COVID-19 AND CRISIS MANAGEMENT ON SOCIAL MEDIA: A REVIEW ON THE TWITTER USAGE OF PRESIDENCY AND MINISTRIES OF THE REPUBLIC OF TURKEY

Yıl 2021, Sayı: 36, 366 - 390, 31.12.2021

Simge Uğurluer , Tuğçe Tüzkan , Işıl Karpat Aktuğlu

https://doi.org/10.31123/akil.989219

Öz

Crises and their unforeseen consequences that may arise due to expected or unexpected reasons are the situations that societies and country governments must overcome by providing unity and solidarity. A global crisis can negatively affect individuals from all segments of society, public institutions and businesses in economic, political, and psychological terms. Policies followed in this process have vital importance for country governments. The coronavirus epidemic, which first appeared in Wuhan, China, in December 2019, has turned into a pandemic that has affected the whole world as a crisis that has grown like an avalanche and brought life-paralyzing measures. The precautions and communication strategies have taken by the country governments in the face of the pandemic have gained more importance today, notably when social media usage is more active. This research focuses on communication and social media strategies of the Presidency of the Republic of Turkey, President of Turkey, Presidential cabinet members and ministries during coronavirus pandemic outbreak, and their way of sharing precautions with the public through Twitter between the dates of March 1 - June 1, 2020. The result of the content analysis used in this study, which covers the first three months of the coronavirus pandemic, shows that the content produced in Twitter accounts of TR Presidency and its Ministries have focused on announcements and press releases aimed to inform the public. It draws attention that the least focused topic shared in the accounts is vaccine and treatment processes due to the early period of the pandemic, the predominant language used in the tweets is Turkish, and common hashtag usage in Twitter accounts is limited. Lastly, there was a significant increase in the number of tweets in April 2020, while the number of tweets posted in May decreased.

Anahtar Kelimeler

Coronavirus, Pandemic, Crisis Communication, Content Analysis, Twitter

Covid-19 Ve Sosyal Medyada Kriz Yönetimi: T.C. Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlıklarının Twitter Kullanımları Üzerine Bir İnceleme

Öz

Beklenen ya da beklenmedik sebepler ile ortaya çıkabilen krizler ve beraberinde getirdikleri öngörülemeyen sonuçlar, toplumların ve ülke yönetimlerinin birlik ve beraberliği sağlayarak üstesinden gelmesi gereken durumlardır. Küresel çapta yaşanan bir kriz toplumun her kesiminden bireyleri, kamu kurumlarını ve işletmeleri ekonomik, siyasi ve psikolojik açıdan olumsuz etkileyebilmektedir. Bu süreçte izlenen politikalar ülke yönetimleri için hayati önem taşımaktadır. İlk olarak 2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan Koronavirüs salgını, küresel boyutta etkileri çığ gibi büyüyen ve hayatı felç eden önlemleri beraberinde getiren bir kriz olarak tüm dünyayı etkisi altına alan bir pandemiye dönüşmüştür. Ülke yönetimlerinin pandemi karşısında aldıkları önlemler ve izledikleri iletişim stratejileri, özellikle sosyal medyanın aktif olarak kullanıldığı günümüzde önem kazanmıştır. Bu araştırma, Koronavirüs pandemi salgını sürecinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanlığı kabinesi üyeleri ve bağlı bulundukları bakanlıkların 1 Mart – 1 Haziran 2020 tarihleri arasında sosyal medyada nasıl bir iletişim stratejisi izlediklerine, sosyal medya yönetimini nasıl sağladıklarına ve alınan önlemleri nasıl bir strateji ile paylaştıklarına odaklanmaktadır. Araştırma yöntemi olarak içerik analizinin kullanıldığı ve koronavirüs pandemi sürecinin ilk üç ayını kapsayan bu çalışma sonucunda, T.C. Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlıklarının Twitter hesapları üzerinden üretilen içeriklerde halkı bilgilendirmeye yönelik duyuruların ve basın açıklamalarının yoğunlukta olduğu belirlenmiştir. Aşı ve tedavi süreçleri hakkındaki paylaşımların ise pandeminin erken dönemi olması nedeniyle en az odaklanılan konu olduğu, paylaşılan içeriklerde ağırlıklı olarak Türkçe dilinin kullanıldığı ve ortak hashtag kullanımının kısıtlı olduğu dikkat çekmektedir. Son olarak, 2020 yılının Nisan ayında tweet sayılarında belirgin bir artış gözlenirken, Mayıs ayında atılan tweet sayılarında düşüş olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Koronavirüs, Pandemi, Kriz İletişimi, İçerik Analizi, Twitter

