Kanûnî Sultan Süleyman’ın Meşhur Gibi Redifli Gazeline Yazılan Tahmis ve Taştirler

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 2162 - 2198, 23.11.2025

Fatih Sona

https://doi.org/10.34083/akaded.1793618

Öz

Kanûnî Sultan Süleyman Osmanlı Devleti’nin 10. padişahıdır ve en güçlü padişahlardan biridir. 1494’te Trabzon’da doğmuş ve ilk öğrenimini burada tamamlamıştır. Karahisar, Saruhan, Bolu sancakbeyi olmuş, babası Yavuz Sultan Selim’in vefatından sonra 1520’de padişah olmuştur. 46 yıl süren saltanatı süresince zaferleri ile halk üzerinde büyük saygı kazanmıştır. Âlim ve şairlere büyük değer vermiş, Muhibbî mahlasıyla şiirler söylemiş ve büyük bir divan oluşturmuştur. Onun “gibi” redifli gazeline çeşitli şairler tarafından tahmisler ve taştirler yazılmıştır. Tahmis, bir gazelin her beytine üçer mısra ekleyerek onu beş mısra haline getirme işlemidir. Taştir bir şairin gazelinin her beytinin arasına aynı vezin ve kafiyede iki veya üç mısra eklenerek yapılır. Kanûnî Sultan Süleyman’ın bu gazeline Bâkî, Âşık Çelebi, Bursalı Rahmî, Üsküdarlı Aşkî, Ağazâde Örfi, Şeyh Hasan Haydar, Fevrî, Vusûlî, Siyâmî, Sâni’î’, Ümîdî, Esrâr, Iyânî, Hayâlî ve Sâfî tahmis yazmıştır. Antepli Aynî ve Sermed taştir yazmıştır. Bu makalede yapılan tahmis ve taştirler değerlendirilecek; Kanûnî Sultan Süleyman’ın bu gazelinin diğer şairlere etkisi gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanûnî Sultan Süleyman , Klasik Türk edebiyatı , tahmis , taştir , şair.

Tahmis and Taştires Written on Sultan Suleyman the Magnificent’s Famous Ghazal with Gibi Redif

Öz

Sultan Suleyman the Magnificent was the 10th Sultan of the Ottoman Empire and one of its most powerful rulers. He was born in 1494 in Trabzon and completed his primary education there. He became the sanjakbeyi of Karahisar, Saruhan, and Bolu and ascended to the throne in 1520 after the death of his father, Yavuz Sultan Selim. During his 46-year reign, he gained great respect from the people with his victories. He valued scholars and poets highly, wrote poetry under the pen name Muhibbî, and created a large divan. His ghazal with “gibi” redif inspired various poets to write tahmises and taştires. Tahmis is the process of adding three lines to each couplet of a ghazal, making it five lines. Taştir involves inserting two or three lines with the same meter and rhyme between each couplet of a poet's ghazal. Bâkî, Âşık Çelebi, Bursalı Rahmî, Üsküdarlı Aşkî, Ağazâde Örfi, Şeyh Hasan Haydar, Fevrî, Vusûlî, Siyâmî, Sâni’î’, Ümîdî, Esrâr, Iyânî, Hayâlî and Sâfî wrote tahmises about ghazal of Sultan Suleyman the Magnificent. Antepli Aynî and Sermed wrote taştires. This article will evaluate these tahmises, taştires works and aim to demonstrate the influence of Sultan Suleyman the Magnificent’s ghazal on other poets.

Anahtar Kelimeler

Sultan Suleyman the Magnificent , Classical Turkish literature , tahmis , taştir , poet.

