FROM THE KYRGYZ PEOPLE TO THE KYRGYZSTAN STATE: AN ANALYSIS IN THE CONTEXT OF ETHNO-SYMBOLISM

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 158 - 178, 30.12.2023

Burcu Temür

Öz

KIRGIZ HALKINDAN KIRGIZİSTAN DEVLETİNE: ETNO-SEMBOLİZM BAĞLAMINDA BİR ANALİZ

Öz

Kadim bir tarihe sahip ve Orta Asya’nın en eski toplumlarından biri olan Kırgızistan’ın millet inşasını incelerken, onun modernite öncesine dayanan güçlü bir geçmişi olduğu görülmektedir. Milattan önceki dönemlerden itibaren bir takım hanlıkların, devletlerin himayesi altına giren Kırgız halkı, bu toplumlarla etkileşimi sonucunda onları çeşitli yönlerden etkilemiş ya da onlardan etkilenmiştir. Ayrıca dönem dönem bağımsızlık deneyimi de yaşamıştır. Bütün bunlar günümüz Kırgız halkını ifade eden değerlerin oluşumunda büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda milliyetçilik yaklaşımlardan etno-sembolizmin önemli temsilcilerinden biri olan Anthony Smith’in de ifade ettiği gibi günümüz milliyetçiliğinin oluşmasını yalnızca modern dönemin bir çıktısı olarak açıklamak mümkün görünmemektedir. Bu bağlamda bu çalışma kapsamında Kırgız kimliğinin bir parçası olan, ulus inşa sürecinde oldukça fazla bir şekilde araçsallaştırılan, dünyanın en uzun destanı Manas destanı örnek olarak ele alınmış ve günümüz milliyetçiliğin oluşmasında Smith’in ifade ettiği şekliyle sembollerin, geleneklerin, etnik kökenin, yaşam tarzının vs. önemli rolü olduğu vurgusu yapılmıştır. Sonuç olarak milliyetçiliği modernite dönemi ile başlatan Modernist yaklaşımın tek başına yeterli olmadığı, Kırgız ulus devletinin moderniteden önce oluşturulmuş Manas destanı üzerine bir nevi inşa edilmesi örneğiyle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile etno-sembolizm yaklaşımı temel alınarak modern Kırgız ulusunun geçmiş Kırgız toplumu ile arasında bir bağ kurulup kurulamayacağı araştırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Milliyetçilik, Manas Destanı

