Antakya Merkez Ağzında Damak /n/’sinin Kullanımına Dair Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1856 - 1878, 23.11.2025

Ahmet Haşimi

https://doi.org/10.34083/akaded.1704764

Öz

Türkçede farklı şekillerde ifade edilen damak /n/’si pek çok çalışmaya konu olmuştur. Bu ses, tarihî Türk lehçelerinden çağdaş Türk lehçelerine kadar çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Yapılan çalışmalardan hareketle Köktürkçe metinlerde damak /n/’si müstakil harfle gösterilmiştir. Damak /n/’si belli morfemlerde ŋ/g biçiminde dönüşümlü olarak kullanılmıştır. Bununla birlikte söz konusu ses, Eski Türkçeden günümüz lehçelerine yaklaştıkça özellikle ağızlarda dalgalanmalara uğrayarak çeşitli varyantlar halinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve farklı coğrafyaları birbirine bağlayan yolların kesişim noktalarından birisi olan Antakya Merkez ağzında damak /n/’sinin kullanımı üzerinde durulacaktır. Antakya Merkez ağzı üzerine yazılmış Antekeli Deli Hösün hikâye kitabı ile Antakya Merkez Ağzı incelemesinin metin bölümü gözden geçirilerek damak /n/’si, varyantları, damak /n/’sine dönüşen ünsüzler ve damak /n/’sinin ünlüler ve ünsüzler üzerindeki etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Anadolu ağızlarının çoğu bölgelerinde sınırlı sayıda değişim özellikleri gösteren damak /n/’si Antakya Merkez ağzında fazlaca sayılabilecek değişikliklere sahip olduğu görülmektedir. Yapılan inceleme sonucunda damak /n/’siyle ilgili Türkçenin çeşitli dönemlerinde ve farklı lehçelerinde görülen özelliklerin bazılarının Antakya Merkez ağzında da bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk dili , Antakya Merkez ağzı , damak n'si

A Study on the Use of Palatal /n/ in the Antakya Central Dialect

Öz

The palatal /n/ expressed in different ways in Turkish has been the subject of many studies. This phoneme has been examined in various aspects from historical Turkish dialects to contemporary Turkish dialects. Based on the studies conducted, the palatal /n/ is shown with an independent letter in Gokturkish texts. The palatal /n/ is used alternately in the form of ŋ/g in certain morphemes. However, the phoneme in question has fluctuated especially in dialects as it approaches from Old Turkish to today's dialects and has begun to be used in various variants. This study will focus on the use of the palatal /n/ in the Antakya Central dialect, which has hosted various civilizations throughout history and is one of the intersections of roads connecting different geographies. The Antekeli Deli Hösün storybook written on the Antakya Central dialect and the text section of the Antakya Central Dialect study were reviewed to determine the palatal /n/, its variants, consonants that turned into palatal /n/ and the effects of palatal /n/ on vowels and consonants. The palatal /n/, which shows limited change features in most regions of Anatolian dialects, is seen to have considerable changes in the Antakya Central dialect. As a result of the examination, it was determined that some of the features of the palatal /n/ seen in various periods and different dialects of Turkish are also found in the Antakya Central dialect.

Anahtar Kelimeler

New Turkish Language , the Antakya Central Dialect , palatal n

Kaynakça

• Ağca, F. (2012). Eski Türkçe metinlerde /ŋ/ ~ /ġ/ değişkenliği üzerine. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 13 (23), 69-82.
• Azılı, K. (2023). Dede Korkut Günbed Yazmasındaki damaksıl /Ŋ/ problemi üzerine. Uluslararası Dede Korkut Sempozyumu Bildiri Kitabı. (12-13 Ekim 2023 Türkistan/Kazakistan). Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 157-168.
• Caferoğlu, A. (1963). Anadolu ağızları konson değişmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 2, 11-29.
• Çağatay, S. (1954). Türkçede ñ ~ ġ sesine dair. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 2, 15-30.
• Çelik, Y. (2023). Dede Korkut’un 13. Hikayesinin (Salur Kazan’in Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi) imla özellikleri üzerine birkaç söz. Uluslararası Dede Korkut Sempozyumu Bildiri Kitabı. (12-13 Ekim 2023 Türkistan/Kazakistan). Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 169-180.
• Demir, N. (1999). Orta Karadeniz Bölgesi ağızlarında nazal N (ñ) sesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 47, 51-58.
• Demirci, Ü. Ö. (2014). g’li damak /ŋ/’si ve bunun Ardahan yerli şivesinde çözülmesi üzerine. Turkish Studies, 9 (6), 275-289.
• Ercilasun, A. B. (1999). Ağız araştırmalarında kullanılacak transkripsiyon işaretleri. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni Kitabı. (09.05.1997 Ankara/Türkiye). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıcından yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A grammer of Old Turkic. Brill Leiden-Boston.
• Gül, A. (2014). Damak n’si”nin yazımına ilişkin ilgi çekici bir örnek: Brıtısh Lıbrary Or 9515’te kayıtlı Satır Arası Kur’an Tercümesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (35), 165-184.
• İğci, A. (2018). Türk dilinin /ŋ/ sesinin Batı Rumeli ağızlarındaki durumu. Dil Araştırmaları, 18 (23), 223-257.
• Karaağaç, G. (2010). Türkçenin ses bilgisi. Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, F. (2013). Runik harfli Türk yazıtlarında ͡ng ünsüzü üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XL (VIII), 151-160.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (2009). Eski Türk yazıtlarının yeni bir yayımı nasıl olmalıdır? I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, (18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar), (Editörler: Cengiz Alyılmaz, Özgür Ay, Metin Yılmaz), Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, J. (2015). Antakya merkez ağzı. Color Ofset Matbaacılık.
• Salan, E. (2020). İŋen mi yoksa igen mi? Prof. Dr. Anvi Gözütok-Armağan Kitap- (Edit. Prof. Dr. Süleyman Efendioğlu ve Dr. Öğr. Üyesi Hüsna Kotan). Atatürk Üniversitesi Yayınları. Tanrıverdi, M. (2018). Antekeli Deli Hösün. Hatay Keşif Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uluscu, G. (2023). Eski Türkçedeki geniz seslerinin tarihî ve modern Türk dillerindeki gelişimi. Paradigma Akademi Yayınları.