Kaynakça

• Akkor Gül, A. (2005). A Media Agenda Setting Research: The Mardin Kızıltepe Event. In 3rd International Symposium Communication in the Millennium, May 11-13, (No. 1663, p. 29).
• Alhassan, F.M. ve AlDossary, S.A. (2021). The Saudi Ministry of Health’s Twitter Communication Strategies and Public Engagement During the COVID-19 Pandemic: Content Analysis Study. JMIR Public Health Surveill, 7(7), 1-14. DOI: 10.2196/27942.
• Alver, F. (2011). Basında Siyasal Liderlerin ve Köşe Yazarlarının Sosyal Haklara İlişkin İletilerinin Analizi. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu III (s. 289-339). Kocaeli: Petrol-İş Yayını.
• Aktoz, M. vd. (2020). Türk Kardiyoloji Derneği Uzlaşı Raporu: COVID-19 Pandemisi ve Kardiyovasküler Hastalıklar Konusunda Bilinmesi Gerekenler (13 Mayıs 2020), Türk Kardiyoloji Derneği Araştırmaları 2020, 48.
• Arslan, A. H. (2019). Havacılıkta Kriz Yönetimi: Southwest Havayolları Örneği. Journal of Aviation Research, 1 (1) , 42-56.
• Aslan, E. Ş. (2016). Markaların kriz dönemlerinde sosyal medya kullanımı stratejileri: Gezi Parkı olayları sürecinde Twitter üzerine bir inceleme. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 4 (2) , 0-0. DOI: 10.19145/gujofoc.64515.
• Ateş, N.B. ve Baran, S. (2020). Kriz İletişiminde Sosyal Medyanın Etkin Kullanımı: Covid-19 (Koronavirüs) Salgınına Yönelik Twitter Analizi. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 16, 66-99.
• Aydoğan, S. ve Gündoğdu, F.K. (2021). Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın Covid-19 Salgınında Sergilediği Dijital Liderliğin Analitik Hiyerarşi Süreciyle İncelenmesi (Twitter Vaka Çalışması). İletişim Araştırmaları Dergisi, 13(2), 1737-1750. DOI: 10.20491/isarder.2021.1226.
• Bat, M. ve Yurtseven, Ç. (2014). Sosyal Medyada Kurumsal Kriz Yönetimi: Onur Air Örneği. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2 (3) , 197-223. DOI: 10.19145/guifd.74720.
• Berg, D., Robb, S. (1992). Crisis management and the “paradigm case”. In: Toth E, Heath R (eds) Rhetorical and critical approaches to public relations. Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale.
• Bilgiç, A. ve Akyüz, S.S. (2020). Türkiye’de Covid 19 Pandemisi Döneminde Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın Sosyal Medya Kullanımı: Twitter Paylaşımları İçerik Analizi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 230-243.
• Bilmez, M. B. (2016). Türkiye'de Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Sosyal Medya Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilişim Hukuku Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi, Ankara.
• Chen, Q., Min,C., Zhang, W., Wang, G., Ma, X. ve Evans, R. (2020). Unpacking the black box: How to promote citizen engagement through government social media during the COVID-19 crisis. Computers in Human Behavior, 110, 1-11. DOI: 10.1016/j.chb.2020.106380.
• Coombs, W. T. (2010).Parameters for Crisis Communication, In W. T. Coombs & S. J. Holladay (Eds.), The Handbook of Crisis Communication. West Sussex: WileyBlackwell.
• Coombs, W. T. and Holladay, S. J. (2008), “Comparing Apology to Equivalent Crisis Response Strategies: Clarifying Apology's Role and Value In Crisis Communication”, Public Relations Review, 34(3): 252-257.
• Çetin, M. ve Toprak, Y. E. (2016). Kriz İletişimi ve Sosyal Medya: Emisyon Krizinde Volkswagen’in Facebook Kullanımı, Selçuk İletişim, 9 (3), s.54-68.
• Daer, A. R., Hoffman, R. ve Goodman, S. (2014). SIGDOC '14, Colorado Springs, CO, USA.
• Duğan, Ö. (2018). Sosyal Medya Kaynaklı Krizlerin ‘İmaj Restorasyon Teorisi’ Açısından Örnek Olaylar Üzerinden İncelenmesi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (AKİL) Haziran (29) s. 293-313.
• Erkmen, Ö., Arslan, C., Gümüş, B., Doğu Öztürk, İ. (2019). Türkiye’de Ekoloji Hareketlerinin Sınırlı Sosyal Medya Kullanımı: Ekoloji Birliği Twitter Ağı Analizi Örneği. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences. 31-66.