Kaynakça

• Agoston, G. ve Masters, B. (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts on File, Inc.
• Akarslan, Z. (2020). Bağımsızlık Dönemi Kırgız Tarih Yazımına Kısa Bir Bakış. Journal of Eurasian Inquiries / Avrasya İncelemeleri Dergisi, 9(1). 95-108.
• Akayev, A. (t.y.). Kırgız Devlet Geleneği ve Manas. Silo.Tips. https://silo.tips/download/kirgiz-devlet-gelene-vemanas (Erişim Tarihi: 11.10.2023).
• Akıncı, A. (2014). Milliyetçilik Kuramları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 131-151.
• Aktürk, Ş. (2006). Etnik Kategori ve Milliyetçilik: Tek-Etnili, Çok-Etnili ve Gayri-Etnik Rejimler. Doğu Batı, (38), 23–53.
• Akyüz, Ç. (2011). Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları. Turkish Studies, 6(4), 15–26.
• Alımbayev, C. (2018). 19. yüzyılda Kırgızlar. Asya Araştırmaları Dergisi, 2(2), 113–125.
• Alptekin, M. Y. (2022). Teoriden Pratiğe Türk Dünyası Düşüncesi ve Ulus İnşası. M. Y. Alptekin ve Z. Çevik (Ed.). Türk Dünyasında Ulus İnşası (s. 1–54). Ankara: Nobel Yayınları.
• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler. (İ. Savaşır, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Armstrong, J. A. (1982). Nations Before Nationalism. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
• Balcıkoca, S. (2022, 21 Eylül). Türk Dünyası Kültür Başkenti Bursa’da “Manas Haftası” Etkinlikleri Başladı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/turk-dunyasi-kultur-baskenti-bursada-manas-haftasi-etkinlikleri-basladi/2691393 (Erişim Tarihi: 02.08.2023).
• Bars, M. E. (2022). Türk Destan Kahramanlarının Babalık Vazifeleri̇: Oğuz Kağan ve Dede Korkut Örnekleri̇. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (23), 185–199.
• Bartold, V. V. (2014). Orta Asya (2. Baskı). (A. D. Batur, Çev.) İstanbul: Selenge.
• Bazancir, R. (2022). Orta Asya Türk Destanları ve Dede Korkut Boylarının Yapısal Analizi. International Journal of Humanities and Education, 8(17), 241–267.
• Beşirli, H. (2015). Bağımsızlık Sonrası Kırgız Kimliğinin İnşaasında Manas ve Manas Destanı’nın Simgeselliği. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 29–46.
• Beşirli, H. ve Ünal, A. (2015). Kırgızistan’da Politik Toplumsallaşma Sürecinde Eğitim Kurumunun Fonksiyonu-Manas’ın Yedi Öğüdü-. Gazi Türkiyat,17, 1-12.
• Breuilly, J. (1993). Nationalism and the State (2. Baskı). Manchester: Manchester University Press.
• Buyar, C. (2017). Kırgız Tarihi (Başlangıcından 1991 Yılına Kadar). C. Buyar (Ed.). Kırgızistan: Tarih - Toplum - Ekonomi - Siyaset: Kırgızistan El Kitabı. (s. 47-87). Bişkek: BYR Publishing House.
• Coldoşov, A. (2017). Kırgızistan İç Siyaseti. C. Buyar (Ed.). Kırgızistan: Tarih - Toplum - Ekonomi - Siyaset: Kırgızistan El Kitabı. (s. 245-286). Bişkek: BYR Publishing House.
• Conversi, D. (1995). Reassessing Current Theories of Nationalism: Nationalism as Boundary Maintenance and Creation. Nationalism and Ethnic Politics, 1(1), 73–85.
• D’Encausse, H. C. (1992). The Great Challenge Nationalities and the Bolshevik State, 1917-1930. (N. Festinger, Çev.). New York, NY: Holmes and Meier.
• Dagiev, D. (2014). National Territorial Delimitation in Soviet Central Asia: The establishment of the Uzbek and the Tajik Soviet national republics and the issue of stateness. Regime Transition in Central Asia. (s. 14-36). Routledge.
• Ekinci, N. (2016). Türk Dünyasında Ulusal Kimliklerin İnşasında Manas Destanı’na Siyasal İletişim Açısından Bir Yaklaşım. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 339–350.
• Eller, J. D. ve Coughlan, R. M. (1993). The Poverty of Primordialism: The Demystification of Ethnic Attachments. Ethic and Racial Studies, 16(2), 183-202.
• Ertan, T. F. ve Örs, O. (2018). Milliyetçiliğin Müphemliği: Milliyetçilik Nedir? Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (62), 39–84.
• Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures: Selected Essays. New York: Basic Books.
• Gellner, E. (1983). Nations and Nationalism. Oxford: Basil Blackwell.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusculuk. (B. E. Behar ve G. G. Özdoğan, Çev.). İstanbul: İnsan.
• Geyikoğlu, H. (2001). Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi. Journal of Turkish Research Institute, (16), 201–207.
• Gökalp, E. (2007). Milliyetçilik: Kuramsal Bir Değerlendirme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 279–298.
• Güldiken, N. (2006). Ulus, Ulus-Devlet ve Uluslaşma Kavramlarına İlişkin Tartışmalar ve Türkiye. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 157–168.
• Gülensoy, T. (2003). Manas Destanı: Kırgızlar’ın Milli Destanı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27, https://islamansiklopedisi.org.tr/manas-destani (Erişim Tarihi:23.07.2023).
• Haugen, A. (2003). The Establishment of National Republics in Soviet Central Asia. NY: Palgrave Macmillan.
• Isaeva, A. (2015). Trilogy of the Epic ‘Manas. Semetey. Seytek’ as National Identity of Kyrgyz People. Oral traditions and epics of Central Asia (s. 191–202). ICHCAP. https://www.unesco-ichcap.org/eng/ek/sub8/sub7.php (Erişim Tarihi: 29.07.2023).
