ÖĞRETMENLERİN EŞLİ RUMİNASYON VE ÖZ- DUYARLIK DÜZEYLERİ İLE MESLEKİ TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 4, 1393 - 1408, 31.12.2019

Begüm Toprak , Sakine Gülfem Çakır

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2019..-457905

Öz

Bu
çalışmanın amacı öğretmenlerin cinsiyet ve çalışma yılı ile eşli ruminasyon ve
öz-duyarlılık düzeylerinin mesleki tükenmişlik düzeylerindeki yordayıcı rolünün
incelenmesidir. Araştırmada ayrıca öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin cinsiyete
göre farklılık gösterip göstermediği de incelenmiştir. Araştırmanın çalışma
grubu 212 kadın, 118 erkek olmak üzere toplam 330 öğretmenden oluşmaktadır.
Öğretmenlerin çalışma yılı 1 ile 39 yıl arasında değişmektedir. Araştırma
verilerinin toplanmasında Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Formu, Eşli
Ruminasyon Ölçeği, Öz- Duyarlık Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. T
testi analizi sonucunda erkek öğretmenlerin duyarsızlaşma ve kişisel
başarısızlık puanlarının kadın öğretmenlere göre anlamı düzeyde yüksek olduğu
görülmüştür. Hiyerarşik regresyon analizi sonucunda cinsiyet ve çalışma yılının
mesleki tükenmişlik düzeyinin üç alt boyutundan duyarsızlaşma ve kişisel
başarısızlığı anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür. Bulgular eşli
ruminasyonun, mesleki tükenmişlik düzeyinin üç alt boyutunu da anlamlı bir
şekilde yordamadığını göstermiştir. Öz- duyarlığının beş alt boyutu (öz-
sevecenlik, öz- yargılama, izolasyon, bilinçlilik, aşırı özdeşleşme,
paylaşımların bilincinde olma) arasından ise aşırı özdeşleşme, mesleki
tükenmişlik düzeyinin alt boyutlarından duygusal tükenme ve kişisel
başarısızlığı yordarken,  öz-
yargılamanın, mesleki tükenmişlik düzeyinin alt boyutlarından duygusal tükenme
ve duyarsızlaşmayı anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, Eşli-ruminasyon, Öz- duyarlık

