Konuşma Engelliliği, Edebiyat ve Müzik İlişkisinde Taklitli Bir Türkü: Kediyi Koydum Torbaya

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 2113 - 2131, 23.11.2025

Eray Alpyıldız

https://doi.org/10.34083/akaded.1787800

Öz

İnsanlığın çarpıcı bir gerçekliği olan engelliliğe atfedilen anlamlar zamana ve mekâna göre değişmiştir. Engellilik evrensel olarak acınasılık, zayıflık, acizlik ve masumiyet gibi stereotiplerinin yanında olağanüstü yeteneklere sahip kişi veya süper kahraman olarak da boyutlandırılmıştır. Engelliliğin yine belirli başlı stereotiplerle mizahın, eğlencenin ve gülmenin aracı olarak kullanılması da engelliliğin çok çeşitli bir şekilde yapılandırılabileceğini göstermiştir. Bu açıdan körlük, sağırlık, dilsizlik, topallık, cücelik ve kekemelik gibi engellilik türleri oyun, dans, müzik ve edebiyat gibi çeşitli kültürel alanlarda, söz ve/veya hareket komiğine bağlı olarak mizahi çerçevede işlenmiştir. Bahsedilen olgular, folklor ve engellilik arasındaki güçlü ilişkiyi çerçevelemesinin yanı sıra engelliliğin kültürel olarak inşa edilebilirliğini bizlere göstermiştir.
Bu makalede engelliliğin (kekemeliğin) kültürel olarak inşa edilebilirliği veya kültürel olarak nasıl yapılandırıldığı, kekemeliğin veya kekeme insanların konuşma taklidine dayalı olarak üretilen ve icra edilen Kediyi Koydum Torbaya adlı eğlence-güldürü türküsü örneğinde çözümlenmiştir. Bu açıdan ilk olarak engelliliğe dair teorik yaklaşımlar açıklanmış; daha sonra folklor ve engellilik ilişkisi ele alınarak araştırmanın teorik zemini güçlendirilmiştir. Bununla birlikte kekemeliğin, müzikle ve özellikle edebiyatla ilişkisi üzerinde durularak Türk kültüründe kekemeliğin taklidiyle oluşturulan önemli şiir örneklerine (kekemenâmeler) yer verilmiştir. Çalışmanın ilerleyen ve asıl bölümünde ise kekemeleri taklit ederek icra edilen Kediyi Koydum Torbaya türküsü, yapısal açıdan çözümlenmiş; kekemeliğin, edebiyat ve müzik çerçevesinde nasıl temsil ve tasvir edildiği incelenmiştir. Farklı bir ifadeyle kekemelerin nasıl türkü-şarkı söylediklerinin veya söyleyebileceklerinin taklitli olarak yansıtıldığı Kediyi Koydum Torbaya türküsü, bir konuşma engelliliği türü olan kekemelik ve mizah ilişkisi kurularak irdelenmiştir. Bu doğrultuda kekeme taklidine dayanan Kediyi Koydum Torbaya türküsünün mizah ve eğlenceyi oluşturan boyutları, mizahtaki uyumsuzluk ve üstünlük kuramları bağlamında analiz edilmiştir. Folklor ve engellilik ilişkisinin çerçevelendiği bu makalede, son yıllarda beşerî bilimler alanında engelliliğin yoğunlaşan kültürel araştırmalarına bir katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda kekemelik özelinde, engelliliğin -kendi gerçekliğinin ötesinde- sosyal ve kültürel olarak inşa edilebilen bir olgu olabileceği gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Folklor , engellilik , kekemelik , edebiyat , müzik , mizah

The Folk Song Based on Mimicry in the Relationship between Speech Impairment , Literature and Music: Kediyi Koydum Torbaya

