Evsel Atık Ayırma Davranışlarının Araştırılması: Genişletilmiş Atık Ayırma Modeli

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 483 - 510, 18.09.2023

Erkan Arı , Murat Altın , Veysel Yılmaz

https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1233576

Öz

Evlerde, halka açık yerlerde ve iş yerlerinde kullanılmayan veya çöp durumunda olan maddelere evsel atık denir. Evsel atıklara kâğıt, poşet, kutu, yiyecek, pil, metaller, plastikler, giysiler, mobilyalar, şişe, su, sıvı yağ, sıvı deterjanlar, karton, ambalaj, ilaç şişesi ve kutusu, eski elektronik araçlar, maske, eldiven örnek olarak verilebilir. Evsel atıkların ayrıştırılması doğal kaynakların korunması, temiz bir çevrede yaşama imkânı oluşturması ve enerji tasarrufu nedeniyle ekonomiye katkı sağlaması açısından son derece önemlidir. Bu çalışmada, Ajzen’in Planlı Davranış Teorisi (PDT) modeli temel alınarak modele evsel atık ayırma bilgisi, çevresel kaygı, suçluluk hissi, evsel atık ayırmaya yönelik teşvik ve evsel atık ayırma bilgisini ölçmek için oluşturulan bilgi olmak üzere 4 faktör ilave edilerek, bireylerin atık ayırmaya yönelik davranışlarını araştırmak amacıyla Genişletilmiş Atık Ayırma Modeli (GAAM) önerilmiştir. Önerilen model yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak test edilmiş ve modelin uygunluğu çeşitli uyum ölçütlerine göre değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evsel atık ayırma, Planlı davranış teorisi, Çevresel kaygı

Investigation of Household Waste Separation Behaviors: Extended Waste Separation Model

Öz

Substances that are no longer used in homes, public places and workplaces or thar are in the form of garbage are called household waste. Examples of household waste are paper, bags, boxes, food, batteries, metals, plastics, clothes, furniture, bottles, water, oil, liquid detergents, cardboard, packaging, medicine bottles and boxes, old electronic tools, masks, gloves. Separation of household waste is extremely important in terms of protecting natural resources, creating the opportunity to live in a clean environment and contributing to the economy due to energy savings. In this study, based on Ajzen's Theory of Planned Behavior (TPB) model, 4 factors were added to the model, namely, knowledge of household waste sorting, environmental concern, feeling of guilt, incentives for household waste sorting, and knowledge formed to measure household waste sorting knowledge. The Extended Waste Separation Model (EWSM) has been proposed to investigate individuals behavior towards waste separation. The proposed model was tested using structural equation modeling and the fit of the model was evaluated according to various fit criteria.