Kaynakça

• Akın, Ü., Akın, A. & Abacı, R. (2007). Öz-duyarlık ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33 (3), 1-10.
• Akın, A. (2010a). Self-compassion and interpersonal cognitive distortions. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 1-9.
• Anderson, S.L. (2000). The effects of rational emotive behavior intervention on irrational beliefs and burnout among middle school teachers in the State of Iowa. Doctora Thesis, University of Northern Iowa.
• Avşaroğlu, S., Deniz, M. E. & Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 115-129.
• Başol, G. ve Altay, M. (2009). Eğitim yöneticisi ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Educational Administration: Theory and Practice, 15(58), 191-216.
• Baysal, A., (1995), Lise ve dengi okul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktörler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Boren, J. P. (2014). The relationships between co- rumination, social supports, stress, and burnout among working adults. Management Communication Quarterly, 28(1), 3-25.
• Bugay, A. & Baker, E. Ö. (2015). Eşli Ruminasyon ölçeğinin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 5, 106-144.
• Budak, G. & Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 95-108.
• Byrd-Craven, J., Geary, D. C., Rose, A. J. & Ponzi, D. (2008). Co-rumination increases streshormone levels in women. Hormones and Behavior, 53, 489–492.
• Cemaloğlu, N. & Şahin, E. D. (2007). Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2, 465-484.
• Costanza, R. S., Derlega, V. J. & Winstead, B. A. (1988). Positive and negative forms of social support: Effects of conversational topics on coping with stress among same-sex friends. Journal of Experimental Social Psychology, 24, 182– 193.
• Dalkılıç, S. O. (2014). Tükenmişlik Sendromuna Genel Bir Bakış. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• Duran, S. & Barlas, G. Ü. (2014). Zihinsel engelli bireylerin ebeveynlerinin öznel iyi oluş, öz duyarlık ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 69-79.
• Engin, C. (1993). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin uyarlanması. VII Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayını, 22- 25 Eylül, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ertürk, E. & Keçecioğlu, T. (2012). Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiler: Öğretmenler üzerine örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(1), 41-54.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staffburn-out. Journal of SocialIssues, 30, 159-165.
• Fry, L.,Hannah, S., Noel, M. & Walumbwa, F. O. (2012). Impact of spiritual leadership on unit performance. The Leadership Quarterly, 23(3), 259–270.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi (İzmir İli Kırsal ve Kentsel Yöre Karşılaştırması), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gündüz, B., Çapri, B. & Gökçakan, Z. (2012). Üniversite öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 38- 55.
• Haggard, D. L., Robert, C. & Rose, A. J. (2010). Co-rumination in the workplace: Adjustment tradeoffs for men and women who engage in excessive discussions of workplace problems. Journal of Business and Psychology, 26, 27-40.
• İkiz, E. & Totan, T. (2012). Üniversite öğrencilerinde öz- duyarlık ve duygusal zekanın incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 51-71.
• İnce, B. N. & Şahin, E. A. (2015). Maslach Tükenmişlik Envanteri- Eğitimci Formu’nu Türkçe’ye Uyarlama Çalışması. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 6(2), 385-399.
• Karahan, Ş. & Balat, G. U. (2011). Özel eğitim okullarında çalışan eğitimcilerin öz- yeterlik algılarının ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 1-14.
• Kosir, K.,Tement, S., Licardo, M. & Habe, K. (2015). Two sides of the same coin? The role of rumination and reflection in elementary school teachers’ classroom stress and burnout. Teaching and Teacher Education, 47, 131-141.
• Kutsal, D. (2009). Lise Öğrencilerinin Tükenmişliklerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Luo, P. & Bao, Z. (2013). Affectivity, emotional exhaustaion, and service sabotage behaviour: The mediation role of rumination. Social Behaviour and Personality, 41(4), 651-662.
• Makikangas, A. & Kinnunen, U. (2003). Psychosocial work stressors and well-being: Self-esteem and optimism as moderators in a one-year longitudinal sample. Personality and Individual Differences, 35, 537-557.
• Marques, J. D. & King, R. S. (2007). Spirituality in theworkplace: What it is, why it matters, how to make it work for you. Fawnskin, CA: Personhood Press.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1982). Burnout in health professions: A social psychological analysis. Social Psychology of Health and Illness.
• Maslach, C. (2001). What we learned about burnout and health. Psychology and Health, 16, 607-611.
• Maslach, C.,Schaufeli & W. B.,Leiter, M. P. (2001). Jobburnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422.
• Maslach, C.(2003). Job burnout: New directions in research and intervention. Current Directions in Psychological Science, 12, 189-192.
• Maslow, A. H. (1969). The farther reaches of human nature. The Journal of Transpersonal Psychology, 1(1), 1-9.
• Meares, D. P. (2015). Call to compassionate self-care: Introducing self-compassion into the work place treatment process. Journal of Spirituality in MentalHealth, (17), 75–87.
• Neff, K. D. (2003a). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85−102.
• Neff, K. D. (2003b). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self and Identity, 2(3), 223−250.
• Neff, K. D., Kirkpatrick, K. L. & Rude, S. S. (2006). Self- compassion and adaptive psychological functioning. Journal of Research in Personality, 41, 139-154.
• Nolen-Hoeksema, S. (1987). Sex differences in unipolar depression: Evidence and theory. Psychological Bulletin, 101(2), 259-282.
• Nolen-Hoeksema, S. & Jackson, B. (2001). Mediators of the gender difference in rumination. Psychology of Women Quarterly, 25, 37-47.
• Ok, S. (2004). Banka çalışanlarının tükenmişlik düzeylerinin iş doyumu, rol çatışması, rol belirsizliği ve bazı bireysel özelliklere göre incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(21), 57-67.
• Otacıoğlu, S. G. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 103–116.
• Ören, N. & Türkoğlu, H. (2006). Öğretmen adaylarında tükenmişlik. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16.
• Pierce, J. L. & Gardner, D. G. (2004). Self-esteem within the work and organizational context: A review of the organizational-based self-esteem literature. Journal of Management, 30, 591-622.
• Polat, S., Ercengiz, M. & Tetik, H.(2012). Öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 152-173.
• Potter, B. A. (1995). Preventing job burnout: transforming work pressures into prodectivity. Course Technology Crisp, California.
• Richardson, K.M. & Rothstein, H. R. (2008). Effects of occupational stress management intervention programs: A meta-analysis. Journal of occupational health psychology, 13(1), 69–93.
• Roger, D. & Jamieson, J. (1988). Individual differences in delayed heart-rate recovery following stress: The role of extraversion, neuroticism and emotional control. Personality and Individual Differences, 9, 721–726.
• Ross, A. J. (2002). Co-Rumination in the friendships of girls and boys. Child Development, 73(6), 1830- 1843
• Saxbe, D. & Repetti, R. L. (2010). For better or worse? Coregulation of couples' cortisol levels and mood states. Journal of Personality and Social Psychology, 98(1), 92-103.
• Sezgin, F.(2010). Öğretmenlerin örgütsel bağlılığının bir yordayıcısı olarak okul kültürü. Eğitim ve Bilim, 35(156). 142- 159.
• Schwab, R. L. & Iwanicki, E. F. (1982). Who are our burned out teachers? Educational Research Quarterly, 7, 5-16.
• Shuler, S. & Sypher, B. D. (2000). Seeking emotional labor: When managing the heart enhances the work experience. Management Communication Quaterly, 14, 50-89.
• Strauss, V. (2002). Every day problems stress teachers the most. Retrieved fromhttp://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A61601-2002Oct21.html
• Tekke, M. & Coşkun, M. (2019). Kendini tanıma, kendini gerçekleştirme, kendini aşmışlık ve potansiyelini tam kullanan kişi: kişilerarası iletişim. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 790- 797.
• Tel, F. D. & Sarı, T. (2016). Üniversite öğrencilerinde öz- duyarlık ve yaşam doyumu. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (1), 292-304.
• Terzioğlu, Z. A. (2016). Üniversite öğrencilerinde öznel iyi oluş ve stres belirtilerinin yordayıcılarının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Wei, M.,Russell, D. W. & Zakalik, R. A. (2005). Adult attachment, social self-efficacy, self disclosure, loneliness, and subsequent depression for freshman college students: Alongitudinal study. Journal of CounselingPsychology, 52(4), 602-614.
• Xanthopoulou, D., Bakker, A. B. & Fischbach, A. (2013). Work engagement among employees facing emotional demands: the role of personal resources. Journal of Personal Psychology, 12, 74-84.
• Yılmaz, T. D. (2009). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanelerinde Tıpta Uzmanlık Öğrencilerinin Tükenmişlik Düzeyi ve İlişkili Etmenler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yücel, İ. & Ilgın, K. S. (2016). Yaş ve öğrenim durumunun duygusal zeka ve tükenmişlik arasındaki ilişki üzerindeki aracılık etkileri: sağlık sektöründe bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 623- 643.
• Zimmermann, S. & Applegate, J. L. (1994). Communicating social support in organizations. In B. R. Burleson, T. Albrecth, I. G. Sarason (Eds.), Communication of social support, 50-69. Thousand Oaks, CA: Sage.