Hak Arama Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2021, , 529 - 548, 01.07.2021

Püren Akçay , Gül Güler

https://doi.org/10.18039/ajesi.809356

Öz

Bu araştırmada, üniversite öğrencilerinin hak arama tutumlarının belirlenebilmesi için bir ölçme aracı geliştirmek amaçlanmıştır. Bu amaçla oluşturulan taslak ölçek, görüşlerini almak üzere alan uzmanlarına sunulmuştur. Oluşturulan 46 maddelik taslak ölçek uzman görüşüne sunulmuş ve uzman görüşler doğrultusunda gerekli değişikliklerin yapılmasıyla 33 maddelik bir form elde edilmiştir. Bu ölçek formu bir vakıf üniversitesinin hukuk, eğitim, tıp ve mühendislik fakültelerinde öğrenim gören 462 öğrenci üzerinde uygulanmış ve uygulamadan elde edilen veriler analiz aşamasına gelinmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri 453 öğrenci üzerinden gerçekleştirilmiştir. Açımlayıcı faktör analizi (AFA) ve promax döndürme işlemi sonucu 20 maddeden oluşan dört faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Dört faktörün açıkladığı toplam varyans %54,019’dur. Her bir faktörün açıkladığı toplam varyans sırasıyla, %29,295, %10,165, %7,717, %6,842 olarak bulunmuştur. Daha sonra AFA ile ortaya konulan yapıyı farklı bir örneklemde test etmek için DFA yapılmıştır. DFA çalışması 703 üniversite öğrencisi üzerinden ede edilen verilere uygulanmıştır. DFA modelindeki tüm faktör yüklerinin istatistiksel olarak manidar olduğu belirlenmiştir (p<.05). DFA ile hesaplanan uyum indeksleri, ölçeğin farklı örneklem grupları için de kullanılabilir derecede geçerli ve güvenilir olduğunu göstermektedir. HATÖ’nin faktör yapısı dört faktör olarak doğrulanmıştır ve bu faktörler sırasıyla “Hak Arama”, “Eğitim Hakkı”, ‘Hak Arama Yolları” ve “Hak Arama Sonucu” olarak adlandırılmıştır. Ölçek nihai formunun güvenirlik analizi sonucunda alfa katsayısının .88 olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

geçerlilik, güvenilirlik, hak arama, tutum

The Validity and Reliability Study of the Attitude of Claiming Rights Scale

Öz

The purpose of the study was to develop a scale to determined university students attitudes of claiming right. The draft scale, created for this purpose, was presented to the experts to get their opinions. The 46-item draft scale was applied to 462 students studying in the law, education, medical engineering faculties of a university. The data obtained from the application reached the analysis stage. In this study, which was carried out to measure the attitudes of university students towards claiming rights, the trial form of the 33-item scale was applied to 462 university students studying in various faculties. The reliability validity studies were carried out on the remaining 453 students. As a result of exploratory factor analysis promax rotation, a 4-factor structure consisting of 20 items was obtained. The total variance explained by 4 factors is 54,019%. The total variance explained by each factor was found to be 29,295%, 10,165%, 7,717%, 6,842%, respectively. Then, confirmatory factor analysis was performed to test the structure revealed by exploratory factor analysis in a different sample. Confirmatory factor analysis study was applied to the data obtained from 703 university students. It was determined that all factor loads in the CFA model were statistically significant (p<0.05). Fit indices show that the scale is valid reliable to be used for different sample groups. Factor structure of HATÖ has been confirmed as 4 factors. These factors are named as "Claiming Rights", "Right to Education", "Ways to Claiming Rights", "Results of Claiming Rights". As a result of the reliability analysis of the final form of the scale, the alpha coefficient was found to be 0.88.

