Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlikleri ile Yaşam Doyumları Arasındaki İlişki

Yıl 2018, Cilt UBEK-2018, Sayı , 41 - 60, 28.12.2018

Osman Tayyar ÇELİK Mehmet ÜSTÜNER

https://doi.org/10.30831/akukeg.421820

Öz

Bu araştırmada öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ile yaşam doyumları arasındaki ilişki incelenmiştir. Ayrıca araştırmada öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ve yaşam doyumları, demografik değişkenler açısından da incelenmiştir. Araştırmanın evrenini Mersin İli merkez ilçelerinde (Toroslar, Akdeniz, Yenişehir, Mezitli) görev yapan 9.942 ilkokul, ortaokul ve lise öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise bu evrenden seçkisiz örnekleme yöntemi ile belirlenen 296 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma, nedensel karşılaştırmalı ve korelasyonel araştırma türleri bir arada kullanılarak modellenmiştir. Araştırma sonunda öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin hizmet sürelerine ve görev yaptıkları okul türüne göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı, cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermediği; yaşam doyumlarında ise sadece cinsiyete göre erkekler lehine anlamlı bir farklılığın olduğu görülmüştür. Ayrıca öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerinin yaşam doyumlarını negatif yönde anlamlı düzeyde yordadığı, öğretmenlerin yaşam doyumlarındaki varyansın yaklaşık %32’sinin mesleki tükenmişlikleriyle açıklanabildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesleki tükenmişlik, yaşam doyumu, öğretmen

The Relationship Between Teachers’ Burnout and Life Satisfaction

Öz

The relationship between teachers’ burnout and life satisfaction has been tried to be revealed within this study. Moreover, this relationship between teachers’ burnout and life satisfaction has also been analyzed by means of some demographic variables. The universe for this study consists of 9942 teachers from primary, secondary and high schools located in Toroslar,Akdeniz, Yenişehir and Mezitli cities of Mersin province while the sample includes 296 of them selected via randomly sampling method. The study has been designed by using both causal comparative and correlational models. As a result, it is found that teachers’ burnout levels differ significantly prior to their teaching year and school type, while this is not valid for gender variable; however, only the gender variable has significant difference on teachers’ life satisfaction. Moreover, teachers’ burnout significantly predicts their life satisfaction, the % 32 of total variance related to teachers’ life satisfaction can be explained via burnout level.

