Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Psikolojik Sağlamlıklarının Üniversiteye Giriş Sınavına İlişkin Algıları ve Beş Faktör Kişilik Özellikleri Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 322 - 358, 01.07.2022

Mehmet İhsan Çakmak Esra Ceyhan

https://doi.org/10.18039/ajesi.825067

Öz

Bu araştırmanın amacı lise son sınıf öğrencilerinin psikolojik sağlamlık düzeylerini üniversiteye giriş sınavına ilişkin metaforik algıları ve beş faktör kişilik özellikleri bağlamında incelemektir. Çalışma grubunu lise son sınıfta öğrenimini sürdüren 971 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği, Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi ve üniversite sınavına ilişkin metaforik algıyı belirlemek amacıyla Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analizi sürecinde içerik analizi, t testi, tek yönlü ANOVA ve aşamalı regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmada üniversiteye giriş sınavına ilişkin lise son sınıf öğrencilerinin %68,9’u öfke-sitem, stres, korku gibi olumsuz duygular içeren metaforlar üretirken %27,9’u ise umut duygusu içeren metaforlar ürettikleri bulgularına ulaşılmıştır. Bu metaforların yeniden kategorize edilmesi sonucunda ortaya konulan sınavı fırsat/tehdit olarak algılama durumlarına göre üniversiteye giriş sınavını fırsat olarak algılayan lise son sınıf öğrencilerinin psikolojik sağlamlığının sınavı tehdit olarak algılayanlara göre daha yüksek olduğu bulgusuna erişilmiştir. Ayrıca üniversiteye giriş sınavını fırsat veya tehdit olarak algılama durumuna göre beş faktör kişilik özelliklerinin psikolojik sağlamlığı yordama durumu incelenmiştir. Üniversiteye giriş sınavını fırsat veya tehdit olarak algılama durumuna göre iki grupta da beş faktör kişilik özellikleri alt boyutlarından sırasıyla sorumluluk, nevrotizm ve dışadönüklüğün psikolojik sağlamlığı anlamlı düzeyde yordadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte üniversiteye giriş sınavını tehdit olarak algılayanlarda ise sorumluluk, nevrotizm ve dışadönüklükten sonra deneyime açıklık ve yumuşak başlılık da psikolojik sağlamlığın anlamlı düzeyde yordayıcıları olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Araştırmada lise son sınıf öğrencilerinin psikolojik sağlamlıklarında üniversite sınavına ilişkin algılarının ve kişilik özelliklerinin temel belirleyici olduğu ve üniversite sınavına ilişkin olumlu algılar geliştirmenin önemli olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

beş faktör kişilik özellikleri, psikolojik sağlamlık, üniversiteye giriş sınavı

Destekleyen Kurum

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri

Proje Numarası

1703E320

Psychological Resilience of High School Senior Students in the Context of Perceptions of the University Entrance Exam and Five-Factor Personality Traits

Öz

This study aims to examine the resilience levels of senior high school students in the context of their metaphorical perception of the university entrance exam and their five-factor personality traits. The study group consists of 971 senior high school students. The Child and Youth Resilience Measure, the Adjective Based Personality Test and the Personal Information Form were used to determine the metaphorical perception of the university exam. Content analysis, t-test, one-way ANOVA and stepwise regression analysis were used to analyze the data. The study found 68.9% of the senior high school students produced metaphors with negative emotions such as anger-reproach, stress, fear, while 27.9% produced metaphors of hope. Re-categorization of these metaphors, as regards the perception of exam as opportunity/threat, revealed resilience of senior high school students who perceive the university entrance exam as an opportunity is higher than those who perceive the exam as a threat. Furthermore, the five-factor personality traits were analyzed whether to predict resilience as regards perceiving the university entrance exam as an opportunity or threat. It was found conscientiousness, neuroticism and extroversion, which are the sub-dimension of five-factor personality traits, significantly predicted resilience in both groups. However, those who perceived the university entrance exam as a threat, openness and agreeableness following conscientiousness, neuroticism and extroversion were found to be significant predictors of resilience. The study revealed the resilience of high school seniors is the main determinant of their perception of the university exam and personality traits; therefore, it is important to develop positive perceptions about the university exam.