Anahtar Kelimeler

Household waste separation, Theory of planned behavior, Environmental concern

Kaynakça

• Abraham, C., & Sheeran, P. (2003). Acting on Intentions: The role of anticipated regret. British Journal of Social Pyschology, 42, 495-511.
• Ajzen, I., Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behaviour.
• Akdoğan, A., & Güleç, S. (2007). Sürdürülebilir Katı Atık Yönetimi ve Belediyelerde Yöneticilerin Katı Atık Yönetimiyle İlgili Tutum ve Düşüncelerinin Analizine Yönelik Bir Araştırma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1 (25), 39-69.
• Akdoğan, A., & Solak, S. (2005). Belediyelerde Katı Atık Yönetimi ve İl Belediyelerinde Gerçekleştirilen Ampirik Bir Çalışma. Çağdaş Yerel Yönetimler, 4 (14), 51-78.
• Antonetti, P. and Maklan, S. (2014). Feelings that make a difference: how guilt and pride convince consumers of the effectiveness of sustainable consumption choices. Journal of Business Ethics, 124 (1), 117-134.
• Arı, E., & Yılmaz, V. (2019). Üniversite öğrencilerinin evsel atık ayırma davranışlarının planlı davranış teorisi yardımıyla araştırılması. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 9,1, 53-67.
• Arı E., & Yılmaz V. (2016). A proposed structural model for housewives' recycling behavior: A case study from Turkey. Ecological Economics 129, 132-142.
• Azar, S.K., Azar, S.S., (2016). Waste related pollutions and their potential effect on cancer incidences in Lebanon. Journal of Environmental Protection, 7 (6), 778-783.
• Bekmezci, H., & Çetin, H. (2020). Kentsel Katı Atıklar ve Geri Kazanımlarının Faydaları; Eskişehir Örneği. Bitlis Eren Üniversitesi, Fen Bilimleri Dergisi, 9 (3), 1415-1424.
• Büyükyılmaz, O., & Kaya, H.C. (2022). İş Stresini Azaltmada Kadınların ve Erkeklerin Sosyal Destek Kaynakları Değişir Mi? Araştırma Görevlileri Üzerine Bir İnceleme. Journal of Economy Culture and Society, 65, 217-237.
• Chatelain, G., Hille, S.L., Sander, D., Patel, M., Hahnel, U.J.J. and Brosch, T. (2018). Feel good, stay green: positive affect promotes pro-environmental behaviors and mitigates compensatory ‘mental bookkeeping’ effects. Journal of Environmental Psychology, 56, 3-11.
• Chin, W.W. (1998). The partial least squares approach to structural equation modeling. Moder Methods for Business Research, 2, 295-336.
• Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences (2nd ed.), Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Crosby, L., A., Gill, J.D., Taylor J.R. (1981). Consumer/voter behaviour in the passage of the Michigan container law. The Journal of Marketing, 19-32.
• Demirbağ, B., & Güngörmüş, Z. (2012). Bireylerin Evsel Katı Atık Yönetimine İlişkin Bilgi ve Davranışları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1 (3), 127-137.
• Elgaaied, L. (2012). Exploring the role of anticipated guilt on pro-environmental behavior: a suggested typology of residents in France based on their recycling patterns. Journal of Consumer Marketing, 29 (5), 369-377.
• Fischbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief Attitude, Intention and Behavior. An Introduction to Theory and Research, Reading. MA: Addison- Wesley Publishing Company.
• Fornell, C., Larcker, D.F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18, 39-50.
• Ghisellinia, P., Cialanib, C., Ulgiatic, S. (2016). A review on circular economy: the expected transition to a balanced interplay of environmental and economic systems. Journal of Cleaner Production, 114, 11-32.
• Grazhdani, D. (2016). Assessing the variables affecting on the rate of solid waste generation and recycling: an empirical analysis in Prespa Park. Waste Management, 48, 3-13.
• Güneysu, S. (2020). İstanbul’da Evsel Atık Gıda ve Ambalajlarının COVID-19 Sürecindeki Değişimi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı 3 (4), 175-180.
• Hair, Jr., J.F., Anderson, R.E., Tatham, R.L., Black, W.C. (1998). Multivariate data analysis (5th ed.), Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall
• Hanay, Ö., & Koçer, N., (2006). Elazığ Kenti Katı Atıkları Geri Kazanım Potansiyelinin Belirlenmesi. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18 (4), 507-511.
• Hu, J., Tang, K., Qian, X., Sun, F., Zhou, W. (2021). Behavioral change in waste separation at source in an international community: An application of the theory of planned behavior. Waste Management, 135, 397-408.
• Hu, H., Zhang, J., Chu, G., Yang, J., Yu, P. (2018). Factors influencing tourists’ litter management behavior in mountainous tourism areas in China. Waste Management, 79, 273-286.
• Issock, P., Roberts-Lombart, M., Mpinganjira, M. (2020). Understanding household waste separation in South Africa. Management of Environmental Quality, 31, 3, 530-547.
• Kılıç, M. (2019). Evsel Katı Atık Yönetiminde Halkın Yaklaşımı: Bursa İli Örneği. Karaelmas Fen ve Mühendisli Dergisi, 9 (1), 41-50.
• Kumar, A. (2019). Exploring young adults’ e-waste recycling behaviour using an extended theory of planned behaviour model: A cross-cultural study. Resources, Conservation & Recycling, 141, 378-389.
