ed). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ve eğitimleri. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Aydın, A. (2008). Otizmde ilk adım. İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Carr, E. G., Levin, L., McConnachie, G., Carlson, J. I., Kemp, D. C. & Smith, C. S. (1994). Communication-based ıntervention for problem behavior: a user's guide for producing positive change. Baltimore: Paul H. Brookes.
• Cavkaytar, A. (Ed), (2015). Otizm spektrum bozukluğu (1. Baskı). Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Grafik-Ofset Matbaacılık.
• Clifford, S., Young, R. & Williamson. P. (2007). Assessing the early characteristics of autistic disorder using video analysis. Journal of Autism and Developmental Disorder, 37(2) 301-313
• Cooper, J.O., Heron, T.E. & Heward, W. L. (2007). Applied behavior analysis. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.
• Çopuroğlu, Y. C. & Mengi A. (2014). Toplumsal Dışlanma ve Otizm. [Social exclusion and autism]. Turkish Studies, 9(5), 607-626, doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6708.
• Darıca, N., Abidoğlu, Ü. ve Gümüşçü, Ş. (2002). Otizm ve otistik çocuklar. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Dayı, E. ve Şafak, P. (2018). Çoklu Yetersizliği olan bir çocuğa dönüştürülebilir sembol pekiştirmeyi içeren tuvalet eğitim paketiyle tuvalet kontrolünün kazandırılması: vaka çalışması. Eğitim ve Bilim Dergisi. Cilt 43 (2018) Sayı 196 301-316.
• DeLeon, I. G., Fisher, W. W., Rodriguez-Catter, V., Maglieri, K., Herman, K., & Marhefka, J. M. (2001). Examination of relative reinforcement effects of stimuli identified through pretreatment and daily brief preference assessments. Journal of Applied Behavior Analysis, 34(4), 463-473.
• Diken, İ.H. ve Bakkaloğlu, H. (Eds). (2016). Zihinsel yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Duran, V. M. ( 1999). Functional communication training using assitive devices: recruiting natural communities of reinforcement. Journal of Applied Behavior Analysis, 32, 247-267.
• Durand, V. M., & Carr, E. G. (1992). An analysis of maintenance following functional communicatıon training. Journal Of Applied Behavior Analysis, 259 777-794.
• Eldeniz-Çetin, M. (2017). Özel gereksinimli bireylerin tercihlerinin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. Cilt: 18, Sayı: 2, Sayfa No: 309-328
• Erbaş, D. (2001) Gelişimsel geriliği olan çocukların problem davranışlarının azaltılmasında işlevsel iletişim öğretiminin sönmeyle birlikte ve sönme olmaksızın uygulanmasının etkililiklerinin karşılaştırılması. Yayınlamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Erbaş, D. (2005) Olumlu davranışsal destek. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 6 (1), 1-18.
• Erbaş, D. (2017). Problem davranışların işlevlerini belirleme. D. Erbaş ve Ş. Yücesoy-Özkan (Ed.), Uygulamalı Davranış Analizi (215-264). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Girli, A. (2004). Otistik çocuklar ve aileleri (1. Baskı). İzmir: Işık Özel Eğitim Yayınları.
• Kadak, M. T., Demir, T., ve Doğangün, B. (2013). Otizmde yüz ve duygusal yüz ifadelerini tanıma. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry. 5(1):15-29.
• Kanner, L. (1943). Autistic Disturbances as Affective Contact. Nervous Child. (2), s, 100-250.
• Kuhn R. & Cahn C. H. (2004). “Eugen Bleuler's concepts of psychopathology”, Hist Psychiatry 15 (3), s. 361–366.
• Kunt. S. (2010). Otizm el rehberi. İstanbul: Sistem yayıncılık.
• Kurt, O. (2012). Davranış artırma ve azaltma yöntemleri. E. Tekin-İftar (ed). Eğitim ve Davranış Bilimlerind Tek-Denekli Araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Kurt, O. ve Subaşı-Yurtçu, A. B. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere yönelik kapsamlı uygulamalar. Sakarya University Journal of Education. Cilt: 7, Sayı :1. Doi: 10.19126/suje.273808.
• Lee, D.L., & Belfiore, P.J. (1997). Enhancing classroom performance: A review of reinforcerment schedules. Journel of Behaviorel Education. 7 (2), 205-217.
• LeBlanc, L. A., Carr, J. E., Crossett, S. E., Bennett, C. M. & Detweiler, D. D. (2005). Intensive outpatient behavioral treatment of primary urinary incontinence of children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 20(2), 98-105.Doi: 10.1177/10883576050200020601.
