Animal-Related Names and Their Reflection in Personal Names during the Anatolian Seljuk Period: A Historical and Cultural Analysis

Yıl 2025, Sayı: 4, 74 - 84, 21.11.2025

Mehmet Kösedağ

https://doi.org/10.62425/ahbar.1780382

Öz

This article examines the practice of giving animal names to individuals during the Anatolian Seljuk period, analyzing the historical, social, and cultural foundations of this naming tradition. In Turkish cultural history, attributes ascribed to animals -such as physical speed, strength, courage, agility, and leadership- have symbolized ideal personal characters, while also reflecting tribal affiliation and a shared set of societal values. This naming practice, which was common among members of the Seljuk dynasty, state officials, local rulers, and the general public, is evaluated in light of primary historical sources. The study reveals that animal names were adopted not only as markers of individual identity but also as elements of social memory. Furthermore, the presence of similar naming practices among Mongol soldiers stationed in Anatolia in the second half of the 13th century demonstrates that this tradition was a shared cultural element among various steppe-origin communities, not limited to the Turks. In conclusion, the study shows that the use of animal names as personal names served not only symbolic purposes but also played a significant role in the construction of historical continuity and cultural identity.

Anahtar Kelimeler

Seljuks , Anatolia , Personal Names , Animal Names , Name Giving Traditions , Onomastics

Anadolu Selçuklularında Hayvanlara Ait Adların Şahıs İsimlerine Yansıması: Tarihî ve Kültürel Bir Değerlendirme

Öz

Bu makale, Anadolu Selçukluları devrinde şahıslara hayvan adlarının verilme şekillerini ve bu adlandırma geleneğinin tarihî, toplumsal ve kültürel temellerini irdelemektedir. Türk kültür tarihinde hayvanlara atfedilen nitelikler -fiziksel hız, güç, cesaret, çeviklik ve liderlik gibi- ideal bireysel vasıfların simgesi olduğu gibi, aynı zamanda toplumsal kimlik ve boy aidiyetini yansıtan müşterek bir değerler manzumesini de yansıtmaktadır. Selçuklu hanedan üyeleri, devlet erkânı, beyler ve halk arasında yaygın şekilde görülen bu isimlendirme anlayışı, dönemin ana kaynakları ışığında değerlendirilmiş; hayvan adlarının hem bireysel kimliğin hem de sosyal hafızanın bir parçası olarak benimsendiği ortaya konulmuştur. Ayrıca XIII. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da görev yapan Moğol askerleri arasında da benzer ad verme pratiklerine rastlanması, bu geleneğin yalnızca Türkler arasında değil, bozkır kökenli farklı kültürler arasında da müşterek bir unsur olduğunu göstermiştir. Netice olarak bu çalışma, hayvan adlarının şahıs ismi olarak kullanımının sadece sembolik anlamlarla sınırlı kalmayıp, tarihî devamlılık ve kültürel kimliğin inşası açısından da önemli bir işleve sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular , Anadolu , Şahıs Adları , Hayvan Adları , Ad Verme Gelenekleri , Onomastik

