Genetiği Değiştirilmiş Ürünlere Yönelik Tutum ve Davranışların Araştırılması: Eskişehir ve Bursa Örneği

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 2, 381 - 402, 19.08.2020

Erkan Arı , Veysel Yılmaz

Öz

Bu çalışmanın amacı, Eskişehir ve Bursa’da yaşayan kişilerin GDO’lu (Genetiği Değiştirilmiş Organizma) ürünlere yönelik tutum ve davranışlarını araştırmaktadır. Bu amaçla önce, planlı davranış teorisi kapsamında bir araştırma modeli tasarlanmış ve modeldeki ilişkileri sınamak için çeşitli hipotezler oluşturulmuştur. Hipotezleri sınamak amacıyla da veri toplama aracı geliştirilmiştir. Araştırma modelinde yer alan faktörler; GDO’lu ürünlere ilişkin “Tutum(ATT)”, ”Öznel Norm(SN)”, ”Algılanan Davranış Kontrolü(PBC)”, “Niyet(INT)” ve “Satın Alma Gönüllüğü (BEH)” ‘dür. Araştırma modelinin analiz edilmesinde Kısmi En Küçük Kareler Yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada, Tutum ve öznel norm değişkenlerinin, satın alma niyetini pozitif olarak etkilerken, algılanan davranış kontrolünün ise satın alma niyetini etkilemediği belirlenmiştir. Ayrıca, Satın alma niyetinin, satın alma gönüllülüğünü pozitif olarak etkilediği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO), Tutumlar, Yapısal Eşitlik Modellemesi

