Türkçe Öğretmeni Adaylarının Engelli Bireylere Yönelik Algılarının Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 4, 1438 - 1455, 28.12.2025

Nihat Kavan , Bünyamin Sarıkaya

https://doi.org/10.18039/ajesi.1732096

Öz

Engelli bireyler, engelli olmayan bireyler gibi sosyal hayata karışmak, yaşamlarını sürdürmek ve uyum sağlamak istemektedirler. Onlara karşı gösterilen kimi duygusal durumlar (acıma, merhamet, şefkat gibi) onları üzmektedir. Bu bireyler aynı zamanda eğitimlerine devam etmek ve diğer öğrenciler gibi eğitim dünyasına karışmak istemektedirler. Bugünün öğretmen adayları ve yarının öğretmeni olacak kişilerin de engelli bireylerle yaşamayı öğrenmeleri ve ona göre eğitim almaları gerekmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmada Türkçe öğretmeni adaylarının engelli bireylere yönelik algılarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Türkçe öğretmeni adaylarının, engelli bireylere yönelik algıları cinsiyet, öğrenim görülen sınıf düzeyi ve ailede veya yakın akrabalarda engelli birey olma durumu değişkenlerine göre değerlendirilmiştir. Araştırmada, nicel araştırma yönteminin betimsel tarama deseni kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği Programı’nda okumakta olan 125 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Engelli Bireylere Yönelik Algı Ölçeği” kullanılmıştır. Veriler, Jamovi paket programı ile analize tabi tutulmuştur. Veri analizinde parametrik testler kullanılmıştır. Araştırma bulguları sonucunda, Türkçe öğretmeni adaylarının engelli bireylere yönelik algıları cinsiyet, öğrenim görülen sınıf düzeyi ve ailede veya yakın akrabalarda engelli birey olma durumu değişkenlerine göre anlamlı farklılık göstermemiştir. Ulaşılan sonuçlar alan yazını ışığında benzer konuda yapılmış çalışmalarla tartışılmış ve alana katkı sunacağı düşünülen öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

engelli bireyler , öğretmen adayları , özel gereksinim , algı

Evaluation of Turkish Teacher Candidates’ Perceptions Towards Disabled Individuals

Öz

People with disabilities wish to participate in social life, continue their lives and adapt, just like people without disabilities. Some emotional situations (such as pity, compassion, compassion) shown towards them upset them. At the same time, these individuals want to continue their education and participate in the world of education like other students. Today's prospective teachers and tomorrow's teachers need to learn to live with disabled individuals and receive education accordingly. In this context, this study aims to determine the perceptions of prospective Turkish teachers towards individuals with disabilities. In line with this purpose, the perceptions of prospective Turkish teachers towards individuals with disabilities were evaluated according to the variables of gender, grade level of education and the status of having disabled individuals in the family or close relatives. In the study, descriptive survey design of quantitative research method was used. The sample of the study consists of 125 teacher candidates studying in the Turkish Language Teaching Programme at the Faculty of Education, Muş Alparslan University. The convenience sampling method was used in sample selection. “Perception Scale for Individuals with Disabilities” was used as a data collection tool in the study. The data were analyzed with Jamovi package program. Parametric tests were used in data analysis. As a result of the research findings, the perceptions of prospective Turkish teachers towards individuals with disabilities were analyzed according to gender, grade level and family or close relatives.