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Ahmed Eflâkî. Menâkıbü’l-Ârifîn. Yay. Tahsin Yazıcı. C. 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1980.
• Ahmed Tevhid (Ulusoy). Müze-i Hümâyûn, Meskûkât-ı Kadîme-i İslâmiyye Kataloğu. Kostantiniyye/İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1321/1906.
• Aksarâyî. Musâmeretu’l-ahbâr ve musâyeretu’l-ahyâr. Yay. Osman Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Anonim. Târîh-i Âl-i Selçûk der-Anatoli. Yay. Nâdire Celâlî. Tahran: Âyine-i Mîrâs, 1999.
• Ardıç, Nureddin. “Harput Artuk Oğulları’na Ait Kitabeler.” Türkiyat Mecmuası, sy. 6 (1939): 41-48.
• Atçeken, Zeki. “Sultan Alaeddin Sarayı ve Konya Köşkü Hakkında.” Vakıflar Dergisi, sy. 23 (1994): 103-12.
• Aydın, Mihriban. Eski Kişi Türk Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2024.
• Aykut, Şevki Nezihi. “Some Coins of Mas’ūd I, Qilijarslān II, and the Maliks.” American Numismatic Society Magazine 7, sy. 8 (1995-6): 161-86.
• Aykut, Şevki Nezihi. Türkiye Selçuklu Sikkeleri I, I. Mesud’dan I. Keykubad'a kadar (510-616/1116-1220). İstanbul: Eren, 2000.
• Bayram, Sadi. “Amasya-Taşova-AlpArslan Beldesi Seyyid Nureddin AlpArslan Er-Rufai’nin 655 H./1257 M. Tarihli Arapça Vakfiyesi Tercümesi ile 966 H./1588 M. Tarihli Seyyid Fettah Velî Silsile-Namesi.” Vakıflar Dergisi, sy. 23 (1994): 31-75.
• Berchem, Max van. “Arabische Inschriften aus Armenien und Diyarbekr.” İçinde Materialien zur älteren Geschichte Armeniens und Mesopotamiens, editör C. F. Lehmann-Haupt, 125-60. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1906.
• Blessing, Patricia. “Women Patrons in Medieval Anatolia And a Discussion of Māhbarī Khātūn’s Mosque Complex in Kayseri.” Belleten 78, sy. 282 (2014): 475-26.
• Caferoğlu, Ahmet. Ebû Hayyân, Kitâb al-İdrak li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası Yayınları, 1931.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. Çeviren Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Çayırdağ, Mehmet. Kayseri Tarihi Araştırmaları. C. 1. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2021 . Clark, Larry. “‘Bildikleri ve Anladıkları Bir Dilde’: Yarkent Belgelerinde Türkler ve İslam (11-12. Yüzyıllar).” Dil Araştırmaları 17, sy. 3 (2023): 241-65.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press, 1972.
• Combe, Eduard, Jean Souvaget ve Gaston Wiet. Répertoire chronologique d’épigraphie arabe. C. 1-15. Cairo: l’Institut Français d’Archéologie Orientale, 1931-1956.
• Dankoff, Robert. From Mahmûd Kaşgari to Evliya Çelebi, Studies in Middle Turkic and Ottoman Literatures. İstanbul: The Isis Press, 2008.
• Denizli, Sinan. “Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki Ejder Figürlü Mezar Taşları.” Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2014.
• Divitçioğlu, Sencer. Oğuz’dan Selçuklu’ya (Boy, Kanat ve Devlet). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2005.
• Duran, Remzi. Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001.
• Erdal, Marcel. “The Turkish Yarkand Documents.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 47, sy. 2 (1984): 260-301.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• Eski Oğuzca Sözlük, Bahşayiş Lügati. Haz. Fikret Turan. İstanbul: Bay Yayınları, 2001.
• Gronke, Monika. “The Arabic Yārkand Documents.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 49, sy. 3 (1986): 454-507.
• Gülensoy, Tuncer ve Paki Küçüker. Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
• Gülensoy, Tuncer. “Ahlat’ta Türk Damgaları -I-.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2, sy. 1 (1988): 91-147.
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018.
• Hasan Enverî. Ferheng-i Nâm-ı Soheni. Tahran: İntişârât-ı Sohen, 1394/2014.
• Huart, Clement. “Documents de l’Asie Centrale, Trois actes notariés Arabes de Yarkend.” Journal Asiatique, sy. 4 (1914): 607-27.