Anahtar Kelimeler

attitute, claiming rights, reliability, validity

Kaynakça

• Akan, D. (2014). Öğretmen algılarına göre ilk ve ortaokul yöneticilerinin demokratik tutumları ile okul kültürü arasındaki ilişki. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1-84. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebader/issue/44715/555640 adresinden 08.16.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Akdağ, B. (1999). Eğitim Hakkı ve Özgürlüğü Üzerine. Eğitim ve Yaşam Dergisi, 4(15), 15-18.
• Akın, U. ve Özdemir, M. (2009). Öğretmen adaylarının demokratik değerlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi: Eğitim bilimleri fakültesi örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42(2), 183-198. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auebfd/issue/38389/445200 adresinden 06.06.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Arslan, A. ve Çalmaşur, H. (2017). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin çok kültürlü eğitim tutumları ve demokratik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (34), 90-109.
• Aktaş, S. (2015). Ortaöğretim kurumları yöneticilerinin demokratik okul kültürünü oluşturmada okul meclisi projesine karşı tutumlarının incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://iau.edu.tr 25.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Akyüz, E. (2001). Çocuk hakları sözleşmesinin temel ilkeleri ışığında çocuğun eğitim hakkı. Milli Eğitim Dergisi, 151.
• Aydemir, H. ve Aksoy, N.D. (2010). Eğitim fakültesi öğrencilerinin demokratik tutumlarının bazı değişkenlerle ilişkisi: Malatya örneği. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 265-279.
• Baltacı, A. ve Aydın, Y. (2019) Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin demokratik tutumları, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(22), 58-78. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/733112 adresinden 03.04.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Bulut, N. (2006). Bir grup üniversite öğrencisinin demokratik tutumları ile çeşitli değişkenler arasındaki ilişkiler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 45(45), 37-59.
• Burns-McFadden, R. (2011). Urban high school students' attitudes toward democratic citizenship: A comparison of students in the NJROTC program students in traditional civics classes. https://digitalcommons.wayne.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1269&context=oa_dissertations adresinden 23.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Büyükkaragöz, S. (1995). Yüksek öğretim programları ve demokratik tutumlar. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Büyükkaragöz, S. ve Kesici, Ş. (1996). Öğretmenlerin hoşgörü ve demokratik tutumları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 7(7), 353-365.
• Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, istatistik araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum. Ankara: PegemA.
• Çırak, A. (2018). 6. Sınıf öğrencilerinin temel demokratik değerlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://cu.edu.tr adresinden 15.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Çoban, A. R. (1995). Türk hukukunda hak arama özgürlüğü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://deu.edu.tr adresinden 27.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Demoulin, D.F. and Kolstad, R. (2000). Assessing the gains of behavioral dynamics essential for success in democracy for teacher education students. College Student Journal, 34(3), 417-424.
• Dilekmen, M. (2000). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. II. Ulusal Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu (10–12 Mayıs Çanakkale), Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 438-442.
• Dewey, J. (1937) Democracy educational administration. School Society 45, 457 – 467.
• Doğanay, D. ve Sarı, A. (2004). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine temel demokratik değerlerin kazırılma düzeyi ve bu değerlerin kazırılması sürecinde açık ve örtük programın etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 39(39), 356-383.
• Ekici, F. Y. (2014). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları ve demografik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Turkish Studies, 9(11), 593-602.
• Ektem, I. S. ve Sünbül, A. M. (2011). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları üzerine bir araştırma, Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 159- 168.
• Elkatmış, M. ve Toptaş, V. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının demokratik tutumlarının incelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1),128-144.
• Ercoşkun, M. H. ve Nalçacı, A. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının empatik beceri ve demokratik tutumlarının incelenmesi. Milli Eğitim, 37/180, 204-215.
• Erbi̇l, D ve Kocabaş, A. (2017). İlkokul 3. sınıf öğrencileri için bir ölçek geliştirme çalışması: demokratik tutum ölçeği. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(1) , 221-232.