• Mengi, A. (2019). Sosyolojik boyutlarıyla otizm. Ankara: Anı yayncılık.
• NPDC (The National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorders) (2014).
• Odom, S., Coolet-Klinenberg, L., Rogers, S., & Hatton, D. (2010). Evidence-based pratices in interventions for children and youth with autism spectrum disorder. Preventing School Failure, 54, 275-282.
• Özdemir, O. (2014). Otizm daranış kontrol listesi türkçe versiyonu geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Yayınlanmış Doktora Tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Özkubat, U. ve Töret, G. (2014). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara gündüz tuvalet kontrolü becerisi öğretiminde anneleri tarafından sunulan geleneksel gündüz tuvalet kontrolü öğretiminin etkililiği.Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(I), 61-84. doi: 10.9779/Puje644.
• Özyürek, M. (2000). Olumlu sınıf yönetimi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Peterson, C., Lerman, D.C., & Nissen, M.A. (2016). Reinforcer choice as an antecendent versus consequence. Journel of Applied Behavior Analysis. 49(2), 286-293.
• Richman, D. M., Wacker, D. P., & Winborn, L. (2001). Response efficiency during functional communication training: effects of effort on responce allocation. Journal of Applied Behavior Analysis, 34, 73-76.
• Ricciardi, J. N. & Luiselli, J. K. (2003). Behavioral intervention to eliminate socially mediated urinary incontinence in a child with autism. Child and Family Behavior Therapy, 25(4), 53-63. doi: 10.1300/J019v25n04_04.
• Rush, K. S., Mortenson, B. P., & Birch, S. E. (2010). Evaluation of preference assessment procedures for use with infants and toddlers. International Journal of Behavioral Consultation and Therapy, 6(1), 1-15.
• Saloviita, T. (2002). Dry bed training method in the elimination of bed-wetting in two adults with autism and severe mental retardation. Cognitive Behaviour Therapy, 31(3), 135-140. doi: 10.1080/165060702320338013.
• Sucuoğlu, B. (2009). Otizm ve otistik bozukluğu olan çocuklar. A. Ataman, (Ed), Özel Eğitime Giriş İçinde (291-312). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Sönmez, M. ve Vuran, S. (2008). Sosyal geçerlik kavramı ve türkiye’de özel eğitim alanında yürütülen lisansüstü tezlerde sosyal geçerliğin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. No:9(1)55-65.
• Sönmez, N. ve Varol, N. (2008). Eve dayalı aile eğitimi programının zihinsel engelli çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasına ve sürdürmelerine etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 7(14), 139-155.
• Sönmez, N. ve Varol, N. (2009). Annelere eve dayalı gündüz tuvalet kontrolü öğretme becerilerinin kazandırılması. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 8(16), 159-178.
• Tekin-İftar, E.(2012). AB modelleri. E. Tekin-İftar, (Ed.). Eğitim ve Davranış Bilimlerinde Tek Denekli Araştırmalar. Ankara: Vize.
• Tekin-İftar, E., & Değirmenci, H. D. (2012). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların öğretimi. E. Tekin- İftar (Ed.), Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar ve Eğitimleri (ss. 267-321). Ankara: Vize Yayıncılık.
• Tekin-İftar, E ve Kırcaali-İftar, G. (2019). Yanlışsız öğretim yöntemleri. Ankara: Vize Akademik.
• Toper-Korkmaz, Ö. (2017). Etkili pekiştireçlerin değerlendirilmesinde kullanılan sistematik yöntemler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. Cilt: 18, Sayı: 1, Sayfa No: 149-164. DOI: 10.21565/Ozelegitimdergisi.286679.
• Töret, G. (2016). Oizm spektrum bozukluğu (OSB): özellikler. İ.H. Diken ve H. Bakkaloğlu (Ed.). Zihinsel Yetersizliği Ve Otizm Spektrum Bozukluğu. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Wall, K. (2004). Autism and earlyyear spractice: A guide for earlyyear sprofessionals, teachers and parents, London: Paul Chapman.
• Yücesoy Özkan, Ş., Ergenekon, Y., Çolak, A. ve Kaya, Ö. (2014) . Otizm spektrum bozukluğu aile bilgilendirme rehberi. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
• Yücesoy Özkan, Ş., Kaya, F. ve Gülboy, E. (2017). Uygun davranışları artırma. D. Erbaş ve Ş. Yücesoy-Özkan (Ed.), Uygulamalı Davranış Analizi (274-329). Ankara: Pegem Akademi Yayınları