Anahtar Kelimeler

Burnout, Life Satisfaction, Teacher

Kaynakça

• Aloe, A. M., Shisler, S. M., Norris, B. D., Nickerson, A. B. & Rinker, T. W. (2014). A multivariate meta-analysis of student misbehavior and teacher burnout. Educational Research Review, 12, 30-44.
• Avşaroğlu, S., Deniz, M. E. & Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 115-129.
• Başol, G. & Altay, M. (2009). Eğitim yöneticisi ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 58(58), 191-216.
• Bianchi, R., Schonfeld, I. S. & Laurent, E. (2014). Is burnout a depressive disorder? Areexamination with special focus on atypical depression. International Journal of Stress Management, 21(4), 307-324.
• Boylu, A. Y. (2012). Adalet bakanlığı’na bağlı kurumlarda çalışan personelin yaşam doyumu, iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin cinsiyet ve hizmet süresi değişkenlerine göre incelenmesi. Adalet Dergisi, 44, 123-141.
• Camacho, D.A. (2017). Applying a cognitive-behavioral model to conceptualize burnout and coping for teachers in urban schools. Unpublished doctoral dissertation, Loyola University, Chicago.
• Cemaloğlu, N. & Kayabaşi, Y. (2007). Öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi ile sınıf yönetiminde kullandıkları disiplin modelleri arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(2), 123-155.
• Chan, D. W. (2011). Burnout and life satisfaction: Does gratitude intervention make a difference among Chinese school teachers in Hong Kong?. Educational Psychology, 31(7), 809-823.
• Chang, M. L. (2013). Toward a theoretical model to understand teacher emotions and teacher burnout in the context of student misbehavior: Appraisal, regulation and coping. Motivation and Emotion, 37(4), 799-817.
• Collie, R. J., Shapka, J. D. & Perry, N. E. (2012). School climate and social-emotional learning: Predicting teacher stress, job satisfaction, and teaching efficacy. Journal of Educational Psychology, 104(4), 1189-1204
• Çağlar, Ç. (2011). Okullardaki örgütsel güven düzeyi ile öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 1827-1847.
• Çapri, B. (2013). Tükenmişlik ölçeği-kısa formu ile eş tükenmişlik ölçeği-kısa formu’nun türkçe uyarlaması ve psikoanalitik-varoluşçu bakış açısından mesleki ve eş tükenmişlik ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri [Educational Sciences: Theory & Practice]-13 (3), 1393-1418.
• Çelik, M. & Yılmaz, K. (2015). Öğretmenlerin mesleki profesyonelliği ile tükenmişlikleri arasındaki ilişki. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 93-122.
• Çivilidağ, A. (2012). Okul psikolojik danışmanlarının psikolojik taciz ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 129-144.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Dağlı, A. ve Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1250-1262.
• Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F. & Schaufeli, W. B. (2000). A model of burnout and life satisfaction amongst nurses. Journal of advanced nursing, 32(2), 454-464.
• Diener, E. D., Emmons, R. A., Larsen, R. J. & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of personality assessment, 49(1), 71-75.
• Diener, E. (1994). Assessing subjective well-being: Progress and opportunities. Social indicators research, 31(2), 103-157.
• Diener, E., Kahneman, D., Arora, R., Harter, J. & Tov, W. (2009). Income’s Differential Influence on Judgments of Life Versus AffectiveWell-Being. In Assessing Well-Being (pp. 233-246). Springer, Dordrecht.
• Dikmen, A. A. (1995). İş doyumu ve yaşam doyumu ilişkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(3), 115-140.
• Dimsdale, J. E. (2008). Psychological stress and cardiovascular disease. Journal of the American College of Cardiology, 51(13), 1237-1246.
• Erdoğan, İ. (1997). İşletmelerde davranış. İstanbul: İstanbul İÜ İşletme Fakültesi Yayınları.
• Filiz, Z. (2014). Öğretmenlerin iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(23), 157-172.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. & Hyun, H. H. (2012). Internal validity. How to Design and Evaluate Research in Education. New York: McGraw-Hill, 166-83.Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of social issues, 30(1), 159-165.
• Dworkin, A. G. & Tobe, P. F. (2014). The effects of standards based school accountability on teacher burnout and trust relationships: A longitudinal analysis. In Trust and school life (pp. 121-143). Springer, Dordrecht.
• Girgin, G. (2010). Öğretmenlerde tükenmişliğe etki eden faktörlerin araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 32(32), 32-48.
• Hu, Y. (2017). The relationship between job burnout of kindergarten teachers in shanghai and their personality traits. Unpublished doctoral dissertation, University of the Pacific, California.
• Ignat, A. A. & Clipa, O. (2012). Teachers’ satisfaction with life, job satisfaction and their emotional intelligence. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 33, 498-502.
• Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• İkiz, F. E. (2010). Psikolojik danişmanlarin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 25-43.
• Johnson, S. M., Kraft, M. A. & Papay, J. P. (2012). How context matters in high-need schools: The effects of teachers’ working conditions on their professional satisfaction and their students’ achievement. Teachers College Record, 114(10), 1-39.
• Kayabaşı, Y. (2008). Bazi Değişkenler Açisindan Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 191-212.
• Kıralp, F. S. S. & Bolkan, A. (2016). Relationship Between Candidate Teacher's Attitude Towards Teaching Profession and Their Life Satisfaction Levels. The Anthropologist, 23(1-2), 11-20.