• Jacquesson, S. (2020). Claiming Heritage: The Manas Epic Between China and Kyrgyzstan. Central Asian Survey, 39(3), 324–339.
• Joldoshov, A. (2013). Kabilecilik, Bölgecilik ve Etnisite: Kırgız Kimliği Üzerine Çalışma. OAKA, 8(15), 101–133.
• Kalkan, M. (2005). Kırgız Boylarının Yenisey’den Çıkarılmaları ve Coğrafî Dağılımları. Erdem, (42), 77–99.
• Kaptan, A, H. (2022, 05 Aralık). Manas Destanı günü kutlandı. Tarihistan. https://www.tarihistan.org/manas-destani-gunu-kutlanidi/26451/ (Erişim Tarihi: 25.07.2023).
• Kara, F. (2013). Kırgız Sovyet Devletinin Oluşması. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(2), 1749–1767.
• Kara, F. (2021). Rusya’nın Orta Asya’ya (Türkistan) Yönelik Politikalarının Dönemlere Göre Değişimi. (Y. E. Tansü, Ed.). Elazığ: İKSAD.
• Kırgızistan. (t.y.). İnsamer. https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-kirgizistan/ (Erişim Tarihi: 12.07.2023). Köksal, P. (2020). Orta Asya’da Tarihsel Kimlikler ve Çatışma. International Crimes and History Journal, (21), 21-52.
• Laruelle, M. (2012). The Paradigm of Nationalism in Kyrgyzstan. Evolving Narrative, the Sovereignty Issue, and Political Agenda. Communist and Post-Communist Studies, 45(1–2), 39–49.
• Lowe, R. (2003). Nation Building and Identity in the Kyrgyz Republic. T. Everett-Heath (Ed.) Central Asia: Aspects of Transition (s. 106-131). Londra: Routledge Curzon.
• Marat, E. (2008). National Identity and State-Building in Kyrgyzstan and Tajikistan. Central Asia- Caucasus Institute Silk Road Studies Program. http://silkroadstudies.org/publications/silkroad-papers-and-monographs/item/13134-national-ideology-and-state-building-in-kyrgyzstan-and-tajikistan.html (Erişim Tarihi: 07.08.2023).
• Oğuz, M. Ö. (2004). Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları. Milli Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, (62).
• Osmonov, O. C. (2013). Eski Kırgızlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 147–166.
• Özkırımlı, U. (2000). Theories of Nationalism: A Critical Introduction. London: Macmillan Press.
• Sabol, S. (1995). The Creation of Soviet Central Asia: The 1924 National Delimitation. Central Asian Survey, 14(2), 225–241.
• Sengupta, A. (2000). Imperatives of National Territorial Delimitation and the Fate of Bukhara 1917-1924. Central Asian Survey, 19(3–4), 394–415.
• Smith, A. D. (1986). The Ethnic Origins of Nations. Oxford: Blackwell.
• Smith, A. D. (1996). Opening Statement Nations and Their Pasts. Nations and Nationalism, 2(3), 358–365.
• Smith, A. D. (1998). Nationalism and Modernism: A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism. London: Routledge.
• Smith, A. D. (2011). The Nation: Real or Imagined. E. Mortimer ve R. Fine (Ed.). People, Nation and State the Meaning of Ethnicity and Nationalism (2. Baskı). (s. 36-42). London: I.B. Tauris.
• Smith, A. D. (2022). Milli Kimlik (10. Baskı). (B. S. Şener, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1991).
• Smith, G. (Ed.). (1996). The Nationalities Question in the Post-Soviet States. New York: Longman.
• Tayfur, N. A. (2023, 09 Haziran). UNESCO, Manas Destanı’nın İlk El Yazmasını İnsanlığın Ortak Mirası İlan Etti. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/unesco-manas-destaninin-ilk-el-yazmasini-insanligin-ortak-mirasi-ilan-etti/2918411 (Erişim Tarihi: 01.08.2023).
• Toraman, A. (t.y.). Geçmişten Günümüze Kırgızlar ve Kırgızistan. Academia. https://www.academia.edu/18039545/Ge%C3%A7mi%C5%9Ften_G%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCze_K%C4%B1rg%C4%B1zlar_ve_K%C4%B1rg%C4%B1zistan (Erişim Tarihi: 07.03.2023).
• Tunç, H. ve Bilir, F. (1998). Cumhuriyet Dönemi Anayasalarımızda Milliyetçilik Anlayışı ve Atatürk Milliyetçiliği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 0–0.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (TDK) Online (2023). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.08.2023).
• Wachtel, A. (2016). A Tale of Two Heroes: Kyrgyzstan in Search of National Role Models. Region: Regional Studies of Russia, Eastern Europe, and Central Asia, 5(1), 1–16.
• Weber, M. (1946). Essays in Sociology. (H. H. Gerth ve C. W. Mills, Çev.). New York: Oxford University Press.
• Yarımoğlu, S. (2022). Mi̇lli̇yetler Meselesi̇ Temeli̇nde Orta Asya’daki Sovyet Politikaları. Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi, 4(1), 31–60.
• Yılmaz, A. Y. ve Erdem, T. (2020). Osmanlı Millet Sistemi ve Milliyetçilik İle İlişkisi. Turkish Studies - Economics, Finance, Politics, 15(4), 2563–2577.
• Yurdigül, Y. ve Ayhan, N. (2018). Simgesel Bir İletişim Aracı Olarak Manas Destanının Anıtlaştırılması (Bişkek Manas Anıtları Analizi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22), 1889–1902.
• Zabunoğlu, H. G. (2018). Günümüzde Ulus-Devlet. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 535–559.