A New Window on the Genre of Kıyâmet-nâme in Classical Turkish Literature: Fahrî's "Ahvâl-i Kıyâme"

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1439 - 1473, 23.11.2025

Sevgi Limon

https://doi.org/10.34083/akaded.1709175

Öz

One of the most prominent indicators of the reflection of the Turks' acceptance of Islam in the field of classical Turkish literature is the literary genres produced both in verse and prose. Ahvāl-i kıyamets, which are evaluated within these genres, are the works written by poets and authors under the names of “ahvāl-i kıyamet, kıyāmet-nāme, ahvāl-i mahshār, dāstān-ı mahshār, mahshār-nāme, ahvāl-i âhiret, ahvāl-i kabr/kubur, ahvāl-i mevt/mevtâ”, aiming to convey the apocalyptic states to the public in a simple way. The discovery and analysis of these works are important for the study of classical literature. In this study, Ahwâl-i Kıyâmet, which belongs to a poet using the pseudonym Fahrî and is included in the 012 classification of the manuscript number 03459 in Süleymaniye Manuscript Library, Esad Efendi Department, was transcribed and analyzed in terms of content and form. In this context, it has been determined that the work preserves the characteristics of its genre and its harmony with the original sources, and it has been revealed that it can serve as a source for studies on this genre.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature , literary genre , apocalypse , judgment , ahval-i kıyamet , Esad Efendi Collection

Klasik Türk Edebiyatında Kıyâmet-nâme Türüne Dair Yeni Bir Pencere: Fahrî’nin "Ahvâl-i Kıyâmet"i

Öz

Türklerin İslamiyet’i kabulünün klasik Türk edebiyatı alanına yansımasının en önde gelen göstergelerinden biri gerek manzum gerek mensur tarzda ortaya koyulan edebi türlerdir. Bu türler içerisinde değerlendirilen ahvâl-i kıyametler de kıyamet hâllerinin halka sade bir şekilde aktarılmasını amaçlayan şair ve müelliflerin “ahvâl-i kıyamet, kıyâmet-nâme, ahvâl-i mahşer, dâstân-ı mahşer, mahşer-nâme, ahvâl-i âhiret, ahvâl-i kabr/kubur, ahvâl-i mevt/mevtâ” isimleriyle kaleme aldıkları eserlerdir. Bu eserlerin ortaya çıkarılması ve incelenmesi klasik edebiyat çalışmaları açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmayla da Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü’ndeki 03459 numaralı yazma nüshanın 012 sınıflandırmasında yer alan, Fahrî mahlasını kullanan bir şaire ait Ahvâl-i Kıyâmet, transkripsiyonlu olarak yazıya aktarılıp muhteva ve şekil açısından incelenmiştir. Bu bağlamda eserin, türünün özelliklerini ve asli kaynaklarla uyumunu koruduğu tespit edilmiş ve bu türle ilgili çalışmalara kaynaklık edebileceği ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı , edebi tür , kıyamet , mahşer , ahval-i kıyamet , Fahrî , Esad Efendi Koleksiyonu

Teşekkür

Bu makalenin yazım aşamasında; özellikle metin okumadaki ince dikkati ve geniş ufkuyla bana yön gösteren kadim danışmanım Prof. Dr. Semra TUNÇ'a, derin bilgisi ve desteklerini benimle her daim paylaşan danışmanım Doç. Dr. Nurgül SUCU KÖROĞLU'ya, teknik ve motivasyon desteklerinden ötürü hocam Dr. Öğr. Üyesi Neticeyi Tayyibe ATEŞ, Dr. Öğr. Üyesi Yasemin ALP ve Arş. Gör. Zeynep GÖRGÜLÜ'ye teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Ali el Muttaki el Hindi (2019). Kenzu'l-ummal. (H. Yıldız, Çev.). Ocak Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2006). Asırlar boyu tarihi seyri içinde misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Lugatı.
• Bebek, A. (2009). Sur. İslam ansiklopedisinde (Cilt 37, s. 533-534). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Canan, İ. (2021). Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi. Akçağ Yayınevi.
• Çelebi, İ. (2019). Kelime-i Şehadet. İslam ansiklopedisinde (Ek 2, s. 36-37). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güdekli, H. N. (2009). Sırat. İslam ansiklopedisinde (C 37, s. 118-119). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güven, Ö. (2022). Eski Anadolu Türkçesiyle yazılmış Ahvāli’l-Kıyāmet adlı eser üzerinde bir dil incelemesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29(29), 576-624.
• Hammâmîzâde (2023). Yâsîn-i Şerîf tercüme ve tefsîri. (H. Çelikkaya, Çev.). EY Yayınları.
• Kalkan, A. (2021, 6 Şubat). Kıyâmet. Erişim adresi: https://ahmedkalkan.com.tr/index.php/k/item/168-kiyamet.
• Kılavuz, A. S. (1991). Amel defteri. İslam ansiklopedisinde (Cilt 3, s. 20-21). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kılavuz, A. S. (1991a). Azrail. İslam ansiklopedisinde (Cilt 4, s. 350-351). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köksal, F. (2011). Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan meçhul eserlerden: Nâme-i Mahşer. Turkish Studies, 6(1), 249-291.
• Köksal, F. (2016). Yâ kebîkeç mecmualar arasında. Kesit Yayınevi.
• Özbay, A. (2020). Kur’ân-ı Kerîm’e göre ahirette organların konuşması ve şahitliği. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4(2), 372-396. https://doi.org/10.31121/tader.772201
• Topaloğlu, B. (1998). Huri. İslam ansiklopedisinde (Cilt 18, s. 387-390). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Topaloğlu, B. (2022). Kıyamet. İslam ansiklopedisinde (Cilt 25, s. 516-522). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Toprak, S. (1997). Haşr. İslam ansiklopedisinde (Cilt 16, s. 416-417). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Toprak, S. (2001). Kabir. İslam ansiklopedisinde (Cilt 24, s. 37-38). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Toprak, S. (2020). Mizan. İslam ansiklopedisinde (Cilt 30, s. 211-212). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üzüm, İ. (2002). Kirâmen Kâtibîn. İslam ansiklopedisinde (Cilt 26, s. 59-60). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1996). Gılman. İslam ansiklopedisinde (Cilt 14, s. 50). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Y.Ş. (2010) Şefaat. İslam ansiklopedisinde (Cilt 38, s. 412-415). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.