İzdivâç-nâme: Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin Evliliğini Anlatan Yeni Bir Edebî Tür

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1474 - 1493, 23.11.2025

Selahattin Topbaş

https://doi.org/10.34083/akaded.1793321

Öz

Klasik Türk edebiyatında Hz. Muhammed, önemli kaynaklardan biri olarak çeşitli edebî metinlerde işlenmiştir. Onun hayatının tamamı veya belirli dönemleri, farklı amaçlar doğrultusunda şair ve yazarlar tarafından konu edilmiştir. Siyer türü eserlerde Hz. Peygamber’in hayatı manzum, mensur veya karma biçimlerde aktarılırken anne karnına düştüğü gece regâibiyye, doğumu mevlid, peygamber oluşu bi‘set-nâme ve mirac hadisesi mi‘râciyye gibi müstakil türlerle de ifade edilmiştir. Hz. Peygamber’in Hz. Hatice ile evliliği, edebî metinlerde sıkça ve özenle işlenen bir konu olarak öne çıkar. Bu evliliği konu alan eserler, yurt içi ve yurt dışındaki çeşitli kütüphane, müze ve özel koleksiyonlarda mevcuttur. Ancak farklı isim ve isimlendirmeler nedeniyle bu metinlerin tespiti güçleşmekte, yapılan araştırmalarda tür belirleme konusunda bazı yanlışlık ve tutarsızlıklar tespit edilmektedir. Bu çalışmada, Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin evliliğini anlatan metinlerin, onun hayatının diğer safhalarını konu alan edebî türlerden ayrışan özellikler taşıdığı ortaya konmuştur. Söz konusu metinler için “izdivâç-nâme” adlandırmasının uygun olacağı önerilmiş ve bu eserlerin klasik Türk edebiyatında yeni bir edebî tür olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı , Hz. Peygamber , Hz. Hatice , evlilik , edebî tür , izdivâç-nâme.

Izdivâç-nâme: A New Literary Genre Depicting the Marriage of Prophet Muhammad and Khadijah

Öz

In classical Turkish literature, Prophet Muhammad constitutes a primary source and is depicted in various literary texts. His life, in whole or in part, has been addressed by poets and authors for different purposes. In siyer texts, the Prophet’s life is presented in verse, prose, or a combination of both; while specific events such as the night of his conception, his birth, his prophetic mission, and the miraculous ascent are expressed through distinct genres, including regâibiyye, mevlid, bi‘sat-nâme, and mi‘râciyye. The marriage of Prophet Muhammad and Khadijah emerges as a frequently and carefully treated subject in literary works. Texts focusing on this marriage are preserved in various libraries, museums, and private collections both domestically and internationally. However, differing titles and nomenclature complicate their identification, and recent studies have revealed inconsistencies and inaccuracies in genre classification. This study demonstrates that texts describing the marriage of the Prophet and Khadijah possess characteristics that distinguish them from other literary genres depicting different phases of the Prophet’s life. It proposes the term izdivâç-nâme for these texts and argues for its recognition as a new literary genre within classical Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature Prophet Muhammad , Khadijah , marriage , literary genre , izdivâç-nâme