Anahtar Kelimeler

five factor model of personality, resilience, university entrance exam

Proje Numarası

1703E320

Kaynakça

• Akın, M. A. and Minaz, M. B. (2018). Metaphoric perceptions of secondary school students related to central examination. International Journal of Progressive Education, 14(6), 152-167. https://eric.ed.gov/?id=EJ1201829 (Erişim tarihi: 15.03.2019)
• Arslan, G. (2015). Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin (ÇGPSÖ-12) psikometrik özellikleri: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 1(16), s. 1-12. https://dergipark.org.tr/download/article-file/57186 (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Ay, T. (2018). Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerin depresif belirti yaygınlığı ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydoğdu, E. (2008). İlköğretim okullarındaki öğrenci ve öğretmenlerin sahip oldukları okul algıları ile ideal okul algılarının metaforlar (mecazlar) yardımıyla analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Bacanlı, H., İlhan, T. ve Aslan, S. (2009). Beş Faktör Kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279. https://dergipark.org.tr/download/article-file/256271 (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Bal, B. ve Başar, E. (2013). Finlandiya, Almanya, Singapur ve Türkiye’nin eğitim sistemleri açısından kademeler arası geçiş sistemlerinin karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi Türkoloji. http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/belgin_bal_erdogan_basar_kademeler_arasi_gecis_sistemi.pdf (Erişim tarihi: 03.05.2017)
• Baş, G. ve Kıvılcım, Z. S. (2019). Türkiye’de öğrencilerin merkezi sistem sınavları ile ilgili algıları: Bir metafor analizi çalışması. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 639-667.
• Beauvais, F. and Oetting, E. R. (1999). Drug use, resilience, and the myth of the golden child. Resilience and Development: Positive Life Adaptations içinde, (Glantz ve Johnson, Ed.). 101-107. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
• Bedir Erişti, S. D. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. Bilimsel Araştırma Yöntemleri içinde (A. A. Kurt, Ed.). (s. 1-18). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Biçkur, B. (2015). Üniversite sınavına girecek öğrencilerin sınav kaygısı benlik saygısı ve anne baba tutumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. (20. bs.). Ankara: Pegem Akademi.
• Carr, A. (2011). Positive Psychology: The science of happiness and human strengths. New York: Routledge.
• Cloninger, S. (2009). Theories of personality: Understanding persons. (5. bs.). New Jersey: Pearson Education International.
• Çakmak, A., Şahin, H. ve Demirbaş, E. A. (2017). 7. ve 8. sınıf ortaokul öğrencilerinin sınav kaygısı ve benlik saygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1-9. https://dergipark.org.tr/download/article-file/335829 (Erişim tarihi: 24.12.2018)
• Çetin, F., Yeloğlu, H. O. ve Basım, H. N. (2015). Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin rolü: bir kanonik ilişki analizi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.
• Demirbaş, N. (2010). Yaşamda anlam ve yılmazlık. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, T. (2015). Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
• Ekici, G. (2005). Lise öğrencilerinin öğrenci seçme sınavına (öss) yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2005), 82-90.
• Elmacı, S. (2015). Kamu Personeli Seçme Sınavı ve Alan Bilgisi sınavına ilişkin öğretmen görüşlerinin ve metaforik algılarının belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eryılmaz, A. (2015). Ergenlik döneminde ruh sağlığı. Çocuk ve Ergen Bakımı içinde (A. Öztürk, Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Fayombo, G. (2010). The relationship between personality traits and psychological resilience among the Caribbean Adolescents. International Journal of Psychological Studies, 2(2), 105-116.
• Gander M. J. ve Gardiner H. W. (2007). Çocuk ve ergen gelişimi. (A. Dönmez, N. Çelen ve B. Onur, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Garmezy, N. and Masten, A. S. (1986). Stress, competence and resilience: Common frontiers for therapist and psychopathologist. Bevavior Therapy, 17(1), 500-521.
• George, D., and Mallery, P. (2016). IBM SPSS Statistics 23 step by step: A simple guide and reference. Routledge.
• Grotberg, E. H. (1996). The International Resilience Project findings from the research and the effectiveness of interventions. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED419584.pdf (Erişim tarihi: 28.09.2018)
• Güngör Aytar, F. A. ve Kurtoğlu Karataş, B. (2017). Lise öğrencilerinin üniversite sınavı kavramına ilişkin metaforik algılarının incelenmesi. Current Databases On Education (O. N. Akfırat, D. F. Staub ve G. Yavaş, Ed.) içinde (63-80). İstanbul: IJOPEC Publication.