• Erdem, A. R. ve Sarıtaş, E. (2006). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları (PAÜ örneği). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 525-538.
• Erkuş A. (2003). Psikometri üzerine yazılar (1. Baskı). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 24. Genç, S. Z. ve Kalafat, T. (2007). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile problem çözme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 22.
• Genç, S. Z. ve Kalafat, T. (2008). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile empatik becerilerinin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 10(19), 211-222.
• Gömleksiz, M. N. ve Kan A. Ü. (2008). Eğitim fakültesi ve tezsiz yüksek lisans programlarına kayıtlı öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının değerlendirilmesi (Fırat Üniversitesi örneği), Milli Eğitim Dergisi, 37(178), 44-63.
• Gömleksiz, M.N. ve Çetintaş, S. (2011). Öğretmen adaylarının demokratik tutumları (Fırat, Dicle,7 Aralık, Cumhuriyet ve Erzincan Üniversiteleri örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(17), 1-14.
• Gözütok, F. D. (1995). Öğretmenlerin demokratik tutumları. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Gül, İ. ve Saraç, G. (2018). Okul müdürlerinin demokratik tutumları. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(10), 155-172. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijoses/issue/38880/435764 adresinden 21.09.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Izgar, G. (2013). İlköğretim okulu 8. sınıf öğrencilerine uygulanan değerler eğitimi programının demokratik tutum ve davranışlarına etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). https://erbakan.edu.tr adresinden 02.06.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Kaboğlu, İ. Ö (1990). Türkiye’de hukuk devletinin gelişimi. İnsan Hakları Yıllığı, 1(12). Ankara: TODAİE Yayınları.
• Karadağ, E.; Baloğlu, N. ve Yalçınkayalar, P. (2006). İlköğretim okulu yöneticilerinin öğretmenler tarafından algılanan demokratik tutumları ile öğretmenlerin demokratik değerleri üzerine ilişkisel bir araştırma. Değerler Eğitimi Dergisi, 4, 65-82.
• Karahan, T. F.; Sardogan, M. E.; Özkamalı, E. ve Dicle, A. N. (2006). Öğretmen adaylarında demokratik tutum, nevrotik eğilimler ve kendini gerçekleştirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(30), 149-158.
• Karaman Kepenekçi, Y. (2007) Eğitimin hukuki temelleri. (Ed. M. D. Karslı). Eğitim bilimine giriş (4. Baskı, s.51-76) içinde. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Karvonen, J. (1974). School Democracy Social Attitudes of Students Teachers in Finnish Schools, Comparative Education Review 18(2), 207-216.
• Kaşaveklioğlu, S. (2013). 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde işbirliğine dayalı öğretim yönteminin kullanılmasının öğrencilerin akademik başarı İle demokratik tutum ve insan hakları algılarına etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://gazi.edu.tr adresinden 22.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Kaya, C. (2013). Sınıf Öğretmenlerinin Sınıf Yönetimindeki Demokratik Tutumlarının İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://atauni.edu.tr adresinden 23.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Keçe, M. ve Dinç, E. (2015). Demokratik katılım ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 177-207.
• Kılıç, D., Ercoşkun, M. H. ve Nalçacı, A. (2004). Sınıf öğretmeni adaylarının demokratik tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2-3), 9-19.
• Kline, R. B. (2005). Principles practice of structural equation modeling (Second edition). New York: The Guilford Press.
• Koç, Y. (2008). Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Demokratik Tutumlarının Belirlenmesi ve Çeşitli Değişkenler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://ibu.edu.tr adresinden 11.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Mellora, S. Kennedy and K. J. (2003). Australian Students’ democratic values attitudes towards participation: indicators from the IEA civic education study. International Journal of Educational Research 39, 525–537.
• Metin, M. (2002). Vatandaşlık ve insan hakları dersinde demokratik tutum geliştirme ve insan Hakları öğretiminin önemi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://atauni.edu.tr adresinden 22.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Ömerustaoğlu, A. (2004). Felsefe grubu öğretmenleri ve diğer anabilim dallarında öğrenim gören öğrencilerin demokratik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 216-226.
• Özan, M.B.; Türkoğlu, A.Z. ve Şener, G. (2010). Okul yöneticilerinin sergiledikleri demokratik tutum ve davranışlarının öğretmenlerin motivasyonuna etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 275-294.