Öz

In this paper, the cultural constructibility of disability (stuttering) or how it is culturally constructed was analyzed in the example of the entertainment-comedy folk song titled Kediyi Koydum Torbaya, which has produced and performed based on the speech imitation of stuttering. In this respect, firstly theoretical approaches to disability were included and then the theoretical basis of the research was strengthened by addressing the relationship between folklore and disability. In addition, the relationship between stuttering and music and especially literature was emphasized, and important Turkish poetry examples (kekemenâme) created by imitating stuttering in Turkish culture were included. In the main and subsequent parts of the study, the folk song called Kediyi Koydum Torbaya, which was performed by imitating stuttering, was structurally analyzed. In addition, how stuttering has represented and depicted in the context of literature and music has examined. In other words, the folk song Kediyi Koydum Torbaya, which was an imitative reflection of how stutterers sing or can sing folk songs, was examined by establishing the relationship between stuttering, which has a type of speech disability, and humor. In this context, the humorous and entertaining dimensions of the folk song Kediyi Koydum Torbaya, which is based on the imitation of stuttering, were examined in the context of the theories of incongruity and superiority in humor. This paper, which frames the relationship between folklore and disability, aims to contribute to the cultural studies of disability in the field of human sciences, which have intensified in recent years. In this context, it has been shown through the example of stuttering that disability can be a culturally constructed phenomenon beyond its own reality.