Kaynakça

• Ak, C. (1987). Muhibbî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akıllı, E. (2023). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Mc_Yz_K0554 Numaralı Mecmu’a-i Eş’âr (1b-27b) ve Mestap’a Göre Tasnifi. [Yüksek Lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Aksoyak, İ.H. (2020a). “Hayâlî, Mehmed Hayâlî Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-mehmed-hayali-efendi
• Aksoyak, İ.H. (2020b). “Iyânî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/iyani
• Aksoyak, İ.H. (2020c). “Iyânî, Mehmet” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/iyani-mehmet
• Aksoyak, İ.H. (2020d). “Saniî, Attar-zâde Mehmed Sâniî Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sanii-attarzade-mehmed-sanii-celebi-mdbir.
• Aksoyak, İ.H. (2020e). “Sâniî/Sunî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sanii-suni
• Albayrak, Ç. (2009). Ağazâde Örfî Divanı. [Yüksek lisans tezi], Trakya Üniversitesi.
• Albayrak Sak, V. (2019). Sıyâmî Divanı. Çizgi Kitabevi.
• Arslan, M. (2004). Antepli Aynî Divanı. Kitabevi Yayınları.
• Arslan, M. (2020a). “Esrâr, Enderunlu” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esrar-enderunlu
• Arslan, M. (2020b). “Hayâlî, Sıbgatullâh, Molla Hamîd-zâde, Süleymâniyeli” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-sibgatullah-molla-hamidzade
• Aslan, Ü. vd. (2018). Osmanlı Edebiyatının 300’ü. Otto Yay.
• Atik Gürbüz, İ. (2020). “Siyâmî, Mehmed Ali”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/siyami-mehmed-ali.
• Aykanat, T. (2015). Sâfî Baba ve Dîvanı. [Doktora Tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Camcı, M. (2022). Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu Mnz 579 Numaralı Şiir Mecmuası (Metin-İnceleme). [Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Canım, R. (2016). Divan Edebiyatının Kaynakları. Akıl Fikir Yayınları.
• Cengiz, H.E. (1986). “Divan Şiirinde Musammatlar” Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S.415-416-417, s.291-429.
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey Dîvan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Çelik Vural, B. (2021). Hayâlî Bey Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri). [Doktora Tezi], Akdeniz Üniversitesi.
• Direkli, İ. (2022). Musammat Mecmuaları ve Gencîne-i Eş’âr (Milli Ktp.Yz.A.1641) İsimli Musammat Mecmuası (Metin-İnceleme). [Doktora Tezi], İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Efe, M. (2018). Mehmed Şemseddin Ulusoy’un Eş’âr-ı Şemsî Adlı Dîvânı, (İnceleme-Metin). [Doktora tezi], Uludağ Üniversitesi.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî ve Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0
• Erdoğan, M. (2020) “Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-bursali-pir-mehmed
• Fevrî Ahmed Efendi (1570). Divan. Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Koleksiyonu, No:474.
• Gedik, N. (2024). Kâtibî (Seydî Alî Reis) Dîvânı. Yeditepe Yayınevi.
• Horata, O. (2019). Esrâr Dede Divanı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0
• İpekten, H. (1998). Bâkî, Hayatı, Sanatı, Eserleri. Akçağ Yayınları.
• İpekten, H. (2009). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. Dergah Yayınları.
• İpekten, H. vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kalpaklı, M. (1991). Divan Şiirinin Edisyonunda Bilgisayar Kullanımı Metoduna Giriş ve Fevri Divanı’nın Elektronik Formu. [Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Kaplan, Y. & Efe, Z. (2020). Kâtibî (Seydî Ali Reis) ve Dîvânı. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED-67, 229-265.
• Kaplan, Y. (2020a). “Hayâlî, Hayâlî-i Nevâyî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-hayalii-nevayi.
• Kaplan, Y. (2020b). “Sâniʽî, Yoluk Mehmed Çelebi-zâde Mahmud Sâniʽî Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sanii-yoluk-mehmed-celebizade-mahmud.
• Kara, M. (2013). Mısrî Dergâhı Son Şeyhi: Şemseddin Efendi’nin Bazı Tahmisleri. Türklük Bilgisi Araştırmaları, C.40, 207-224.
• Karagözlü, V. (2020a). “Hayâlî Bey, Hayâlî, Mehmed Hayâlî Bey, Bekar Memi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-bey-hayali-mehmed-hayali.
• Karagözlü, V. (2020b). “Vusûlî, Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vusuli-mehmed
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0
• Kılıç, F. (2020). “Vusûlî, Hamza Vusûlî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vusuli-hamza-vusuli-celebi.
• Köksal, M. F. (2020a). “Aşkî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aski-mdbir
• Köksal, M. F. (2020b). “Kâtibî, Seydi Ali Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/katibi-seydi-ali-celebi.
• Kurnaz, C. (2007). Osmanlı Şair Okulu. Birleşik Yayınları.
• Küçük, A.N. (2024). Paris Millî Kütüphanesi 380 Numaralı Şiir mecmuası (62a-114b) (Metin-İnceleme-Nesre Çeviri-Mestap Tablosu). [Yüksek Lisans Tezi], Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levend, A. S. (1980). Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. Enderun Kitabevi Yayınları.
• Limon, S. (2022). Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki By936 Numaralı Şiir Mecmuası ve Mestap’a Göre Muhteva Tablosu. [Yüksek Lisans Tezi], Selçuk Üniversitesi.
• Macit, M. (2021). “Hayâlî-i Gülşenî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayalii-gulseni.
• Onay, A.T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar Ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz, Kurgan Edebiyat Yay.
• Pala, İ. (1988). Aşkî ve Divanından Örnekler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İ. (1998). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. Ötüken Yayınları.
• Saraç, M.A. Y. (2019). Klasik Edebiyat Bilgisi, Belâgat ve Biçim-Ölçü-Kafiye. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şen, B. (2024). Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yazma A/503 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin-Mestap’a Göre Tasnif). [Yüksek Lisans Tezi], Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Şenödeyici, Ö. (2024) “Süleyman Peygamber ve Anka’nın Yokluğa Sürgünü”, Klasik Türk Edebiyatında Peygamberler. N.Özbek Arslan & F. Eren Kaya (Ed.), (s.323-334). Paradigma Akademi Yayınları.
• Şığva, B. (2012). Şeyh Hasan Haydar Divanı. [Doktora tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Tâhirü’l-Mevlevî. (1994). Edebiyat Lügatı. Haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu. Enderun Kitabevi Yayınları. Tarlan, A.N. (1992). Hayâlî Divanı. Akçağ Yay.
• Taş, H. (2008). Vusûlî Dîvân. Gençlik Kitabevi Yayınları.
• Tomruk, Y. (2019). Millî Kütüphane 06 Mil Yz A 149 Numaralı Şiir Mecmuası [İnceleme-Metin-Mecmuaların Sistematik Tasnifi (Mestap) Projesine Göre Tasnifi] [Yüksek Lisans Tezi], Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Turan, L. (2020). “Örfî, Mahmûd Ağa,” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/orfi-mahmud-aga
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı, Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları. [Yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Ünlü, O. (2020). “Iyânî, Cafer Iyânî Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cafer-iyani-bey
• Yavuz, K. & Yavuz, O. (2016). Muhibbî Divanı, Bütün Şiirleri. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yıldız, S. (2002). Sermed Dîvânı. [Yüksek lisans tezi], Hacettepe Üniversitesi.
• Yılmaz, Ü. (2018). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi No:T 1532’de Kayıtlı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). [Doktora Tezi], Cumhuriyet Üniversitesi.
• Zavotçu, G. (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, Kesit Yay.