Ergenlerde Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Rollerine Göre Saldırganlığın İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 421 - 437, 24.06.2023

Öner Çelikkaleli , Gülay Özsoy , Mim Sertaç Tümtaş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1063129

Öz

Cinsiyet, tek başına saldırganlığı anlamaya ve açıklamaya çalışan araştırmacılar arasında oldukça popüler ve çok sık kullanılan bir değişken olmasına rağmen, bu popülerliği saldırganlığı açıklayabilme gücünden daha büyük gibi durmaktadır. Bu çerçevede mevcut çalışma, cinsiyet ve cinsiyet rollerine göre ergenlerin saldırganlık türlerini incelemeyi amaçlamıştır. Çalışmanın verileri, 1870’i erkek, 2228’i kadın toplam 4098 ergenden (yaş ort: 16.51, ss: 1.02) toplanmıştır. Ergenlerin saldırganlık puanlarını belirleyebilmek için ‘Buss-Durkee Saldırganlık Ölçeği’ ve cinsiyet rollerini belirleyebilmek için ‘BEM Cinsiyet Rolleri Envanteri’ kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 22 paket programından yararlanılmıştır. İstatistiksel olarak, iki faktörlü MANOVA analizi kullanılmıştır. Araştırma verilerinden elde edilen sonuçlara göre, ergenlerin cinsiyetlerine göre dolaylı saldırganlık ve toplam saldırganlık puanları kızlar lehine farklılaşırken; fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke ve düşmanlık puanları farklılaşmamaktadır. Cinsiyet rolleri açısından değerlendirildiğinde, ergenlerin fiziksel saldırganlık, dolaylı saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve toplam saldırganlık puanlarının farklılaştığı görülmüştür. Son olarak, cinsiyet/cinsiyet rolleri etkileşimine göre ergenlerin saldırganlık toplam puanları ve saldırganlık türleri açısından anlamlı bir fark elde edilememiştir. Elde edilen bulgular alan yazını doğrultusunda tartışılmış, yorumlanmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet, toplumsal cinsiyet rolleri, saldırganlık

Teşekkür

Bu çalışma, “Türkiye'de Ergenlerin Saldırganlıklarını Etkileyen Psiko-Sosyal Faktörler” isimli çalışmanın başka bir çalışmada kullanılmayan verilerinden üretilmiştir.

Investigation of Aggression in Adolescents according to Sex and Gender Roles

Öz

Although sex alone is a very popular and frequently used variable among researchers trying to understand and explain aggression, its popularity seems to be greater than its power to explain aggression. In this context, the present study aimed to examine the aggression types of adolescents according to sex and gender roles. The data of the study were collected from a total of 4098 adolescents (mean age: 16.51, SD: 1.02), 1870 males and 2228 females. ‘The Buss-Durkee Aggression Scale’ was used to determine the aggression scores of the adolescents and the ‘BEM Gender Roles Inventory’ was used to determine the gender roles. SPSS 22 package program was used to analyze the data. According to the findings of the study, while the indirect aggression and total aggression scores of the adolescents differed in favor of the girls according to their gender; physical aggression, verbal aggression, anger and hostility scores do not differ.When evaluated in terms of gender roles, it was observed that the physical aggression, indirect aggression, verbal aggression, anger, hostility and total aggression scores of the adolescents differed. Finally, no significant difference was found in terms of aggression total scores and aggression types of adolescents according to gender/gender role interaction. The findings were discussed, interpreted and suggestions were made in the light of the literature.

