Arabesk Müzik Kültüründe Nasihat

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 2132 - 2161, 23.11.2025

Halil Bunsuz

https://doi.org/10.34083/akaded.1787813

Öz

Türk kültür ve edebiyatında İslamiyet’in kabulünden sonra daha belirgin bir şekilde görülen, bir bakıma bireyi ve toplumu inşa etmede kullanılan nasihat, genellikle Tanrı’ya sitem, kadere isyan, alkole düşkünlük, karşılıksız aşklar, terk edilmişlik, karamsarlık, melankoli, hüzün, eşitsizlik gibi konuları işlemesi ile bilinen arabesk müzik türünde de görülmektedir. Üstelik bu müzik türünde yer alan nasihatler, konularının çeşitliliği ve yoğunluğu bakımından oldukça şaşırtıcıdır. Bu çalışmada arabesk müziğin önemli temsilcileri arasında yer alan Orhan Gencebay, Müslüm Gürses ve Ferdi Tayfur’un şarkılarından hareketle arabesk müzik kültüründe nasihatin önemli bir yer edindiği örnekleriyle gösterilmiştir. Araştırma neticesinde içerik bakımından direkt nasihatname denilebilecek şarkıların haricinde tespit edilen örnekler 3 ana başlık ve 29 alt başlıkta sınıflanarak incelenmiştir. Bin elli dokuz şarkı içerisinde yer alan 286 nasihat unsuru tablolar ile gösterilmiştir. Şarkılarda Allah’ın büyüklüğünü anma, dünyadan yüz çevirip ahirete yönelme, haramlardan sakındırma, ibadetlere teşvik etme, kader ve kazaya inanma gibi dinî ve tasavvufi ögelere; adalet, doğruluk, hoşgörü, kanaatkârlık, merhamet, sadakat, umut, vefa ve yardımlaşma gibi genel ahlaka ait olan unsurların önemini anlatmaya; arkadaşlık, aşk, âşık, çalışkanlık, eğitim ve zararlı alışkanlıklar gibi bireysel ve toplumsal hayata dair yapılan muhtelif nasihatler tespit edilmiştir. Tüm bu tespitlerden hareketle arabesk şarkılar insanlara sadece olumsuz duygu ve düşünceleri aşılamaz. Aynı zamanda Türk edebiyatında birçok türde görüldüğü gibi dinleyenlerine dünya ve ahiret hayatında başarılı olmaya dair nasihatlerde bulunur.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi , nasihatname , arabesk , arabeskte nasihat , Orhan Gencebay , Müslüm Gürses , Ferdi Tayfur

Advice in Arabesque Music Culture

Öz

Advice, which is more prominently seen in Turkish culture and literature after the adoption of Islam and used to build the individual and society in a way, is also seen in the arabesque music genre, which is generally known for dealing with topics such as reproach to God, rebellion against fate, indulgence in alcohol, unrequited love, abandonment, pessimism, melancholy, sadness and inequality. Moreover, the advice in this music genre is quite surprising in terms of the diversity and intensity of its subjects. In this study, based on the songs of Orhan Gencebay, Müslüm Gürses and Ferdi Tayfur, who are among the significant representatives of arabesque music, I have shown with examples that advice has an important place in arabesque songs. As a result of the research, I analyzed the examples I identified, except for the songs that can be directly called nasihatname in terms of content, by classifying them under 3 main headings and 29 subheadings. I showed 286 advice elements in one thousand fifty-nine songs with tables. the songs, I primarily showed religious and mystical elements such as remembering the greatness of Allah, turning away from the world and turning towards the hereafter, avoiding haram, encouraging worship, believing in fate and predestination. Then, I showed advice on general morality such as justice, truthfulness, tolerance, contentment, compassion, loyalty, respect, hope and cooperation. Finally, I included various advice on individual and social life such as friendship, love, lovers, diligence, education, nation, caution, homeland and harmful habits. Based on all these findings, arabesque songs do not only instill negative feelings and thoughts in people. At the same time, as seen in many genres in Turkish literature, it gives advice to its listeners about being successful in the world and the hereafter.