• Gazalı Demirtaş, Z., Demirtaş, İ. (2017). Kriz Dönemlerinde Sosyal Medya Kullanımı:15 Temmuz Darbe (Kalkışma) Girişimi Sonrasında Türkiye’deki Bakanlar Kurulu Üyelerinin Twitter Kullanımı Üzerine Bir İnceleme, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 8, Sayı: 19, ss.137-146.
• Golbeck, J., Grimes, J. M., & Rogers, A. (2010). Twitter use by the U.S. Congress. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 61(8), 1612–1621.
• Göçoğlu, Volkan. (2019). Türkiye’de Merkezi Yönetimin Sosyal Medya Kullanımı: Bakanlıkların Twitter Hesapları Üzerine Bir Analiz. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. 422-444. 10.33712/mana.600666. Gökçe, O. (1995). İçerik Çözümlemesi. Konya: Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Güden, O. (2019). Küresel Kuruluşların Kriz Yönetimi ve İletişimi Süreçlerine Yönelik Bir Değerlendirme: Facebook & Cambridge Analytica Veri Skandalının Retoriksel Arena Kuramı Bağlamında İncelenmesi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (31) , 209-231. DOI: 10.16878/gsuilet.656553.
• Gümüş, N. (2018). Sosyal Medyanın Kamu Kurumları Tarafından Kamusal Pazarlama Aracı Olarak Kullanılması: 81 İl Valiliği Üzerinde Bir Araştırma. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (4) , 189-212. DOI: 10.11616/asbed.v18i41997.505870.
• Heath, R. L. (2004). Telling a story: A narrative approach to communication during crisis. In D. P. Millar & R. L. Heath (Eds.), Responding to crisis: A rhetorical approach to crisis communication (pp. 167–187). New York, N.Y.: Routledge.
• Jensen, K. S. (2014). Crisis Communication on Social Media, Master Thesis, English and International Business Communication, Aalborg University, Aalborg.
• Kalçık, T. ve Bayraktar, Ü.A. (2020). Covid-19 Salgınının Yönetilmesinde Sosyal Medya Kullanımı: Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın Resmi Twitter Hesabı Üzerine Bir Analiz. Turkish Studies, 15(6), 583-602.
• Kayış, C. (2016). Sosyal Medyada Kriz Yönetimi ve Karşılaştırmalı Örnek Olay İncelemesi. İletişim Çalışmaları Dergisi Sayı 3 Yıl 4 - 2017 (131-160).
• Koselleck, R., Richter, M. W. (2006). Crisis. Journal of the History of Ideas 67(2): 357- 400.
• Marken, G. A. (2007). Social Media: The Hunted can Become the Hunter. Public Relations Quarterly 52(4): 9- 11.
• Mazıcı, E.T. (2020). Covid-19 Pandemi Sürecinde Dijital Diplomasi: T.C. Dışişleri Bakanlığı Üzerine Bir Araştırma. Turkish Studies, 15(4), 1087-1104.
• Mengü, S., Mengü, M. ve Günay, K. (2021). Value-Based Communication during Covid-19 Pandemic: A Study on the Twitter Messages of Turkish Ministry of Health. Athens Journal of Mass Media and Communications, 7 (1), 23-44.
• Meriç, Ö. (2015). Siyasetçi ve Yurttaş Etkileşimi, Ö. Uğurlu ve S. Ersöz (Ed.), İletişim Çalışmalarına Dijital Yaklaşımlar: Twitter, 33-59, Ankara: Heretik Basın Yayın.
• Miles, M. B., Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications, Inc.
• Özgür, F. Ö (2018). Kriz Yönetimi Ve Kriz İşletişimi Bağlamında Soma Maden Faciası Krizine Bakış, Injosos Al-Farabi International Journal on Socıal Sciences/Al-Farabi, 2(2): 29-55.
• Phelps, N. L. (1986). Setting Up a Crisis Recovery Plan, The Jornal of Business Strategy, Vol.6, No.4 (5-10).
• Pira, A., Sohodol, Ç. (2004). Kriz Yönetimi: Halkla İlişkiler Açısından Bir Değerlendirme. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Procopio, C. H., Procopio, S. T. (2007). Do you know what it means to miss New Orleans? Internet communication, geographic community, and social capital in crisis. Journal of Applied Communication Research, 35(1), 6787.
• Rufai, S.R. ve Bunce, C. (2020). World leaders’ usage of Twitter in response to the COVID-19 pandemic: a content analysis. Journal of Public Health, 42 (3), s. 510–516. DOI: 10.1093/pubmed/fdaa049.
• Salahudin, S., Nurmandi, A., Sulistyaningsih, T., Lutfi, M. ve Sihidi, I.T. (2020). Analysis of Government Official Twitters during Covid-19 Crisis in Indonesia. Talent Development & Excellence, 12 (1), 3899 – 3915.