Anahtar Kelimeler

Sex, gender role, aggression

Kaynakça

• Ağlamaz, T. (2006). Lise öğrencilerinin saldırganlık puanlarının kendini açma davranışı okul türü, cinsiyet, sınıf düzeyi, anne-baba öğrenim düzeyi ve ailenin aylık gelir düzeyi açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Ando, M., Asakura, T., Ando, S., & Simons-Morton, B. G. (2007). Psychosocial factors associated with smoking and drinking among Japanese early adolescent boys and girls: Cross-sectional study. Biopsychosocial Medicine, 1(1), 1-10.
• Archer, J. (2004). Sex differences in aggression in real-world settings: A meta-analytic review. Review of General Psychology, 8(4), 291-322.
• Archer, J. (2006). Cross-cultural differences in physical aggression between partners: A social-role analysis. Personality and Social Psychology Review, 10(2), 133-153.
• Archer, J. (2009). Does sexual selection explain human sex differences in aggression?. Behavioral and Brain Sciences, 32(3-4), 249-311.
• Archer, J., & Coyne, S. M. (2005). An integrated review of indirect, relational, and social aggression. Personality and Social Psychology Review, 9(3), 212-230.
• Arıcı, F. (2011). Üniversite öğrencilerinde toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin algılar ve psikolojik iyi oluş (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Arseneault, L., Moffitt, T. E., Caspi, A., Taylor, P. J., & Silva, P. A. (2000). Mental disorders and violence in a total birth cohort: Results from the Dunedin Study. Archives of General Psychiatry, 57(10), 979-986.
• Arslan, K. ve Şahin, H. (2019). Aile içi şiddetin toplumsal cinsiyet rolü üzerindeki etkisi: Üniversite öğrencilerine yönelik bir uygulama. Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, 5 (15), 45-52.
• Atay, T. (2004). Erkeklik en çok erkeği ezer. Toplum ve Bilim, 101, 11-30.
• Avcı, R. (2011). Ebeveynler arası çatışma, akran ve medya etkileri ile ergenlerdeki şiddet davranışı arasındaki ilişkiler: Şiddete yönelik tutumların aracı rolü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Bal, H. (2007). Bağlanma stilleri, cinsiyet rolleri ve evlilik uyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Barhight, L. R., Hubbard, J. A., Swift, L. E., & Konold, T. R. (2017). A multitrait–multimethod approach to assessing childhood aggression and related constructs. Merrill-Palmer Quarterly, 63(3), 367-395.
• Baron, R. A., & Richardson, D. R. (1994). Human aggression. New York: Plenum Press.
• Bem, S. L. (1974). The measurement of psychological androgyny. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42(2), 155-162.
• Bem, S. L. (1981). The BSRI and gender schema theory: A reply to Spence and Helmreich. Psychological Review, 88(4), 369–371.
• Bowker, J. C., Ostrov, J. M., & Raja, R. (2012). Relational and overt aggression in urban India: Associations with peer relations and best friends’ aggression. International Journal of Behavioral Development, 36(2), 107-116.
• Buchmann, A., Hohmann, S., Brandeis, D., Banaschewski, T., & Poustka, L. (2013). Aggression in children and adolescents. Neuroscience of Aggression, 17, 421-442.
• Buss A. H. & Durkee A. (1957). An inventory for assessing different kinds of hostility. Journal of Consulting Psychology, 21, 343-349.
• Buss, A. H., & Perry, M. (1992). The aggression questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 63(3), 452-459.
• Card, N. A., & Little, T. D. (2006). Proactive and reactive aggression in childhood and adolescence: A meta-analysis of differential relations with psychosocial adjustment. International Journal of Behavioral Development, 30(5), 466-480.
• Card, N. A., Stucky, B. D., Sawalani, G. M., & Little, T. D. (2008). Direct and indirect aggression during childhood and adolescence: A meta‐analytic review of gender differences, intercorrelations, and relations to maladjustment. Child Development, 79(5), 1185-1229.
• Coie, J. D., & Dodge, K. A. (1998). Aggression and antisocial behavior. In W. Damon & N. Eisenberg (Ed.), Handbook of child psychology: Social, emotional, and personality development (pp. 779–862). John Wiley & Sons, Inc.
• Coie, J. D., Dodge, K. A., Terry, R., & Wright, V. (1991). The role of aggression in peer relations: An analysis of aggression episodes in boys’ play groups. Child Development, 62(4), 812–826.