Anahtar Kelimeler

Folklore , disability , stuttering , literature , music , humor

Kaynakça

• Alpyıldız, E. (2012). Yerelden ulusala taşınan müzik belleği ve Yurttan Sesler. Milli Folklor, 24, (96), 84-93.
• Alpyıldız, E. (2018). Yurttan Sesler: Ankara Radyosu’ndan Türkiye’ye açılan pencere. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aslanoğlu, İ. (1984). Halk ve saz şiiri türlerinde bilinmeyen örnekler. Folklor ve Etnografya Araştırmaları. 17-29.
• Bailey, K., Harris, St J., Simpson, S. (2015). Stammering and the social model of disability: Challenge and opportunity. Procedia -Social and Behavioral Sciences 193, 13–24. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.03.240.
• Batislam, H. D. (2021). Lisân-ı pepegî (kekeme dili) ile yazılmış bir Elifnâme örneği. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 7, (4), 964-976.
• Bergson, H. (2014). Gülme-Gülüncün anlamı üzerine deneme. (D. Çetinkasap, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Bingham, S. C., Green, S. E. (2015). Aesthetic as analysis: Synthesizing theories of humor and disability through stand-up comedy. Humanity&Society 40, (3), 1-28. https://doi.org/10.1177/0160597615621594.
• Birgören, H. (2006). Pelteknâme. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, (c. 5, s.89). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Blank, T. J., Kitta, A. (2015). The Anatomy of ethnography: Diagnosing Folkloristics and the conceptualization of disability. Trevor J. Blank and Andrea Kitta (Ed.). Diagnosing Folklore: Perspectives on Disability, Health, And Trauma (3–22). Jackson: University Press of Mississippi.
• Briggs, Charles L. (2008). Disciplining Folkloristics. Journal of Folklore Research, 45 (1), 91-105.
• Brignell, A., Krahe, M., vd. (2020). A Systematic review of interventions for adults who stutter. Journal of Fluency Disorders, 64, 105766. https://doi.org/10.1016/j.jfludis.2020.105766.
• Cleto, S. B. (2018). Bodies of stories: Disability and Folklore in nineteenth-century British literature. Degree Doctor. The Ohio State University.
• Couser, G. T. (2006). Disability, life narrative, and representation. L. J. Davis (Ed.). In The Disability Studies Reader (399-404). New York: Routledge.
• Cureton, A., Wasserman, D. (Ed). (2020). Introduction. Philosophy and disability. (Xxiii-Xlv). Newyork: Oxford University Press.
• Çelebioğlu, A. (1985). Kekeme dili (lisan-ı pepegi) ile şiirler. Türk Folkloru Araştırmaları 2. 27-34.
• Davis, L J. (1995). Enforcing normalcy: Disability, deafness, and the body. New York: Verso.
• Davis, L. J. (2006). Introduction. L. J. Davis (Ed.). In the disability studies reader (xv–xviii.). New York: Routledge.
• Glover, H., Kalinowski, J., Rastatter, M. (1996). Effect of instruction to sing on stuttering frequency at normal and fast rates. Perceptual and Motor Skills, 83, (2), 511–522. DOI: 10.2466/pms.1996.83.2.511.
• Goldmark, D. (2006). Stuttering in American popular song, 1890–1930. In Sounding Off: Theorizing Disability in Music. (75-90). N. Lerner and J. N. Straus (Eds). New York: Routledge.
• Harrison, J. C. (2011). Redefining stuttering: What the struggle to speak is really all about. San Francisco: Words That Work.
• Howe, B., Jensen-Moulton, S., Lerner, N., Straus, J. (Ed.) (2016). Introduction: Disability studies in music, music in disability studies. The Oxford Handbook of Music And Disability Studies. (1-14). New York: Oxford University Press.
• Howe, B. (2020). Music and disability studies. Music Research Annual. 1, 1–29. https://doi.org/10.48336/95cv-zb20.
• Kulka, T. (2007). The Incongruity of incongruity theories of humor. Organon F, 14, (3), 320-333.
• Kúnos I. (1889). Oszmán-Török Népköltési Gyüjtemény 2. [Osmanlı Türk Halk Edebiyatından Örnekler]. Budapest: Magyar Tudományos Akadémıa.
• Kúnos, I. (1998). Türk halk türküleri. (Haz. Ali Osman Öztürk). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mitchell, D., Snyder, S. (2006). Narrative prosthesis and the materiality of metaphor. L. J. Davis (Ed.). In the Disability Studies Reader (205-216). New York: Routledge.
• Morreall, J. (2009). Humour and The conduct of politics. Sharon Lockyer and M. Pickering (Eds.). Beyond a joke: The limits of humour. (65-80). New York: Palgrave.
• Öğüt Eker, G. (2014). İnsan kültür mizah. Eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah. (2. B.s). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Prahlad, A. (2024). American Folklore studies and disability: An Introduction. Journal of American Folklore 137, (545), 269–292. https://doi.org/10.5406/15351882.137.545.01.
• Riddle, C. A. (2020). Disability and disadvantage in the capabilities approach. A. Cureton and David T. Wasserman (ed.). Philosophy And Disaility. (229-244) Newyork: Oxford University Press
• Siebers, T. (2006a). Disability in theory from social constructionism to the new realism of the body. L. J. Davis (Ed.). In The Disability Studies Reader. (173-184). New York: Routledge.
• Siebers, T. (2006b). Folk belief. G. Albrecht, D. Mitchell, S. Snyder, S. (Eds). (736-737). Encyclopedia of Disablility 5. SAGE Publications,
• Siebers, T. (2008). Disability theory. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• St. Pierre, J. (2012). The Construction of the disabled speaker: Locating stuttering in disability studies. Canadian Journal of Disability Studies 1, (3), 1–21. https://doi.org/10.15353/cjds.v1i3.54.
• Straus, J. N. (2006). Normalizing the abnormal: Disability in music and music theory. Journal of the American Musicological Society 59, (1): 113–84
• Straus, J. N., Lerner, N. (2006). Introduction: Theorizing disability in music. N. Lerner and J. Straus (ed.). Sounding Off: Theorizing Disability in Music. (1-10). New York: Routledge.
• TRT Müzik Dairesi Başkanlığı. (2002). TRT Arşiv Serisi 3 Muzaffer Sarısözen Albümü. [CD].
• Türkmen, F. (1985). Halk şiirinde az kullanılan bazı nazım şekilleri ve türleri. Türk Kültürü, 270, 358-366.
• Venkatesan, S. (2022). Humor in disabilities and impairments. Paripex-Indian Journal of Research, 11, (7), 1-4. DOI:10.36106/paripex/4905721.