• Kış, A. (2015). Eğitim paydaşlarının tükenmişliğinde cinsiyet farklılığı: bir meta-analiz çalışması (Türkiye örneği). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 88-106.
• Lee, E. S. & Shin, Y. J. (2017). Social cognitive predictors of Korean secondary school teachers' job and life satisfaction. Journal of Vocational Behavior, 102, 139-150.
• Lent, R. W., Nota, L., Soresi, S., Ginevra, M. C., Duffy, R. D. & Brown, S. D. (2011). Predicting the job and life satisfaction of Italian teachers: Test of a social cognitive model. Journal of Vocational Behavior, 79(1), 91-97.
• Lim, S. & Eo, S. (2014). The mediating roles of collective teacher efficacy in the relations of teachers' perceptions of school organizational climate to their burnout. Teaching and Teacher Education, 44, 138-147.
• Malinen, O. P. & Savolainen, H. (2016). The effect of perceived school climate and teacher efficacy in behavior management on job satisfaction and burnout: A longitudinal study. Teaching and Teacher Education, 60, 144-152.
• Marzano, R. J., Marzano, J. S. & Pickering, D. J. (2003). Classroom management that works. Alexandra. VA: ASCD.
• Maslach, C., & Jackson, S.E. (1986). Maslach Burnout Inventory Manual. Palo Alto, CA: Consulting Psychologist Press.
• Maslach, C., Jackson, S. E. & Leiter, M. P. (1996). MBI manual. Palo Alto, CA., Consulting Press,.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
• McCarthy, C. J., Lambert, R. G., Lineback, S., Fitchett, P. & Baddouh, P. G. (2016). Assessing teacher appraisals and stress in the classroom: review of the classroom appraisal of resources and demands. Educational Psychology Review, 28, 577–603.
• Mertens, D. M. (2014). Research and evaluation in education and psychology: Integrating diversity with quantitative, qualitative, and mixed methods. Sage publications.
• Okeke, C. I. O. & Dlamini, C. C. (2013). An empirical study of stressors that impinge on teachers in secondary schools in Swaziland. South African Journal of Education, 33(1), 1-12.
• Özdevecioğlu, M. & Aktaş, A. (2007). Kariyer bağlılığı, mesleki bağlılık ve örgütsel bağlılığın yaşam tatmini üzerindeki etkisi: İş-aile çatışmasının rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28, 1-20.
• Öztürk, A. (2015). Öğretmenlerin sahip oldukları yaşam amaçları ve sosyal desteğin öznel iyi oluş üzerindeki yordayıcı rolü. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5, 338-347.
• Özyürek, A., Gümüş, H. & Doğan, S. (2012). Öğretmen ve okul yöneticilerinin tükenmişlik ve yaşam doyumunun incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 9(2), 892-904.
• Pavot, W. & Diener, E. (1993). Review of the satisfaction with life scale. Psychological assessment, 5(2), 164.
• Pines, A. M. (1993). Burnout: An existential perspective. In W. B. Schaufeli, C. Maslach, & T. Marek (Eds.), Series in applied psychology: Social issues and questions. Professional burnout: Recent developments in theory and research (pp. 33-51). Philadelphia, PA, US: Taylor & Francis.
• Pines, A. M. (2005). The burnout measure short version (BMS). International Journal of Stress Management, 12, 78–88.
• Riggo, R. (2014). Endüstri ve örgüt psikolojisine giriş (Çev. Ed. B. Özkara). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Roeser, R. W., Skinner, E., Beers, J. & Jennings, P. A. (2012). Mindfulness training and teachers’ Professional development: an emerging area of research and practice. Child Development Perspectives, 6, 167–173.
• Sabuncuoğlu, Z. (2009). Turizm işletmelerinde örgütsel davranış. Bursa: MKM Yayıncılık.
• Sarıdemir, T. (2015). Öğretmenlerin algılarına göre okul müdürlerinin liderlik stillerinin ve bazı kişisel değişkenlerin öğretmenlerin yaşam doyumu üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Satılmış, A., Öznacar, B., Uzunboylu, H. & Yılmaz, E. The life satisfaction of teachers at work place, research of structural equation modelling regarding general and organized cynicism. Quality & Quantity, 1-10.
• Seferoğlu, S. S., Yıldız, H. & Yücel, Ü. A. (2014). Öğretmenlerde tükenmişlik: Tükenmişliğin göstergeleri ve bu göstergelerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 39(174), 348-364.
• Sezer, F. (2012). Examining of Teacher Burnout Level in Terms of Some Variables. International Online Journal of Educational Sciences, 4(3), 617-631.
• Sezgin, F. & Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 103-127.
• Skaalvik, E. M. & Skaalvik, S. (2010). Teacher self-efficacy and teacher burnout: A study of relations. Teaching and teacher education, 26(4), 1059-1069.
• Spector, P. E. (1997). Job satisfaction: Application, assessment, causes, and consequences. Sage publications.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlilik. (1.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.Telef, B. B. (2011). Öğretmenlerin öz-yeterlikleri, iş doyumları, yaşam doyumları ve tükenmişliklerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 10(1), 91-108.
• Ulutaş, P. (2017). Öğretmenlerin bakış açısından öğretmenlik mesleğinin statüsü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Wolf, S., Torrente, C., Frisoli, P.,Weisenhorn, N., Shivshanker, A., Annan, J., & Aber, J. L. (2015). Preliminary impacts of the BLearning to Read in a Healing Classroom^ intervention on teacher well-being in the Democratic Republic of the Congo. Teaching and Teacher Education, 52, 24–36.
• Yetim, Ü. (1991). Kişisel projelerin organizasyonu ve örüntüsü açısından yaşam doyumu. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yılmaz, E. & Aslan, H. (2013). Öğretmenlerin iş yerinde yalnızlıkları ve yaşam doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 3(3), 59-69.
• Yurdakul, S., Gür, B.S., Çelik, Z. & Kurt, T. (2016). Öğretmenlik mesleği ve mesleğin statüsü. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.