• Connor, D. F., Steingard, R. J., Anderson, J. J., & Melloni, R. H. (2003). Gender differences in reactive and proactive aggression. Child Psychiatry and Human Development, 33(4), 279-294.
• Craig, W. M., & Pepler, D. J. (2003). Identifying and targeting risk for involvement in bullying and victimization. The Canadian Journal of Psychiatry, 48(9), 577-582.
• Crick, N. R., & Grotpeter, J. K. (1995). Relational aggression, gender and social-psychological adjustment. Child Development, 66(3), 710–722.
• Çavdar, D. (2013). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları ve romantik ilişkilerde akılcı olmayan inançlar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çelikkaleli, Ö. ve Avcı, R. (2016). Üniversite öğrencilerinin cinsiyet ve toplumsal cinsiyet rollerine göre bağlanma biçimlerinin incelenmesi. Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları, 4(7), 103-125.
• Çetinkaya, E. ve Sümer, Z. H. (2010). Okul öncesi çocuklar ve şiddet: Tanık ve kurban olma düzeyleri. İlköğretim Online, 9(2), 630-642.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Damarlı, Ö. (2006). Ergenlerde toplumsal cinsiyet rolleri, bağlanma stilleri ve benlik kavramı arasındaki ilişkiler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Deb, S., & Modak, S. (2010). Prevalence of violence against children in families in Tripura and its relationship with socio-economic factors. Journal of Injury and Violence Research, 2(1), 5-18.
• Dede, A.G. (2019). Üniversite öğrencilerinin çocukluk çağı travmaları ile bilişsel duygu düzenleme becerileri ve saldırganlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Donat Bacıoğlu, S. ve Özdemir, Y. (2012). İlkögretim öğrencilerinin saldırgan davranışları ile yas, cinsiyet, başarı durumu ve öfke arasındaki ilişkiler. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 169-189.
• Dökmen, Z. Y. (1991). Bem Cinsiyet Rolü Envanteri’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 35(1), 81-89.
• Dökmen, Z. Y. (1999). Bem Cinsiyet Rolü Envanteri Kadınsılık ve Erkeksilik Ölçekleri Türkçe formunun psikometrik özellikleri, Kriz Dergisi, 7(1), 27-40.
• Dökmen, Z. Y. (2012). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Durmus, E. ve Gürgan, U. (2005). Lise öğrencilerinin şiddet ve saldırganlık eğilimleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 253-269.
• Eagly, A. H. (1983). Gender and social influence: A social psychological analysis. American Psychologist, 38(9), 971-981.
• Eagly, A. H. (1987). Reporting sex differences. American Psychologist, 42(7), 756–757.
• Eagly, A. H. (1997). Sex differences in social behavior: comparing social role theory and evolutionary psychology. American Psychologist, 52(12), 1380–1383.
• Eagly, A. H., & Crowley, M. (1986). Gender and helping behavior: A meta-analytic review of the social psychological literature. Psychological Bulletin, 100(3), 283-308.
• Eagly, A. H., & Steffen, V. J. (1986). Gender and aggressive behavior: a meta-analytic review of the social psychological literature. Psychological Bulletin, 100(3), 309.
• Eagly, A. H., Wood, W., & Diekman, A. B. (2000). Social role theory of sex differences and similarities: A current appraisal. The Developmental Social Psychology of Gender, 12, 174.
• Efilti, E. (2006). Orta öğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin saldırganlık, denetim odağı ve kişilik özelliklerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Endendijk, J. J., Groeneveld, M. G., van der Pol, L. D., van Berkel, S. R., Hallers‐Haalboom, E. T., Bakermans‐Kranenburg, M. J., & Mesman, J. (2017). Gender differences in child aggression: Relations with gender‐differentiated parenting and parents’ gender‐role stereotypes. Child Development, 88(1), 299-316.
• Eroğlu, S. E. (2009). Saldırganlık davranışının boyutları ve ilişkili olduğu faktörler: Lise ve üniversite öğrencileri üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (21), 205-221.
• Erşan, E., Dogan, O. ve Doğan, S. (2009). Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin saldırganlık düzeylerinin sosyodemografik açıdan değerlendirilmesi. Cumhuriyet Medical Journal, 31(3), 231-238.
• Fite, P. J., Colder, C. R., Lochman, J. E., & Wells, K. C. (2008). The relation between childhood proactive and reactive aggression and substance use initiation. Journal of Abnormal Child Psychology, 36(2), 261-271.