Anahtar Kelimeler

Folklor , nasihatname , arabesque , advice in arabesque , Orhan Gencebay , Müslüm Gürses , Ferdi Tayfur

Kaynakça

• Abalı İ. (2022). Sosyokültürel hayatta Ferdi Tayfur ve çeşme şarkısı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10, (33) 31-58. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1220302
• Abalı, İ. & Doğan O. (2024, Aralık). Arabesk bir folkloresk midir? Arabesk şarkı ve filmlere halk bilimsel bir yaklaşım. 10. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Anaz, Zehra & Arı, Bülent (2018). Âşık Feymânî'de nasihat. The Journal of Academic Social Science Studies, 71, 215-230. doi: 10.9761/JASSS7801
• Artun, E. (2001). Âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı. Akçağ Yayınları.
• Avcı, Ö. (2004). Arabesk filmlerde toplumsal sınıfların temsilleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Başgöz, İ. (2012). Türkülü aşk hikâyeleri bir gösterim olarak. Pan Yayıncılık.
• Bayraktar, M. M. (2025, Ocak). Türk arabesk müziğinde kültürel ve ahlaki temaların din eğitimi bağlamında analizi: Ferdi Tayfur örneği. 6. Uluslararası Boğaziçi Bilimsel Araştırmalar Kongresi. İstanbul.
• Beton, M. (2021). Türk erkeklerinde görülen patolojik kıskançlığa arabesk Türk sinemasının etkisi İstanbul örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Canbay, A. (2021). Türkiye’de müzik türleri ve gelişimleri. Z. Nacakcı & A. Canbay, (Eds.) Müzik Kültürü içinde (s. 199-270). Pegem Akademi.
• Cerit, T. (2021). Dinî mûsikîde yozlaşma ve arabesk kültürünün etkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Coşkun, B. (2024(. Türkiye'de kültür politikaları ve arabesk müzik tartışmaları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sinop Üniversitesi.
• Çobanoğlu, S. (2018). Sözlü edebiyat ve anlatım tutumu. Akçağ Yayınları.
• Demir, O. (2010). Arabesk kültürün seçkinci kültüre uyarlanma çabalarının medyadaki örnekleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Demirkıran, G. K. (2014). 1990'lı yıllar sonrası bir popüler kültür ürünü olarak arabesk müziğin değişimi/dönüşümü. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Demirtaş, S. (2025). Türk mânilerinde nasihat. Palet Yayınları.
• Dilben, F. (2016). Varoşların sözü: “arabesk-rap" arabesk bağlamla rap müzik. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Doğan, Faruk & Azar, Birol (2021). Âşık Veysel’in Şiirlerinde Nasihat. Journal of History School, 54, 3460-3486. doi: 10.29228/joh.51601
• Doğan, F. (2023), Türk saz (âşık) şiirinde nasihat. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Doğan, F. (2024). Türk kültür ve edebiyatında nasihat ve nasihat ile ilgili bir bibliyografya denemesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 99, 161-176. doı:10.29228/JASSS.74054
• Dönmez, Y. E. & İmik, Ü. (2020). Ferdi Tayfur örnekleminde türk sinemasında arabesk müzik. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 6, 135-148. doi: 10.22252/ijca.827721
• Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti't-Türk'teki şiirler ve atasözleri. Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Ergin, M. (1970). Orhun Âbideleri. Millî Eğitim Yayınları.
• Gönen, S. (2011). Batı Türklerinin manzum atasözleri. Kömen Yayınları.
• Güleç, İ. Ş. (2018). Flamenko ve arabesk müziğin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Günay, U. (2008). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Akçağ Yayınları. Güngör, N. (1990). Sosyokültürel açıdan arabesk. Bilgi Yayınevi.
• Işık, C. & Erol, N. (2002). Arabeskin anlam dünyası: Müslüm Gürses örneği. Bağlam Yayınları.
• Kahraman, D. (2025). Kültürel etkileşim bağlamında Türkiye’de arabesk müzik sansürü. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 13/42, 390-408. doi:10.33692/avrasyad.1614648