Anahtar Kelimeler

individuals with disabilities , teacher candidates , special needs , perception

Kaynakça

• Ajuwon, P. M., Lechtenberger, D., Griffin-Shirley, N., Sokolosky, S., Zhou, L., & Mullins, F. E. (2012). General education pre-service teachers perceptions of including students with disabilities in their classrooms. International Journal of Special Education, 27(3), 100-107.
• Akbaş, M., Yılmaz Fındık, F. ve Dursun, R. (2024). Öğrenci ebelerin ve hemşirelerin engelli bireylere yönelik algılarının ve algılarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi tanımlayıcı bir çalışma. Türkiye Biyoetik Dergisi, 11(3), 81-90.
• Akyıldız, S. (2017). Öğretmen adaylarının engelli bireylere yönelik tutumlarının incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 17(39), 141-169. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.338158
• Altunhan, A., Bayer, R. ve Açak, M. Z. (2021). Mardin Artuklu Üniversitesi öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarının incelenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 4(1),61-70.
• Altuntaş Duman, N. ve Doğanay, G. (2017). Toplumsal dışlanma pratikleri üzerinden Trabzon’da engelli kadınlar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20(2), 1-48. https://doi.org/10.18490/sosars.345505
• Baldemir, E. (2007). Engellilerin sosyo-ekonomik durumları üzerine bir araştırma (Muğla örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 117-126.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education. Routledge. Demirbilek, B., Karaç, Y. ve Karabulut, E. O. (2024). Spor bilimleri öğrencilerinin engellilere yönelik algı düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Bozok Spor Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-13.
• Diğer, H. ve Yıldız, A. (2021). Engelli bireylere yönelik algı ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(2), 807-822. https://doi.org/10.18069/firatsbed.886698
• Genç, Y. ve Çat, G. (2013). Engellilerin istihdamı ve sosyal içerme ilişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 363-393.
• Gregor, E. M., & Campbell, E. (2001). The attitudes of teachers in Scotland to the integration of children with autism into mainstream schools. Autism, 5(2), 189-207.
• Gülen, B. ve Çakmak, A. (2024). Üniversite Öğrencilerinin engellilere yönelik algıları ile sosyal-duygusal yetkinlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Premium Sosyal Bilimler E-Dergisi (PEJOSS), 8(42), 653-663. https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.11434376
• Gün, E. (2021). Beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının zihinsel engelli çocuklara yönelik tutumlarının incelenmesi (Malatya ili örneği). (Yayın No. 664920) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis. Pearson Education Limited.
• Jerlinder, K., Danermark, B., & Gill, P. (2009). Swedish primary‐school teachers’ attitudes to inclusion the case of pe and pupils with physical disabilities. European Journal of Special Needs Education, 25(1), 45-57. https://doi.org/10.1080/08856250903450830
• Kaldık, B. (2022). Üniversitedeki z kuşağı’nın engelli bireylere yönelik tutumları üzerine bir araştırma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 39-53. https://doi.org/10.29029/busbed.1029744
• Karademir, T., Açak, M., Türkçapar, Ü. ve Eroğlu, H. (2018). Beden eğitimi öğretmen adaylarının zihinsel engellilere yönelik tutumlarının belirlenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 20(3), 103-112.
• Karakan, B. (2018). Türkiye'de sosyal dışlanma ve dezavantajlı gruplar: Engelliler üzerine tanımlayıcı bir çalışma. (Yayın No. 514383) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Karataş, Z. (2020). Sosyal hizmet ve ilahiyat lisans programı öğrencilerinin engelli bireylere ilişkin tutumları. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, (15), 65-79. https://doi.org/10.46218/tshd.710073
• Kritsotakis, G., Galanis, P., Papastefanakis, E., Meidani, F., Philalithis, A. E., Kalokairinou, A., & Sourtzi, P. (2017). Attitudes towards people with physical or intellectual disabilities among nursing, social work and medical students. Journal of clinical nursing, 26(23-24), 4951-4963. https://doi.org/10.1111/jocn.13988
• Özer, D., Nalbant, S., Ağlamış, E., Baran, F., Kaya, P., Aktop, A., & Hutzler, S. (2012). Physical education teacher’s attitudes towards children with intellectual disability: The impact of time in service, gender, and previous acquaintance. Journal of Intellectual Disability Research, 57(11), 1001-1013. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2012.01596.x
• Özsoy, Y., Özyürek, M. ve Eripek, S. (2002). Özel eğitime muhtaç çocuklar: Özel eğitime giriş. Kartepe yayınları.
• Öztabak, M. Ü. (2017). Engelli bireylerin yaşamdan beklentilerinin incelenmesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 9, 355-375. https://doi.org/10.16947/fsmia.323388
• Öztürk, M. (2011). Türkiye’de engelli gerçeği. MÜSİAD cep kitapları.
• Parasuram, K. (2006). Variables that affect teachers’ attitudes towards disability and inclusive education in Mumbai, India. Disability & Society, 21(3), 231-242. https://doi.org/10.1080/09687590600617352
• Patton, M. Q. (2005). Qualitative research. John Wiley & Sons, Ltd.
• Polat, A. (2024). Öğretmen adaylarının engelli bireylere yönelik algılarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (Yayın No. 918858) [Yüksek lisans tezi, Düzce Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sağlam, M. ve Altındağ, Ö. (2017). Üniversite öğrencilerinin engelli bireyler hakkındaki farkındalıkları. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 17(1), 22-37.
• Süngü, B. (2012). Beden eğitimi ve spor öğretmen adaylarının zihinsel engelli çocuklara yönelik tutumlarıyla ilgili bir ölçek geliştirme çalışması. (Yayın No. 340788) [Yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tervo, R. C., Palmer, G., & Redinius, P. (2004). Health professional student attitudes towards persons with disability. Clinical Rehabilitation, 18, 908-915. https://doi.org/10.1191/0269215504cr820oa
• Thompson, T. L., Emrich, K., & Moore, G. (2003). The effect of curriculum on the attitudes of nursing students toward disability. Rehabilitation Nursing, 28(1),27-30. https://doi.org/10.1002/j.2048-7940.2003.tb01718.x
• Üstündağ, A., Göktay, F. S., Kalkanlı, F. ve Gülgün, Z. N. (2023). Üniversite öğrencilerinin özel gereksinimli bireylere bakış açılarının incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(2), 755-766. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1198877
• Vogt, W. P., Gardner, D. C., & Haeffele, L. M. (2012). When to use what research design. Guilford Press.