• Lee, H.Y., Qu, H., Kim, Y.S. (2007). A Study of Personal Innovativeness on Online Travel Shopping Behaviour: A Case Study of Korean Travelers. Tourism Management, 886-897.
• Li, J., Zuo, J., Cai, H., Zillante, G. (2018). Construction waste reduction behaviou of contractor employees: An extended theory of planned behaviour model approach. Journal of Cleaner Production, 172, 1399-1408.
• Liao, C., Zhao, D., Zhang, S. (2018). Psychological and conditional factors influencing staff’s takeaway waste separation intention: An application of the extended theory of planned behavior. Sustainable Cities and Society, 41, 186-194.
• Liu, X., Wang, Z., Li, G., Zhang, Y. (2019). Mechanism of public education influencing waste classification willingness of urban residents. Resources, Conservation & Recycling, 149, 381-390.
• Lwin, M. and Phau, I. (2014). An exploratory study of existential guilt appeals in charitable advertisements. Journal of Marketing Management, 30, 1467-1485.
• Marshall, R.E., Farahbakhsh, K. (2013). Systems approaches to integrated solid waste management in developing countries. Waste Management, 33 (4), 988-1003.
• Ostrom, E. (2000). Collective action and the evolution of social norms. Journal of Economic Perspectives, 14 (3), 137–158.
• Ramayah, T., Lee, J., Lim, S. (2012). Sustaining the environment through recycling: An empirical study. Journal of Environmental Management, 102, 141-147.
• Ringle, C.M. and Sarstedt, M. (2016). Gain more insight from your PLS-SEM results: The importance-performance map analysis, Industrial Management & Data Systems, 116 (9), 1865-1886. https://doi.org/10.1108/IMDS-10-2015-0449
• Shi, J., Xu, K., Si, H., Song, L., Duan, K. (2021). Investigating intention and behaviour towards sorting household waste in Chinese rural and urban-rural integration areas. Journal of Cleaner Production, 298, 126827.
• Sorkun, M. (2018). How do social norms influence recycling behavior in a collectivistic society? A case study from Turkey. Waste Management, 80, 359-370.
• Stem, P.C., Dietz, T. (1994). The value basis of environmental concern. Journal of Social Issues, 50, 65-84.
• Steova, K., Alriksson, S. (2017). Influence of recycling programmes on waste separation behaviour. Waste Management, 68, 732-741.
• Triandis, H.C. (1980). “Values, attitudes, and interpersonal behavior” in Howe, H.E. and Page, M.M. (Eds), Nebraska Symposium on Motivation 1979, University of Nebraska Press, Lincoln, 195-259.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. (2019). Belediye Atık İstatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Belediye-Atik-Istatistikleri-2018-30666. Erişim tarihi: 20.04.2022.
• Wang, S., Li, J., Zhao, D. (2017). The impact of policy measures on consumer intention to adopt electric vehicles: Evidence from China Transport Res. Part A: Policy Pract., 105, 14-26.
• Wang, S., Wang, J., Yang, S., Li, J., Zhou, K. (2020). From intention to behavior: Comprehending residents’ waste sorting intention and behavior formation process. Waste Management, 113, 41-50.
• Wang, Y., Long, X., Li, L., Wang, Q., Ding, X., Cai, S. (2021). Extending theory of planned behaviour in household waste sorting in China: the moderating effect of knowledge, personal involvement and moral responsibility. Environment, Development and Sustainability, 23, 7230-7250.
• Wilson, D., Rodic, L., Modak, P., Soos, R., Carpintero, A., Velis, K., Iyer, M., Simonett, O. (2015). Global Waste Management Outlook; United Nations Environment Programme (UNEP) & International Solid Waste Association (ISWA): Nairobi.
• World Bank (2012). What a waste: A global review of solid waste management. World Bank, Washington, DC.
• Yılmaz, V,. & Arı, E. (2021). the effect of environmental concern on renewable energy awareness, perceived benefit and intention to use, Journal of Fundamental and Applied Sciences, 13(2), 995-1013.
• Yılmaz, V., & Doğan, M. (2016). Planlanmış Davranış Teorisi Kullanılarak Önerilen Bir Yapısal Eşitlik Modeli İle Geri Dönüşüm Davranışlarının Araştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 191-206.
• Yılmaz, V., & Güleç, P.A. (2021). Üniversite öğrencilerinin küresel iklim değişikliğine yönelik görüşlerinin araştırılması: Bir yapısal eşitlik model önerisi. İzmir İktisat Dergisi, 1(32), 1-12.
• Yılmaz, V., & Kinaş, Y. (2020). Kısmi En Küçük Kareler Yapısal Eşitlik Modellemesiyle Bir Elektrik Dağıtım Şirketinin Hizmet Kalitesinin Araştırılması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15 (2), 437-456.
• Zhang, S., Hu, D., Lin, T., Li, W., Zhao, R., Yang, H., Pei, Y., Jiang, L. (2021). Determinants affecting residents’ waste classification intention and behavior: A study based on TPB and A-B-C methodology. Journal of Environmental Management, 290, 112591.
• Zhang, B., Lai, K.H., Wang, B., Wang, Z. (2019). From intention to action: How do personal attitudes, facilities accessibility, and government stimulus matter for household waste sorting? Journal of Environmental Management, 233, 447–458.