• Hunkan, Ömer Soner. “Satuk Buğra Han.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 36:181-82. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• İbn Bîbî. el-Evâmîru’l-‘Alâ’iyye fî’l-umûri’l-‘Alâ’iyye. Yay. Adnan Sadık Erzi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1956.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kāhire. Yay. Muhammed Hüseyin Şemseddîn. C. 7. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmîyye, 1413/1992.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-haleb min târîhi Haleb. Yay. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmîyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Azimî. Târîhu’l-ʿAzîmî (Selçuklular Kısmı). Yay. ve çeviren Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-târîh. Yay. Carl Johan Tornberg. C. 1-14. Lugduni Batovorum [Leiden]: Brill Academic Publishing, 1851-1876.
• İbnü’l-Ezrak. Târîhu’l-Fârikī (A Critical Edition of the Artukid Section in Târîkh Meyyâfârikīn wa Âmid). Yay. Ahmet Savran. Erzurum: Faculty Publication, 1987.
• İzmirlier, Yılmaz. Anadolu Selçuklu Paraları/The Coins of Anatolian Seljuqs. İstanbul: Mas Matbacılık, 2010. Kâdî Ahmed-i Nikîdî. el-Veledü’ş-şefîk ve’l-hâfidü’l-halîk. Yay. Ali Ertuğrul. C. 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Kafesoğlu, İbrahim. Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Kanar, Mehmet. Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Kâşgarlı Mahmûd. Dîvânu Lugâti’t Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Haz. Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Kayaoğlu, İsmet. “Turumtay Vakfiyesi.” Vakıflar Dergisi, sy. 12 (1978): 91-112.
• Kesik, Muharrem. Dânişmendliler (1085-1179), Orta Anadolu’nun Fatihleri. İstanbul, 2017.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi. Haz. Muhammet Ali Orak ve Ali Bektaş. Konya, 2007.
• Kösedağ, Mehmet. “Selçuklu Anadolusu’nda Ad ve Ad Verme Gelenekleri (1075-1318).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2025.
• Lane-Poole, Stanley. Catalogue of Oriental Coins in the British Museum: The Coins of the Turkumán Houses of Seljook, Urtuq, Zengee. Editör Reginald Stuart Poole. C. 3. London: Order of the Trustees, 1877.
• Lane-Poole, Stanley. Catalogue of Oriental Coins in the British Museum: Additions to The Oriental Collection. Editör Reginald Stuart Poole. C. 9. London: Order of the Trustees, 1889.
• Lessing, Ferdinand Diedrich. Moğolca-Türkçe Sözlük. Çeviren Günay Karaağaç. C. 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• Löytved, Julius Harry. Konia: Inschriften der Seldschukischen Bauten. Berlin: Julius Springer, 1907.
• Mirzâ Mehdî Hân Esterâbâdî. Senglâh (Ferheng-i Türkî be Fârsî ez Sedo Devâzdehom-u Hicrî). Yay. Rûşen Hıyâvî. Tahran: Neşr-i Merkez, 1995.
• Muhammad İmran Ashraf Usmani. Islamic Names. Karachi: Quranic Studies Publishers, 2008.
• Muhammed b. Ahmed en-Nesevî. Sîret-i Celâleddîn-i Mengüberti. Yay. Hâfız Ahmed Hamdî. Kahire: Dârü’l-Fikrü’l-‘Arabî, 1953.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît (Kāmûsu’l-muhît Tercümesi). Haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. C. 1-6. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2013.
• Nourai, Ali. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages. Bloomington: Toplink Publishing, 2013.
• Ögel, Bahaeddin. “Toğrıl Bey’in Adı Hakkında.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sy. 3 (1971): 201-07.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. C. 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Önkal, Hakkı. “Anadolu Selçuklu Türbeleri.” Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 1977.
• Oral, M. Zeki. “Harput Ulu Camii Duvarındaki Vergi Kitabesi.” Türk Tarih Kurumu Bildiriler, sy. 6 (1967): 140-45.
• Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Türk Ad Verme Geleneklerine Kısa Bir Bakış.” İçinde Bozkırdan Batıya Prof. Dr. Hüseyin Salman’a Armağan, editör Güler Yarcı, s. 75-94. İstanbul: Epsilon Yayınevi Yayınları, 2017.
• Rásonyi, László, ve Imre Baski. Onomasticon Turcıcum: Turcic Personal Names. C. 1-2. Bloomington: Indiana University Denis Sinor Institute for Inner Asian Studies, 2007.
• Rásonyi, László. “Türklükte Kadın Adları.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, sy. 11 (1963): 63-87.