• Seeger, M. W. (2006). Best practices in crisis communication: An expert panel process. Journal of Applied Communication Research, 34(3), 232244.
• Tavşancıl, E., Aslan, E. (2001). İçerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon Yayınları: İstanbul.
• Tüz, M. V. (2004). Kriz Yönetimi, Alfa Yayıncılık, İstanbul.
• Ulmer, R. R., Sellnow, T. L., Seeger, M. W. (2015). Effective Crisis Communication: Moving From Crisis to Opportunity. ABD: SAGE Publications.
• Wang, S., Schraagen, M., Sang, E.T.K., ve Dastani, M. (2020). Dutch General Public Reaction on Governmental COVID-19 Measures and Announcements in Twitter Data. ArXiv preprint, 1-25, arXiv: 2006.07283.
• Yağmurlu, A. (2011) Kamu Yönetiminde Halkla İlişkiler ve Sosyal Medya. Selçuk İletişim, 7(1): 5-15. Yıldırım, A., Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• İnternet Kaynakları Anadolu Ajansı, (12.04.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/politika/icisleri-bakani-soylu-onurla-yuruttugum-icisleri-bakanligi-gorevimden-ayriliyorum/1802192 adresinden alındı.
• Anadolu Ajansı, (24.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/turkiyenin-koronavirusle-mucadele-politikasina-bilim-kurulu-yon-veriyor/1777215 adresinden alındı.
• Anadolu Ajansı, (24.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/marketlere-ve-toplu-tasima-araclarina-yonelik-koronavirus-tedbirleri-artirildi/1776781 adresinden alındı.
• Anadolu Ajansı, (18.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/saglik-bakani-koca-koronavirusle-mucadelemizde-ilk-kez-bir-hastami-kaybettim/1769769 adresinden alındı.
• BBC Türkçe, (19.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51958762 adresinden alındı.
• Bianet, (24.03.2020). 30.05.2020 tarihinde http://bianet.org/bianet/saglik/221879-turkiye-nin-salginla-mucadelesinde-aldigi-tedbirlerin-tamami adresinden alındı.
• CNN Türk, (16.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.cnnturk.com/turkiye/diyanet-isleri-baskani-erbas-koronavirus-onlemlerine-iliskin-15-30da-aciklama-yapacak adresinden alındı.
• CNN Türk, (12.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.cnnturk.com/video/turkiye/son-dakika-ankarada-kritik-koronavirus-toplantisi-sona-erdi adresinden alındı.
• Cumhuriyet, (23.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kapalicarsida-giris-cikislar-sinirlandirildi-1729030 adresinden alındı.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). 31.05.2020 tarihinde https://www.who.int/ adresinden alındı.
• Edman, H. (2007). Twittering to the top: A content analysis of corporate tweets to measure organization-publicrelations. (Doctoral dissertation, Louisiana State University, Baton Rouge, LA, USA). https://digitalcommons.lsu.edu/gradschool_theses/1726 adresinden alındı.
• Ethnologue Languages of the World, (2019). 30.08.2021 tarihinde https://www.ethnologue.com/country/TR adresinden alındı.
• Hürriyet, (21.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberi-icisleri-bakanligi-duyurdu-65-yas-ustune-disari-cikma-sinirlandirildi-41474569 adresinden alındı.
• Milliyet, (16.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-icisleri-bakanligindan-yeni-corona-virus-genelgesi-bu-gece-24-00te-basliyor-6166967 adresinden alındı.
• Morozov, E. (2007). Activism and New Media. Presentation delivered at “New Media Essentials” summer school of Transitions Online. https://www.slideshare.net/evgeny.morozov/activism-and-new-mediaintroduction adresinden alındı.
• NTV, (21.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.ntv.com.tr/turkiye/icisler-bakanligindan-genelge-guzellik-salonu-berber-ve-kuaforler-kapaniyor,xjU0IisJXkGY9-D23thsog adresinden alındı.
• Resmi Gazete, Sayı 31102, Kanunlar, (17.04.2020). 29.05.2020 tarihinde “7243 Yükseköğretim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”; “7244 Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” https://www.resmigazete.gov.tr/ adresinden alındı.