Kaynakça

• Aça, M.; Gökalp, H. ve Kocakaplan, İ. (2009). Başlangıçtan günümüze Türk edebiyatında tür ve şekil bilgisi. Kriter Yayınları.
• Akdoğan, Y. (1989). Mi’rac, mi’rac-nâme ve Ahmedî’nin bilinmeyen mi’rac-nâmesi. H. İnalcık, N. Göyünç, H. W. Lowry (Ed.), Osmanlı Araştırmaları IX. içinde (s. 263-310) (Yayınevi Yok).
• Akkuş, M. (1992). Edebiyatımızda regâibiyye ve Salâhî’nin Matla’u’l-Fecr’i. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXII, 129-153.
• Akkuş, M. (2007). Klasik Türk şiirinin anlam dünyası edebî türler ve tarzlar. Fenomen Yayınları.
• Alvan, T. (2016). Hicret-i Nebî’nin klasik Türk şiirine yansıması. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 7, 1-31.
• Alyılmaz, S. (1999). Mevlid ve Türk edebiyatında mevlid türü. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 193, 195-202.
• Arslan, M. (1999). Türk edebiyatında manzum sûr-nâmeler. AKM Başkanlığı Yayınları.
• Arslan, H. (2014). Türk edebiyatında “esmâ-yı Nebî” ve Celâlzâde Mustafa’nın Tercüme-i Me’âricü’n-Nübüvve’si. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (31), 49-52.
• Baldemir, İ. (1996). Vefat-ı Nebî. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Balkan, K. (2017). Ahmed Edirnevî Mevlid-i Nebevî inceleme-metin. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk edebiyatı tarihi (C. 1). Millî Eğitim Basımevi.
• Batur, H. (2022). Türk edebiyatında regâibiyye ve Şâkir’in Nazm-ı Regâib’i. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5 (1),107-143.
• Belenkuyu, B. (2015). Edebiyatımızda esmâ-i Nebî -Peygamberimiz (s.a.v)’in isimleri- ve esmâ-i Nebî metinleri. Turkish Studies,10 (4), 167-196.
• Bulut, B. (2017). Âşık Paşa’nın mevlidi inceleme-metin. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi. Canım, R. (2020). Divan edebiyatında türler. Grafiker Yayınları.
• Çakır, M. (2015). Mu’cizeler kitabı klasik Türk edebiyatında müstakil mu’cizât metinleri mu’cizât-ı enbiyâ tercümesi ve mu’cizât-ı Mustafa metinleri. Büyüyenay Yayınları.
• Çakır, O (2016). Menkıbe-i fahr-i kâinat’ta dinî ve kültürel unsurlar. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk edebiyatı araştırmaları. MEB Yayınları.
• Debreli, Z. G. (2018). Destan-ı Hadice (inceleme-metin-sözlük). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Doğan, M. N. (1997). Lâle devri şairlerinden İshak Efendi’nin orijinal bir mesnevisi (metin, nesre çeviri ve açıklama). İÜ. Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXVII, 101-168.
• Efe, Z. (2019). İslam tarihi’nde “esmâu Resulillah (Resulullah’ın isim ve künyeleri)” geleneği ve İbn Fâris’in Esmâü Resulillah ve Meânîhâ adlı risalesi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 253-278.
• Ersalan, R. (2016). Manzûme-i Hatîcetü’l-Kübrâ (metin-inceleme). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Garip, S. (2010) “Gulâmî’nin Dâsitân-ı Hadîcetü’l-Kübrâ” adlı eseri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Gözütok Tamdoğan, Z. (2016). Türk-İslam edebiyatında hilye ve “Halil b. Ali el-Kırımî’nin mensur Hilye-i Nebevî’si. İSTEM, 28, 389-413.
• Güzel, A. (2004). Dinî tasavvufî Türk edebiyatı. Akçağ Yayınları.
• Hamamcı, M. (2024). Seher Abdal’ın “Mu’cizât-nâme-i Muhammed Aleyhisselâm Kasîde-i Yemen” adlı eseri. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 21, 55-87. DOI: 10.21021/osmed.1413268
• İsen, M. (Ed.) (2016). Türler. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı içinde (s. 295-312). Grafiker Yayınları.
• Kalkan, A. N. (2019). Menkıbe-i fahr-i kâinat/hikâyet-i Hadîce (inceleme, metin ve dil içi çeviri). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Kaplan, H. (2022). Naattan şefaate, istimdaddan istişfaya: Süleyman’ın Şefaat-nameleri. H. Kaplan, A. Haşimi (Editörler). Ağız ve Dil Araştırmalarına Adanan Bir Ömür Prof. Dr. Jale Öztürk’e Armağan içinde (s. 163-202). Sonçağ Yayınları.
• Kara Tursun, E. (2010) Hazâ Kitâb-ı Hadîcetü’l-Kübrâ (giriş-inceleme-metin-sözlük). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kavaklıyazı, A. (2024). Klasik Türk edebiyatında bir tür olarak şükürname. Selçuk Türkiyat, 63, 85-109. Doi: 10.21563/sutad.1367041
• Kavruk, H. ve Kadıoğlu, İ. (2017). Manzum siyer-i Nebî. İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Keleş, R. (2016). İslâmî Türk edebiyatı’nda hicret ve hicretle ilgili kavramlar. Turkish Studies, 11 (7), 225-246. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9640
• Kiraz, S. ve Bilgin, E. (2022). Nesirden nazma aktarma geleneği ve Abdî’nin Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin evlenmelerini anlatan mesnevisi: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 501-534. https://doi.org/10.30767/diledeara.1065210