• Redford, Scott. “Mamālik and Mamālīk: Decorative and Epigraphic Programs of Anatolian Seljuk Citadels.” İçinde Cities And Citadels in Turkey: From The Iron Age To The Seljuks, editör Scott Redford ve Nina Ergin, 305-46.
• Leuven; Paris; Walpole, MA: Peeters, 2013.
• Reşîdüddîn Fazlullâh-ı Hemedânî. Câmiʿu’t-tevârîh. Yay. Muhammed Rûşen ve Mustafa Mûsevî. C. 1-4. Tahran: Neşrü’l-Borz, 1373/1994.
• Ross, E. Denison. Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü. Çeviren Emine Gürsoy Naskali. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
• Rybatzki, Volker. “Classification of Old Turkic loanwords in Mongolic.” İçinde Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010), editör Mehmet Ölmez, Erhan Aydın, Peter Zieme ve Mustafa S. Kaçalin, 185-202. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Rybatzki, Volker. Die Personennamen und Titel der mittelmongolischen Dokumente: Eine lexikalische Untersuchung. Helsinki: The Institute for Asian and African Studies, 2006.
• Salman, Hüseyin. “Karluk Devleti’nin Kuruluş Tarihi Meselesi.” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1, sy. 1 (2014): 1-7.
• Schimmel, Annemarie. Islamic Names. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1989.
• Şeşen, Ramazan. Sâlahaddîn Eyyûbî ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Sevim, Ali. “Dilmaçoğulları.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9:301-02. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Sevim, Ali. “Kılıçarslan III.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 25:403. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîhi’l-aʿyân. Yay. ve thk. Muhammed Berekat. C. 1-23. Dımaşk/Şam: Dârü’r-Risâletü’l-‘Alemiyye, 1434/2013.
• Sümer, Faruk. “Ahlatşahlar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2:24-28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Sümer, Faruk. Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Sümer, Faruk. Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları. C. 1-2. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1999.
• Tekin, Şinasi. “Bilinen En Eski İslami Türkçe Metinler: Uygur Harfleriyle Yazılmış Karahanlılar Devrine Ait Tarla Satış Senetleri.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sy. 4 (1975): 157-86.
• Temir, Ahmet. Kırşehir Emiri Caca oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi. Ankara: 1989.
• Togan, A. Zeki Velîdî. Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili). İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
• Toparlı, Recep, Hanifi Vural ve Recep Karaatlı. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Turan, Osman. “Kılıç Arslan III.” İslâm Ansiklopedisi 6:703. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Turan, Osman. “Selçuklu Devri Vakfiyeleri II, Mübârizeddin Er-Tokuş ve Vakfiyesi.” Belleten 11, sy. 43 (1947): 415-29.
• Turan, Osman. “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri.” Belleten 12, sy. 45 (1948): 17-171.
• Turan, Osman. “Selçuklu Devrine Aid Köy Satışı Hakkında Bir Vesika.” Vakıflar Dergisi, sy. 10 (1975): 127-31.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları, 2017.
• Ülkütaşır, M. Şakir. “Sinop’ta Selçukîler Zamanına Ait Tarihi Eserler.” Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, sy. 5 (1949): 112-51.
• Varlık, Mustafa Çetin. “Germiyanoğulları.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14:33-35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch-Deutsch-Türkisch), Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, 2021.
• Yûnînî. Zeylü Mirʾâti’z-zamân. Yay. Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye. C. 1-4. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye Yayınları, 1374-1380/1954-1960.
• Yusuf Has Hâcib. Kutadgu Bilig. Yay. ve çeviren Reşid Rahmeti Arat. İstanbul: Kabalcı Yayınevi Yayınları, 2008.
• Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(tabakātü’l-) meşâhîr ve’l-aʿlâm. Yay. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. C. 1-53. Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-‘Arabî, 1407-1424/1987-2004.