• Sabah, (31.01.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/01/31/cindeki-turk-vatandaslarini-getirecek-askeri-ucak-koca-yusuf-wuhanda adresinden alındı.
• Sözcü, (25.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/son-dakika-saglik-bakani-koca-ve-milli-egitim-bakani-selcuktan-corona-aciklamasi-5702983/ adresinden alındı.
• Sözcü, (12.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/son-dakika-okullar-tatil-edildi-mi-bestepede-corona-virusu-zirvesi-sonrasi-flas-aciklamalar-5676357/ adresinden alındı.
• Sputnik News, (20.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://tr.sputniknews.com/turkiye/202003201041645058-her-turlu-toplanti-ve-aktivite-nisan-sonuna-kadar-ertelendi/ adresinden alındı.
• Sputnik News, (16.03.2020). 30.05.2020 tarihinde https://tr.sputniknews.com/turkiye/202003161041614148-saglik-bakani-koca-koronavirusle-ilgili-aciklama-yapiyor/ adresinden alındı.
• T.C. Adalet Bakanı Abdülhamit Gül. 01.02.2021 tarihinde Abdülhamit Gül Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/abdulhamitgul adresinden alındı.
• T.C. Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan. 01.02.2021 tarihinde Recep Tayyip Erdoğan Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/RTErdogan adresinden alındı.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. 01.02.2021 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/tcbestepe adresinden alındı.
• T.C. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu. 01.02.2021 tarihinde Mevlüt Çavuşoğlu Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/mevlutcavusoglu adresinden alındı.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. 01.02.2021 tarihinde Dışişleri Bakanlığı Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/TC_Disisleri adresinden alındı.
• T.C. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu. 01.02.2021 tarihinde Süleyman Soylu Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/suleymansoylu adresinden alındı.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. 01.02.2021 tarihinde İçişleri Bakanlığı Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/TC_icisleri adresinden alındı.
• T.C. Millî Eğitim Bakanı Ziya Selçuk. 01.02.2021 tarihinde Ziya Selçuk Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/ziyaselcuk adresinden alındı.
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. 01.02.2021 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/tcmeb adresinden alındı.
• T.C. Millî Savunma Bakanlığı. 1 Şubat 2021 tarihinde Millî Savunma Bakanlığı Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/tcsavunma adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. 01.02.2021 tarihinde Sağlık Bakanlığı Resmî Twitter Hesabı: h T.C. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca. 01.02.2021 tarihinde Fahrettin Koca Resmî Twitter Hesabı: https://twitter.com/drfahrettinkoca adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (14 Nisan 2020). COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU) REHBERİ, Bilim Kurulu Çalışması, Ankara. 01.06.2020 tarihinde https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/ adresinden alındı.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 30.05.2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (17 Temmuz 2020). Uluslararası Göç İstatistikleri, 2019. 26.10.2021 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2019-33709 adresinden alındı.
• Wikipedia. 30.05.2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27de _COVID-19_pandemisi adresinden alındı.
• Wright, D. K., & Hinson, M. D. (2009). An updated look at the impact of social media on public relations practice. Public Relations Journal, 3(2). Retrieved from http://www.prsa.org/ Intelligence/PRJournal/Spring_09
• Yükseköğretim Kurulu (YÖK). Üniversite İzleme ve Değerlendirme Genel Raporu Ankara, 2020 26.10.2021 tarihinde https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2021/universite-izleme-ve-degerlendirme-genel-raporu-2020.pdf adresinden alındı.