• Özbek, B. (2016). Öğretmenlerin Okul Yöneticilerinin Demokratik Tutum ve Davranışlarına İlişkin Görüşlerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 59-70. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/786674 adresinden 21.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Özdaş, F.; Ekinci, A. ve Bindak, R. (2014). Öğretmenlerin demokrasiye ilişkin tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 15(3), 65-81. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/article/108810 adresinden 07.13.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Özdayı, N. (1998). Eğitim yöneticilerinin demokrasi ve hoşgörü tutumları ile liderlik özellikleri arasındaki ilişki. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 10, 221-235.
• Özdemir, A. (2012). İlköğretim okul müdürlerinin demokratik tutumlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılık algısı ile ilişkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://yeditepe.edu.tr adresinden 18.03.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Pereıra, C.; Torres, A. R. R. and Barros, T. S. (2004). Value systems democratic attitudes in university students. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 20(1), 1-10. https://www.scielo.br/pdf/ptp/v20n1/a02v20n1 adresinden 11.12.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Perliger, A.; Canetti-Nisim, D. Pedahzur, A. (2006). Democratic attitudes among high-school pupils: The role played by perceptions of class climate. An International Journal of Research, Policy Practice, 17(1), 119-140. https://www.researchgate.net/publication/233413770_ adresinden 02.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Piršl, E., Marušić-Štimac, O. Pokrajac-Bulian, A. (2007). The attitudes of students teachers towards cıvıc educatıon human rıghts. Metodički obzori 2(2), 19-34.
• Saracaloğlu, S. A.; Evin, İ.; ve Varol, S. R. (2004). İzmir ilinde çeşitli kurumlarda görev yapan öğretmenler ile öğretmen adaylarının demokratik tutumları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 4(2), 335-364.
• Selvi, K. (2006). Developing a teacher trainees? Democratic values scale: validity reliability analyses. Social Behavior Personality: An international journal, 34(9), 1171-1178. https://www.researchgate.net/publication/233587873_ adresinden 05.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Sincar, M., Şahin, İ. ve Beycioğlu, K. (2019). Demokratik tutum ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 91-100.
• Şahan, G. (2018). Formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının değerlendirilmesi. Turkish Studies Volume 13/4, 1045-1056. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=21257 adresinden 04.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Şahiner, D. G. S. (2008). İlköğretim sosyal bilimler dersinde aktif öğrenme tekniklerinin demokratik tutumlara ve ders başarısına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). https://deu.edu.tr adresinden 17.01.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Tabachnick, B. G. Fidel, S. L. (2001). Using multivariate statistics. New York: Harper Collin.
• Tatlıdil, H. (1992). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz. Ankara: Engin Yayınları.
• Tavşancıl, E. (2006). Tutumların ölçülmesi ve spss ile veri analizi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Türkbay, R. A. (2005). Üniversite öğretmenlerinin demokratik tutum ve değerleri üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://pau.edu.tr adresinden 10.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Uyar, L. (2006). Birleşmiş Milletlerde insan hakları yorumları, insan hakları komitesi ve ekonomik, sosyal ve kültürel haklar komitesi 1981 – 2006. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Üstün, G. (2011). Sınıf öğretmenlerinin yansıtıcı düşünme eğitimleri ile demokratik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://marmara.edu.tr adresinden 07.09.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Vatansever Bayraktar, H. ve Işık A. (2017). İlkokul öğrencilerinin demokratik değerlere ilişkin tutumları. Uluslararası Katılımla Yükseköğretimde Eğitim Araştırma ve Uygulama Kongresi Bildiri Özet Kitabı, 61.
• Vatansever Bayraktar H. ve Karakülçe, N. (2019). İlkokul yöneticilerinin ve sınıf öğretmenlerinin demokratik tutumlarının incelenmesi. Kesit Akademi Dergisi, 5(18), 39-59.
• Yaşar, N. (2000). İnsan hakları Avrupa sisteminde ve Türk hukukunda eğitim hakkı ve özgürlüğü. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Yıldırım, C. ve Türkoğlu, A. (2017). Democratic citizenship attitude scale: A validity reliability study. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 46(2), 649-664. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuefd/article/303672 adresinden 01.08.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Yılmaz, K. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin sınıf yönetimi tarzları ile demokratik değerlere ilişkin görüşleri arasındaki ilişki. Değerler Eğitimi Dergisi, 9(21), 147-170.