• Kiremitçi, F. (2017). Türk İslam edebiyatında manzum hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Nu’mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l-Âlemîn” başlıklı mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 333-402.
• Koç, H. (2022). Eski Türk edebiyatında edebî türler. Ö. Şenödeyici (Ed.). Eski Türk Edebiyatı Teorik Bilgiler içinde (s. 81-185). Kut Yayınları.
• Korkmaz, A. (2023). Hazâ mevlûd-i şerif-i Hadîcetü’l-Kübrâ (Paris nüshası) ve özellikleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 78-143. Doi: 10.51531/korkutataturkiyat.1382911
• Köksal, F. (2011). Mevlid-nâme. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köktürk, Ş. (2014). Şefaat-name ve Pir Muhammed’in şefaatnamesi. Turkish Studies, 9 (6), 761-771.
• Köse, F. (2017). Yazarı bilinmeyen bir Hz. Hatice hikâyesi (tenkitli metin-inceleme). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Mermer, A. ve Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk edebiyatı terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Özcan, Nurgül (2012). Molla Velî’nin Vefât-ı Nebî’si. Turkish Studies, 7 (2), 839-878.
• Öztürk, N. (2016). Yazarı belli olmayan Hazret-i Hatice manzumesi (metin-dil incelemesi). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Pala, İ. (2022). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Selçuk, B. (2015). Edebî türler ve tarzlar. Ö. Şenödeyici (Ed.). Osmanlı Edebî Metinlerini Alama Kılavuzu içinde (s. 67-158). Kesit Yayınları.
• Soycan, A. (2018). Türk edebiyatında Hz. Hatice ve manzûme-i Hazret-i Hadîcetü’l-Kübrâ (rol model olarak Hz. Hatice). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şener, H. İ. (1983). Neşatî’nin hilye-i enbiyası. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I (Ayrıbasım), 285-301.
• Şengün, N. (2008). Hz. Fâtıma mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile mukayesesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII (2), 419-438.
• Topbaş, S. ve Selçuk, B. (2019). Hz. Peygamber’in Hz. Hatice ile evliliğine dair bir hikâye: Tezevvücü’r-Resûl. Journal of Turkish Language and Literature,5(4), 752-780. Doi Number: 10.20322/littera.629609
• Topbaş, S. (2022). Türk edebiyatında Hz. Hatice kıssaları (metin-inceleme). Sonçağ Akademi Yayınları. Uslu, M. (2007). Ansiklopedik Türk dili ve edebiyatı terimleri sözlüğü. Yağmur Yayınları.
• Uysal, M. (2010). Nikâh-nâme (inceleme-metin). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Ünal, M. (2020). Hicretnâme türüne yeni bir örnek: Mehmed Nazif’in “fî Hicreti’n-Nebî Aleyhisselâm” başlıklı mesnevisi. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 424-442. https://doi.org/10.29000/rumelide.841050
• Yazıcı, M. Y. ve Yar, H. (2022). Klasik Türk edebiyatı ve klasik türk müziğinin etkileşimine bir örnek: Şâkir’in Regâibiyyesi. Sufiyye, 12, 63-104.
• Yekbaş, H. (2010). Klasik Türk şiirinde regâbiyye ve Mehmed Fevzî Efendi’nin regâibiyyesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 42, 69-95.
• Yeniterzi, E. (1990, 1-7 Ekim). Divan şiirinde Hz. Peygamber’in isim ve sıfatları -esmâ-i Nebî. Türkiye Diyanet Vakfı Kutlu Doğum Haftası II: Dinî Edebiyatın Dünü Bugünü Paneli. (Tebliğlerin yayın tarihi 1992, s. 87-100). Yeniterzi, E. (1993). Divan şiirinde na’t. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, A. (2015). Fazlullâh Moral’ın iki mesnevisi: Ta’ziye-nâme ve Vefât-ı Nebî. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 25-42.
• Yılmaz, A. (2004). Türk edebiyatında “esmâ-i nebeviyye-i şerîfe”yi tadât geleneği ve Müstakimzâde’nin Mir’âtü’s-Safâ isimli risalesi. İstem, 4, 159-172.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: https://islamansiklopedisi.org.tr>siyer-vemegazi (Erişim tarihi: 20.08.2025)
• URL-2: https://islamansiklopedisi.org.tr/regaibiyye (Erişim Tarihi: 21.09.2025)
• URL-3: https://islamansiklopedisi.org.tr/biset (Erişim Tarihi: 21.09.2025)
• URL-4: https://islamansiklopedisi.org.tr/mucize#1 (Erişim Tarihi: 19.09.2025)
• URL-5: https://islamansiklopedisi.org.tr/hicret#1 (Erişim Tarihi: 19.09.2025)
• URL-6: https://islamansiklopedisi.org.tr/nahifi (Erişim Tarihi: 19.09.2025)
• URL-7: https://www.muhammedmustafa.net>mahmut-kaplan (Erişim tarihi: 28.08.2025)
• URL-8: https://islamansiklopedisi.org.tr/kirk -hadis#1 (Erişim tarihi: 09.09.2025)
• URL-9: https://islamansiklopedisi.org.tr/kirk -hadis#2-türk-edebiyati (Erişim Tarihi: 10.09.2025)
• URL-10: https://islamansiklopedisi.org.tr/sefaat#2-islamda-sefaat (Erişim Tarihi: 18.09.2025)