• Henderson, N. and Milstein, M. M. (2003). Resiliency in schools: Making it happen for students and educators (Updated Edition). California: Corwin Press.
• Hevedanlı, M. ve Ekici, G. (2011). Lise öğrencilerinin Öğrenci Seçme Sınavına (ÖSS) yönelik tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi (Diyarbakır İli Örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2011), 64-79.
• Hutchinson, A. K., Stuart, A. D. and Pretorius, H. G. (2011). The relationships between temperament, character strengths and resilience. The Human Pursuit of Well-Being: A Cultural Approach içinde (I. Brdar, Ed.). (133-144). Londra: Springer.
• Işık, Ş. (2016). Türkiye’de kendini toparlama gücü konusunda yapılmış araştırmaların incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 6(45), 65-76. http://pdrdergisi.org/index.php/pdr/article/view/151/420 (Erişim tarihi: 05.01.2017)
• Kaçan Softa, H., Ulaş Karaahmetoğlu, G. ve Çabuk, F. (2015). Lise son sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(4), 1481-1494. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/209782 (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Karadeniz, O. (2016). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği 4. sınıf öğrencilerinin KPSS algıları: Metaforik bir analiz çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 17(3), 729-746.
• Karadeniz, O., Er, H. ve Tangülü, Z. (2014). 8. sınıf öğrencilerinin SBS’ye yönelik metaforik algıları. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(15), 64-81. https://www.academia.edu/30071514/8._Sınıf_Öğrencilerinin_SBS_ye_Yönelik_Metaforik_Algıları (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 129-142. 3(26), http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tpdrd/article/view/1058000273 (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. (17. bs.), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karaşahinoğlu, A. (2015). Öğrencilerin metaforik sınav algıları ile velilerin okula yönelik görüşleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kelecioğlu, H. (2002). Ortaöğretim öğrencilerinin üniversiteye giriş sınavları ve sınavın öğrenimlerine etkisi hakkındaki görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 135-144. https://dergipark.org.tr/download/article-file/87911 (Erişim tarihi: 25.09.2018)
• Koçak, D., Doğan Gül, Ç., Gül, E. ve Çokluk Bökeoğlu, Ö. (2017). Öğrencilerin sınav kavramına yönelik metaforlarının incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi KEFAD, 18(3), 415-434.
• Koçoğlu, E. ve Kaya, F. (2016). Türkiye’de ortaokul 8. Sınıf öğrencilerinin sınav kavramına yönelik metaforik farkındalıkları. Electronic Turkish Studies, 11(19), 579-600.
• Kulaksızoğlu, A. (1991). Üniversiteye giriş sınavına hazırlanmak için bir özel dershaneye devam eden öğrencilere uygulanan “öğrenci bilgi formunun” sonuçları. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(3), 171-185. https://dergipark.org.tr/maruaebd/issue/352/2342 (Erişim tarihi: 25.09.2018)
• Liebenberg, L., Ungar, M. and Vijver, F. V. (2012). Validation of the Child and Youth Resilience Measure-28 (CYRM-28) among Canadian youth. Research on Social Work Practice, 22(2), 219-226.
• Luthar, S. S. (2006). Resilience in development: A synthesis of research across five decades. Developmental Psychopathology: Theory and Methot içinde (2. bs.), (D. Cicchetti ve D. J. Cohen, Ed.), 739-795. New York: Wiley.
• Luthar, S. S. and Cicchetti, D. (2000). The construct of resilience: Implications for interventions and social policies. Development and Psychopathology, 12(200), 857-885.
• Luthar, S. S. and Zigler, E. (1991). Vulnerability and competence: A review of research on resilience in childhood. American Journal of Orthopsychiatry, 61(1), 6-22.
• Luthar, S. S., Cicchetti, D. and Becker, B. (2000). Research on resilience: Response to commentaries. Child Development, 71(3), 573-575.
• Masten, A. S. and Obradovic, J. (2006). Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy Sciences, 1094, 13-27. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1196/annals.1376.003/pdf (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Masten, A. S. and Powell, J. L. (2003). A resilience framework for research, policy and practice. Resilience and Vulnerability: Adaptation in the Context of Childhood Adversities içinde, (S. S. Luthar, Ed.), 1-8. UK: Cambridge University Press. Masten, A. S., Best, K. M. and Garmezy, N. (1990). Resilience and development: Contributions from the study of children who overcome adversity. Development and Psychopathology, 2(1990), 425-444.
• Masten, A. S., Cutuli, J. J., Herbers, J. E. and Reed, M. G. J. (2009). Resilience in development. The Oxford handbook of positive psychology içinde (2. bs.). (S. J. Lopez ve C. R. Snyder, Ed.). s. 117-131.