• Flannery, D.J., Vazsonyi, A.T., Liau, A.K., Guo, S., Powel, K.E., Atha, H., Vesterdal,W. ve Embry, D. (2003). Initial behavior outcomes for the peace builders universal school-based violence prevention program. Developmental Psychology, 39(2), 292-308.
• Freire, A., Vafaei, A., Gomes, C., Barbosa, J., & Guerra, R. O. (2017). Depressıon, sex, and gender roles ın an older brazılıan populatıon. Innovation in Aging, 1(1), 597-597.
• Ghosh, B. (2013). How does the legal framework protect victims of dowry and domestic violence in India? A critical review. Aggression and Violent Behavior, 18(4), 409-416.
• Giles, J. W., & Heyman, G. D. (2005). Young children's beliefs about the relationship between gender and aggressive behavior. Child Development, 76(1), 107-121.
• Gini, G., & Pozzoli, T. (2006). The role of masculinity in children’s bullying. Sex Roles, 54(7), 585-588.
• Gökbuzoğlu, B. (2008). Ergenlerin saldırganlık düzeyleri ile problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Gözün-Kahraman, Ö. ve Kurt, G. (2013). Öğretmen adaylarının olumlu sosyal ve saldırgan davranış eğilimlerinin incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 236-243.
• Güvendi, B., Demir, G. T. ve Keskin, B. (2019). Ortaokul öğrencilerinde dijital oyun bağımlılığı ve saldırganlık. OPUS International Journal of Society Researches, 11(18), 1194-1217.
• Hyde, J. S. (1984). How large are gender differences in aggression? A developmental meta-analysis. Developmental Psychology, 20(4), 722-736.
• Hyde, J. S. (2005). The gender similarities hypothesis. American Psychologist, 60(6), 581-592.
• İlgül, B. (2022). Akran zorbalığı ile empatik eğilim, olumlu sosyal davranışlar ve saldırgan davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Karakulak, F. (2018). Çocukluk döneminde aile içi şiddete maruz kalan ergenlerde saldırganlık eğilimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (27. Baskı). Ankara: Nobel Yayın.
• Karataş, Z. (2002). Anne baba saldırganlığı ile lise öğrencilerinin saldırganlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Karataş, Z. (2008). Lise öğrencilerinde öfke ve saldırganlık. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(3), 277-294.
• Kazdin, A. E. (2008). Parent management training: Treatment for oppositional, aggressive, and antisocial behavior in children and adolescents. Oxford University Press.
• Khatri, P. (1996). Aggression, peer victimization, and social relationships among rural Indian youth. The University of North Carolina at Chapel Hill.
• Khatri, P., & Kupersmidt, J. B. (2003). Aggression, peer victimisation, and social relationships among Indian youth. International Journal of Behavioral Development, 27(1), 87-95.
• Kirsh, S. J. (2006). Children, adolescents, and media violence a critical look at the research. London: Sage Publications.
• Koca, M. (2021). Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin toplumsal cinsiyet rol tutumlarının yaşam doyumu ve saldırganlıkla ilişkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,42, 123-140.
• Kodan-Çetinkaya, S. (2013). Üniversite öğrencilerinin şiddet eğilimlerinin ve toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının incelenmesi. Nesne Dergisi, 1(2), 21-43.
• Kogut, D., Langley, T., & O'neal, E. C. (1992). Gender role masculinity and angry aggression in women. Sex Roles, 26(9-10), 355-368.
• Körmükçü, F. Y. (2021). Research on the effects of the covid-19 quarantine process on the aggression levels of university students. Pakistan Journal of Medical & Health Sciences, 15(7), 2256-2260.
• Lichter, E. L., & McCloskey, L. A. (2004). The effects of childhood exposure to marital violence on adolescent gender-role beliefs and dating violence. Psychology of Women Quarterly, 28(4), 344-357.
• Lochman, J. E., & Wayland, K. K. (1994). Aggression, social acceptance, and race as predictors of negative adolescent outcomes. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 33(7), 1026-1035.
• McDermott, R., Johnson, D., Cowden, J., & Rosen, S. (2007). Testosterone and aggression in a simulated crisis game. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 614(1), 15-33.
• Moffitt, T., Caspi, A., Rutter, M., & Silva, P. (2001). Sex differences in antisocial behaviour. Cambridge: Cambridge University Press.
• Myers, D.G. (2005). Social psychology (8th ed). New Delhi: McCraw Hill.
• Nair, B. ve Ercan, H. (2019). Ergenlerde Saldırganlığın Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 12(3), 1067-1094.