• Karakaş, Ayhan (2021). Âşık Dursun Yeşiloğlu’nun Şiirlerinde Nasihat (Öğütleme). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 519-528. https://doi.org/10.29000/rumelide.1032435
• Kaya, S. (2012). 1970-2000 yılları arası Türk sinemasında arabesk kültür üzerine bir inceleme. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Kaymal, C. (2017). Kırdan kente göçün kültürel sonuçları: gecekondulaşma ve arabesk. Ulakbilge 5, 15, 1499-1519. Doi: 10.7816/ulakbilge-05-15-07
• Kocabaşoğlu, U. (1980). Şirket telsizinden devlet radyosuna. Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Köprülü, M.F. (1962). Türk saz şairleri. Milli Kültür Yayınları.
• Kurnaz, C. & Tatcı M. (2001). Türk edebiyatında şathiye. Akçağ Yayınları. Küçükkaplan, U. (2012). 1930'lardan bugüne Türkiye'de arabesk müziğin kültürel zemini ve toplumsal müzikal analizi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Mısır, F. (2020). Arabesk müzik, mekân ve kimlik ilişkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Oral, G. (2008). Blues ve arabesk şarkı sözlerindeki kadın figürü. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Öge, S. (2014), Arabesk kader algısı-Orhan Gencebay örneği. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 47-76.
• Ölçer Özünel, E. (2020). Eşiktekiler gecekondu folklorunda insan-zaman-mekân. Geleneksel Yayıncılık.
• Özbek, M. (1991). Popüler kültür Orhan Gencebay arabeski. İletişim Yayınları.
• Özdamar, Fazıl (2024). Âşık Maksut Feryadi’nin nasihat konulu şiirlerinde değerler eğitimi. Türkoloji, (118), 19-57. https://doi.org/10.59358/ayt.1494843
• Özdemir, C. (2020). Âşık edebiyatında “atalar sözü destanı” söyleme geleneği. Kesit Akademi Dergisi 6 (25): 225-245. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.47395
• Özer, S. S. (2009). Arabesk müzik ve Türk musikisi arasındaki etkileşimlere genel bir bakış. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Haliç Üniversitesi.
• Sever, M. (2019). Seyrânî’nin nasihatları. Recep Özkan, (Ed.) II. Uluslararası Develi-Âşık Seyrânî ve Türk Kültürü Kongresi 2. cilt Âşık Seyrânî Bildirileri içinde, (s. 23-27). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Soydan, E. (2015). “Televizyonun arabesk müziğin soylulaşmasındaki rolü. Marmara İletişim Dergisi 23, 61-73. Doi: 10.17829/midr.20152316043
• Söğüt, F. (2009). Melodram türünün kaynağı olarak arabesk filmler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi.
• Stokes, M. (2020), Türkiye’de Arabesk Olayı. İletişim Yayınları.
• Şahin, T. (2016). Bir fantazi evreni olarak arabesk üzerine lacancı bir analiz. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Şen, M. E. & Kaplan, B. (2020), Alt kültürün bir yansıması olarak arabesk müziğin sosyolojik boyutları. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 6, 45-50. doi: 10.22252/ijca.820981
• Şişman, B. (2023). Âşık Veysel’in şikâyetnâme ve öğütnâme türünde şiirleri. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, 30-47. doi: 10.28981/hikmet.1315454
• Tan Akbulut, N. (2021). Arabesk kültür ve sinema. Klaros Yayınları.
• Taydaş, O. & Ser, H. (2021). Bir popüler kültür ögesi olarak arabesk müziğin çevreden merkeze yolculuğu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 45, 210-222. doi.org/10.52642/susbed.899282
• Yıldız, A. (2020). Arabesk müziğin sinemada gösterimi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Yılmaz, Ö. (2017). Türkiye’de modernleşme, popüler kültür ve arabesk. International Journal of Social Science, 58, 511-522. doi: 10.9761/JASSS7200
• Yurdakul, Y. (2006). Blues ve arabesk: karşılaştırmalı bir inceleme. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kadir Has Üniversitesi.