18. Yüzyıl Sâkînâmelerinden Feyzî’nin Safânâme’sinde Anadolu ve Rumeli Hisarı Bölgesinin Tasviri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1547 - 1568, 23.11.2025

Nihat Bıçak

https://doi.org/10.34083/akaded.1790275

Öz

İstanbul, Osmanlı tarafından fethedildikten sonra siyasî, kültürel ve edebî başkent olur. Dolayısıyla Osmanlıda tanınmış şairlerin çoğunluğunun yaşadığı bu şehir, şiire de sıklıkla konu olur. 18. yüzyılda Subhizâde Feyzî’nin Safânâme’si sâkînâme türünde mesnevidir ve iki bölümde Anadolu ile Rumeli Hisarı’nın çevresini detaylı biçimde ele almasıyla öne çıkar.
Sâkînâmeler, esas olarak içki, içki meclisi, meclis düzeni ve ortamıyla ilgili olarak ortaya çıksa da zamanla tasavvuf geleneğine mecazen konu olur. Feyzî’nin Safânâme’si büyük oranda Nev’îzâde Atâyî’nin Sâkînâme’si örnek alınarak yazılır. Feyzî’nin eseri esas itibarıyla mecazî ve tasavvufî olsa da Anadolu ve Rumeli Hisarı’nın anlatıldığı bölümler Atâyî’de olduğu gibi dünyevîdir; karşılıklı iki yakası ve hisarıyla dönemin İstanbul’udur. Safânâme’de 240 beyit olan bu bölümlerde Anadolu ve Rumeli Hisarı ile çevreleri tasvir edilir. Bölge tasviriyle birlikte o yerlerin güzelliklerinin, özelliklerinin ve eğlencelerinin yanı sıra İstanbul’un güvenliği için büyük önem taşıyan Boğaz’daki önlemlere değinilir. Böylece 18. yüzyıldaki Anadolu ve Rumeli Hisarı ile çevresinin kaleleri, güvenlik önlemleri, yalıları, bağları, bahçeleri, ağaçları, meyveleri ve eğlenceleri anlatılır.

Anahtar Kelimeler

Subhizâde Feyzî , Safânâme , Anadolu Hisarı , Rumeli Hisarı , Boğaziçi

Desciription Of Anatolia and Rumeli Fortress Region in Feyzî’s Safânâme From the 18th Century Sâkînâmes

Öz

After its conquest by the Ottomans, Istanbul became the political, cultural and literary capital. Consequently, this city, where most of the renowned poets of the Ottoman Empire lived, is also frequently the subject of poetry. In the 18th century, Subhizâde Feyzî's Safânâme is a mathnawi in the sâkînâme genre and is significant for its detailed examination the surroundings of Anatolia and Rumeli Fortress in two sections.
Sâkînâmes although primarily emerging in relation to alcohol, drinking gatherings, the order of gatherings and the environment, over time became a metaphorical subject in the sufi tradition. Feyzî's Safânâme was largely written based on Nev'îzâde Atâyî's Sâkînâme. Although Feyzî's work is essentially metaphorical and mystical, the sections describing Anatolia and Rumeli Fortress are worldly, as in Atâyî; with its two opposite shores and fortress, it is the Istanbul of that period. These sections, comprising 240 verses in the Safânâme, describe Anatolia and Rumeli Fortress and their surroundings. Along with a description of the region, the beauty, characteristics and entertainment of those places are mentioned, as well as the measures taken in the Bosphorus, which are of great importance for the security of Istanbul. Thus, the fortresses, security measures, waterfront mansions, vineyards, gardens, trees, fruits, and entertainment of Anatolia and Rumeli Fortress and its surroundings in the 18th century are described.

Anahtar Kelimeler

Subhizâde Feyzî , Safânâme , Anatolia Fortress , Rumeli Fortress , Bosphorus

Kaynakça

• Arslan, M. (2003). Aynî – Sâkînâme, İstanbul: Kitabevi.
• Arslan, M. (2008). Türk Edebiyatında Hamseler ve Subhizâde Feyzî’nin Hamsesi, İstanbul: Kitabevi. Avunduk, A. M. (2008). “Rumelihisarı” mad., DİA, C.35, 237-240.
• Derviş Ahmed Âşıkî (2021). Âşıkpaşazâde Tarihi (çev.: Beşir Güneş), İstanbul: Çağdaş Kitap.
• Doğan, M. N. (2014). Fâtih Dîvânı ve Şerhi. E. Adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/Uploads/ProductsFiles/899f4c83-d65f-4915-b533-64af21aa68a5.pdf. E. Tarihi: 14.08.2025
• Eyice, S. (1991). “Anadoluhisarı” mad., DİA, C.3, 147-149.
• Hasan, A. (2020). Sığır Derisine Sığan Hisar. Milliyet Gazetesi, E. Adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/sigir-derisine-sigan-hisar-6174102, E. Tarihi: 26.07.2025.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, C.1, 2. Kitap. E. Adresi: https://www.academia.edu/30757351/Evliya_%C3%87elebi_Seyahatnamesi_I_Cilt_2_Kitap, E. Tarihi: 06.08.2025.
• Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yay.
• Kaplan, Y. (2015). Klasik Türk Edebiyatında Sahil-nâmeler ve Derviş Hilmî Dede’nin Sahil-nâmesi. Route Educational and Social Science Journal, Volume 2, Issue 2, April, 148-159.
• Kaplan, Y. (2023). Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb ve “Dergâhnâme”si. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 7, Sayı 2, 1656-1739.
• Kartal, A. (2011). XVIII. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı: Mesneviler. Turkish Studies – İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/1, 211-234.
• Kuzubaş, M. (2009). Sâkînâme (Nev’î-zâde Atâyî). E. Adresi: https://www.muhammetkuzubas.com/kitaplar/sakinamefull.pdf, E. Tarihi: 08.07.2025.
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. E. Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0, E. Tarihi: 29.07.2025.
• Maden, F. (2021). Arşiv Belgeleri ve Vakıf Kayıtları Işığında Durmuş Dede Tekkesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 101, 269-310.
• Özçelik, T. (2021). 18. Yüzyıldan Cumhuriyet’e İstanbul Boğazı’nın Güvenliği İçin Alınan Tedbirler. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 4/8, 419-444.
• Öztoprak, N. (2004). Fennî ve İzzet Efendinin Sahilnameleri ve Bu Sahilnamelerde Üsküdar. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 11, 111-148.
• Şahin, C. (2020). Anadoluhisarı Şehri: Yerleşmenin Kuruluş ve Mekânsal Gelişimi. Beykoz, 2020 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 643-666.
• Tanrıbuyurdu, G. (2017). Klâsik Türk Edebiyatına Yansıyan Yönleriyle “Galata”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, 21-42.
• Unat, F. R. ve Köymen, M. A. (1957). Kitâb-ı Cihan-nümâ – Neşrî Tarihi C.II. E. Adresi: https://archive.org/details/Kitb-Cihan-NmNerTarihiII.Cilt-MehmedNer/page/688/mode/2up, E. Tarihi: 25.07.2025.