• McCrae, R. R. and Costa, P. T. J. (2006). Personality in adulthood: A Five Factor Theory perspective. (2nd Edition) New York: The Guilford Press.
• Oktan, V. (2008). Üniversite sınavına hazırlanan ergenlerin psikolojik sağlamlıklarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖSYM. (2018a). 2018 Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) kılavuzu. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2018/YKS/KILAVUZ_28062018.pdf (Erişim tarihi: 02.12.2018)
• ÖSYM. (2018b). 2018 YKS değerlendirme raporu. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2018/GENEL/YKSDegrapor06082018.pdf (Erişim tarihi: 02.12.2018)
• ÖSYM. (2018c). 2018-YKS adaylarının dikkatine!. https://www.osym.gov.tr/TR,15090/2018-yks-adaylarinin-dikkatine-05062018.html (Erişim tarihi: 02.08.2018)
• ÖSYM. (2019). ÖSYM Hakkında. https://www.osym.gov.tr/TR,8789/hakkinda.html (Erişim tarihi: 02.03.2019)
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Özer, E. (2013). Üniversite öğrencilerinin psikolojik sağlamlık düzeylerinin Duygusal Zeka ve Beş Faktör Kişilik Özellikleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özer, E. ve Deniz, M. E. (2014). An investigation of university students resilience level on the view of trait emotional EQ. Elemantary Education Online, 13(4), 1240-1248. ilkogretim-online.org.tr/index.php/io/article/download/1340/1196 (Erişim tarihi: 02.01.2018)
• Place, M., Reynolds, J., Cousins, A. and O'Neill, S. (2002). Developing a resilience package for vulnerable children. Child And Adolescent Mental Health, 7(4), 162-167.
• Robson, C. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri: Gerçek dünya araştırması. (Ş. Çınkır ve N. Demirkasımoğlu, Çev. Ed.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(55), 459-496. http://www.kuey.net/index.php/kuey/article/view/844 (Erişim tarihi: 01.09.2018)
• Saban, A. (2009). Öğretmen adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Schultz, D. P. and Schultz, S. E. (2009) Theories of personality. Wadsworth: Belmont CA.
• Sezgin Nartgün, Ş. ve Gökçer, İ. (2014). Pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının mesleklerine, geleceklerine, istihdamlarına ve eğitim politikalarına ilişkin metaforik algıları. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(4), 57-69.
• Shiner, R. L. and Masten, A. S. (2014). Childhood personality as a harbinger of competence and resilience in adulthood. Dev Psychopathol., 24(2), 507-528. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22559127 (Erişim tarihi: 28.09.2018)
• Tabachnick, B. G., and Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Allyn & Bacon/Pearson Education.
• Temli Durmuş, Y. (2017). Meslek lisesi 12. sınıf öğrencilerinin üniversiteye giriş sınavı kaygıları ve beklentileri üzerine nitel bir çalışma. Journal of Human Sciences, 14(4), 4826-4837. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/5148 (Erişim tarihi: 28.09.2018)
• Tiainen, A. M., Männistö, S., Lahti, M., Blomstedt, P. A., Lahti, J., Perälä, M. M., Räikkönen, K., Kajantie, E. and Eriksson, J. G. (2013). Personality and dietary intake: Findings in the Helsinki Birth Cohort study. PLoS One, 8(7), 1-8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23874573 (Erişim tarihi: 28.09.2018)
• Topçu, F. (2017). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinde beş faktör kişilik özelliklerinin yordayıcı etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ungar, M. (2008). Resilience across cultures. British Journal of Social Work, 1(38), 218-235. https://academic.oup.com/bjsw/article/38/2/218/1684596 (Erişim tarihi: 09.05.2018)
• Ungar, M. (2016). The Child and Youth Resilience Measure (CYRM) child version: User’s manual. Kanada: Resilience Research Centre.
• Werner, E. E. (2000). Protective factors and ındividual resilience handbook of early childhood intervention (E. Zigler, Ed.), 115-132. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wright, M. O., Masten, A. S and Narayan, A. J. (2013). Resilience processes in development: Four waves of research of positive adaptation in the context of adversity. Handbook of Resilience in Children, 15-37.
• Yates, T. M., Tyrell, F. and Masten, A. S. (2014). Resilience theory and the practice of positive psychology from individuals of societies. Positive Psychology in Practice: Promoting Human Flourishing in Work, Health, Education, and Everyday Life (2. bs.)., 773-788.
• Yavuzer, H. (2016). Çocuk psikolojisi. (39. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yazgan İnanç, B. ve Yerlikaya, E. E. (2012). Kişilik kuramları. (6. bs.). Ankara: Pegem Akademi.
• Yılmaz Aydın, D. (2018). Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerin sınav kaygısı, bağlanma stilleri ve annelerinin kaygı düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.