Kaynakça

• Adana, F., Gezer, N., Öğüt, S. (2014). Sağlık Yüksekokul Öğrencilerinin Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara İlişkin Bilgi ve Görüşleri. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(4), 276-280 .
• Ajzen, I., Fishbein, M. (1980). Understveing attitudes ve predicting social behavior. Englewood-Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Ajzen, I. (1985). From intention to actions: A theory of planned behavior. In J. Kuhl ve J. Beckman (eds), Action-control: From cognition to behavior, 11-39. Heidelberg: Springer.
• Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, 179-211.
• Ajzen, I., Fishbein, M. (2000). Attitudes ve the attitude-behavior relation: Reasoned ve automatic process. In W. Stroebe ve M. Hewstone (eds). Europen Review of Social Psychology, 11, 1-33.
• Ajzen, I. (2005). Attitudes, personality ve behavior. New York: Open University Press.
• Bayraç, A.T. (2014). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. İstanbul: ODTU Yayıncılık (3. Basım). Baykan, B.G., & Ertunç, B. (2012). Türkiye’nin Üç Bölgesinde GDO Farkındalığı. Betam Araştırma Notu 136.Erişim Adresi: https://betam.bahcesehir.edu.tr/2012/06/turkiyenin-uc-bolgesinde-gdo-farkindaligi/. Erişim tarihi: 21.12.2019.
• Bredahl, I. (1998). Consumer attıtudes and decisıon making with regard to genetically engineered food products. A rewiew of the literature and presentatıon of models for future research. Journal of Consumer Policy, 21(3), 251- 277.
• Bredahl, I. (2001). Determinants of consumer attitudes ve purchase intentions with regard to genetically modified foods, Results of a cross natıonal survey. Journal of Consumer Policy, 24(1), 23-61.
• Ceccoli, S., & Hixon, W. (2012). Explaining attitudes toward genetically modified foods in the European Union. International Political Science Review, 33(33), 301–319.
• Chen, M. F., Li, H. I. (2007). The consumers attıtude toward genetically modified foods in Taiwan. Food Quality and Preference, 18(4), 662-374.
• Costa-Font, M., Gill,J.M., Traill, W.B. (2008). Consumer acceptance, valuation of ve attıtudes towards genetically modified food, Revies ve implications for food policy. Food Policy, 33(2), 99-111.
• Cohen, J. (1988), Statistical Power Analysis For The Behavioral Sciences, Lawrence Erlbaum, Mahwah, NJ.
• Cook, A.J., Kerr, G.N., Moore, K. (2002), Attıtudes ve intentions towards purchasing GM food. Journal of Economic,Psychology, 23(5), 557-572.
• Costa-Font, G. ve Gill, J. (2009), Structural equation modelling of consumer acceptance of genetically modified (GM) food in the Mediterranean Europe; A cross country study. Food Quality and Preference, 20, 399-409.
• Christoph, I. B., Bruhn, M., & Roosen, J. (2008). Knowledge, attitudes towards and acceptability of genetic modification in Germany. Appetite, 51(1), 58–68.
• Erbaş, H. (2008). Türkiye’de Biyoteknoloji ve Toplumsal Kesimler. Profesyoneller, Kenstsel Tüketiciler ve Köylüler. Ankara Üniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü, Yayın No:4, 108, Ankara.
• Fornell, C., Larcker, D.F. (1981). Evaluating Structural Equation Models With Unobservable Variables And Measurement Error. Journal of Marketing Research, 18 (1), s.39-50.
• Frewer, L. J., van der Lans, I. A., Fischer, A. R., et al. (2013). Public perceptions of agrifood applications of genetic modification. A systematic review and meta-analysis. Trends in Food Science and Technology, 30(2), 142–152.
• Gaskell, G. M. W., Bauer, J. Durant, Allum, N. C. (1999). Worlds Apart? The Reception of Genetically Modified Foods in Europe and the U.S. Science, 285(5472), 384–387.
• Greenpace Akdeniz, (2012). Halk GDO’yu Yenmiyor. Erişim Adresi: https://www.greenpeace.org/archive-turkey/tr/news/gdoyu-yemezler-kampanyasi-yeniden-basladi-050614/. Erişim tarihi: 05.01.2020.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., Tatham, R. L. (2006), Multivariate Data Analysis, Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.
• Hair, J.F., Tomas, G., Hult, M., Ringle, C.M., Sarstedt, M. (2014), A Primer on Partial Least Square Structural Equations Modeling (PLS-SEM), Los Angeles: Sage.
• Henseler, J., Ringle, C.M., Sarstedt, M. (2015). A New Criterion For Assessing Discriminant Validity in Varience-Based Structural Equation Modelling. Journal of the Academy of Marketing Science, 43, 115-135.
• Hudson, J., Caplanova, A., & Novak, M. (2015). Public attitudes to GM foods. The balancing of risks and gains. Appetite, 92, 303–313.
• James, C. (2012). Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2012. ISAAA Brif 44. Ithaca, NY: ISAAA.
• Jöreskog, K. G., ve Sörbom, D. (2001), LISREL 8: User’s Reference (2nd ed.). Scientific Software International, Lincolnwood, USA. 378p.
• Kaynar, P. (2009). Genetik olarak değiştirilmiş organizmalar (GDO)’a genel bir bakış. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 66 (4), 177-184.
• Kaya, E. ve Gürbüz, H. ve Derman, H. (2012). Üniversite Öğrencilerinin Genetiği Değiştirilmiş Gıda Ürünlerine Bakışı. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(3), 55-60.
• Kim,Y.G., Jang, S.Y., Kim, A.K. (2014). Application of the Theory of planned behavior to genetically modified foods; Moderating effects of food technology neophobia. Food Research International, 62, 947-954.
• Kocagöz E., Dursun. Y. (2010). Algılanan Davranışsal Kontrol Ajzen’in Teorisinde Nasıl Konumlanır? Alternetif Model Analizleri. KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si, 12 (19),139-152.
• Küçük, E. (2011). Planlanmış Davranış Teorisi Çerçevesinde Mali Müşavir (SMMM) Olma Niyetinin Altında Yatan Faktörlerin Analizi. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 145- 162.
• Li, Y., Peng, Y., Hallerman, E.M., & Wu, K. (2014). Biosafety management and commercial use of genetically modified crops in China. Plant cell reports, 33(4), 565-573.
• Montuari, P., Triassi, M., & Sarnacchiaro, P. (2012). The consumption of genetically modified foods in Italian high school students. Food Quality and Preference, 26, 246–251.
• Özdemir, O. (2009). Attitudes of Consumers Toward the Effects of Genetically Modified Organisms (GMO’s). Journal of Food, Agriculture & Environment, 7(3-4), 132-138.
• Özdemir, O., Duran, M. (2010). Biyoteknolojik Uygulamalara ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara (GDO) İlişkin Tüketici Davranışları. Akademik Gıda, 8(5), 20-28.
• Ringle, C.M., Wende, S., Becker, J.M. (2015), SmartPLS 3. www.smartpls.com.
• Rodŕguez-Entrena, M., & Salazar-Ordóñez, M. (2013). Influence of scientific-technical literacy on consumers behavioural intentions regarding new food. Appetite, 60(1),193–202.
• Saba, A., Vassolla, M. (2002). Consumer attıtudes toward the use of gene technology in tomato production. Food Quality and Preference, 13(1), 13-21.
• Semiz, M., Yılmaz, E. (2019). Üniversite Öğrencilerin GDO’lu Ürünlere Yönelik Tutumlar; Bir Yapısal Eşitlik Modellemesi. Nicel Bilimler Dergisi, 1(2), 1-20.
• Spence, A., Townsend, E. (2006). Examining consumer behavior toward genetically modified (GM) food in Britain. Risk Analysis, 26(3), 657-670.
• Tahmaz, G.S., Durlu Özkaya, F. (2017). Tüketicinin GDO Algısı: Ankara ili Örneği, Yönetim, Ekonomi ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 1(4), 31-40.
• US Department of Agriculture (USDA), Foreign Agriculture Service (FAS) (2012). China Agricultural Biotechnology Annual (Global Agricultural Information Network [GAIN] Report CH12046). Washington, DC: Author.
• Yılmaz, V., Doğan. M. (2016), Planlanmış Davranış Teorisi Kullanılarak Önerilen Bir Yapısal Eşitlik Modeli ile Geri Dönüşüm Davranışlarının Araştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,16(5), 191-205.
• Yılmaz, F. (2014). Bitkisel Üretimde Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünleri ile Biyogüvenlik. Uzmanlık Tezi, Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı, ISBN 978-605-9041-15-7, Ankara.
• Wang, X. B., Huang, J. K., Liu, H. J., et al. (2013). Adoption and uptake pathway of GM technology by Chinese smallholders: Evidence from Bt cotton production. Center for Chinese Agricultural Policy, Chinese Academy of Sciences.
• Wu, L., Zhong, Y., Shan, L., Qin, L. (2013). Public risk perception of food additives and food scares. The case in Suzhou, China. Appetite, 70, 90-98.
• Zhanga,Y., Jinga, L., Baia, O., Shaoa, W., Fengb, Y., Yinc,S., Zhang, M. (2018). Application of an integrated framework to examine Chinese consumers purchase intention toward genetically modified food. Food Quality and Preference, 65, 118-128.