• Nansel, T. R., Craig, W., Overpeck, M. D., Saluja, G., & Ruan, W. J. (2004). Cross-national consistency in the relationship between bullying behaviors and psychosocial adjustment. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 158(8), 730-736.
• Navarro, R., Larrañaga, E., & Yubero, S. (2011). Bullying-victimization problems and aggressive tendencies in Spanish secondary schools students: The role of gender stereotypical traits. Social Psychology of Education, 14(4), 457-473.
• Nichols, T. R., Graber, J. A., Brooks-Gunn, J., & Botvin, G. J. (2006). Sex differences in overt aggression and delinquency among urban minority middle school students. Journal of Applied Developmental Psychology, 27(1), 78-91.
• Nivette, A. E., Eisner, M., Malti, T., & Ribeaud, D. (2014). Sex differences in aggression among children of low and high gender inequality backgrounds: A comparison of gender role and sexual selection theories. Aggressive Behavior, 40(5), 451-464.
• O’Brien, K. S., Forrest, W., Greenlees, I., Rhind, D., Jowett, S., Pinsky, I., ... & Iqbal, M. (2018). Alcohol consumption, masculinity, and alcohol-related violence and anti-social behaviour in sportspeople. Journal of Science and Medicine in Sport, 21(4), 335-341.
• Omoteso, B. A. (2010). Bullyıng behavıour, ıts assocıated factors and psychologıcal effects among secondary students ın Nıgerıa. Journal of International Social Research, 3(10), 498-509.
• Osterman, K., Björkqvist, K., Lagerspetz, K. M., Kaukiainen, A., Landau, S. F., Frączek, A., & Caprara, G. V. (1998). Cross‐cultural evidence of female indirect aggression. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 24(1), 1-8.
• Ögel, K, Tarı, I. ve Eke, C. Y. (2005). Okullarda suç ve şiddeti önleme. İstanbul. http://www.yeniden.org.tr/dokuman/vio14.pdf.
• Öğülmüş, S. (2006). Okullarda şiddet ve alınabilecek önlemler. Eğitime Bakış, 2(7), 16-24.
• Önen, E. (2016). Saldırganlık Ölçeği’nin psikometrik niteliklerinin Türk ergenleri için incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(32), 75-84.
• Postema, K.J. (2006). School-Based Social Competence Program : A Grant Proposal Project. Unpublished Master’s Thesis, California State University, CA.
• Prinstein, M. J., Boergers, J., & Vernberg, E. M. (2001). Overt and relational aggression in adolescents: Social-psychological adjustment of aggressors and victims. Journal of Clinical Child Psychology, 30(4), 479-491.
• Pulay, A. J., Dawson, D. A., Hasin, D. S., Goldstein, R. B., Ruan, W. J., Pickering, R. P., ... & Grant, B. F. (2008). Violent behavior and DSM-IV psychiatric disorders: results from the national epidemiologic survey on alcohol and related conditions. Journal of Clinical Psychiatry, 69(1), 12-22.
• Reinisch, J. M., & Sanders, S. A. (1986). A test of sex differences in aggressive response to hypothetical conflict situations. Journal of Personality and Social Psychology, 50(5), 1045-1049.
• Reyes, H. L. M., Foshee, V. A., Niolon, P. H., Reidy, D. E., & Hall, J. E. (2016). Gender role attitudes and male adolescent dating violence perpetration: Normative beliefs as moderators. Journal of Youth and Adolescence, 45(2), 350-360.
• Richardson, D. S., & Hammock, G. S. (2007). Social context of human aggression: Are we paying too much attention to gender?. Aggression and Violent Behavior, 12(4), 417-426.
• Saini, S., & Singh, J. (2008). Gender differences in relational aggression and psychosocial problems in romantic relationships among youths. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 34(2), 279-286.
• Schwartz, J. A., Beaver, K. M., & Barnes, J. C. (2015). The association between mental health and violence among a nationally representative sample of college students from the United States. PLoS One, 10(10), e0138914.
• Shaban, N., & Kumar, P. (2016). Young adults and aggression: a comparative study of gender differences. The International Journal of Indian Psychology, 3(4), 106-114.
• Shaffer, D.R. (2005). Social and personality development (5th ed). Belmont, CA: Wadsworth.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., & Ullman, J. B. (2014). Using multivariate statistics (6. Press). United States of America: Pearson Education Limited.
• Ustabaş, S. (2011). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin saldırganlık ve algılanan sosyal destek düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Uzbaş, A.(2009). Okul danışmanlarının eğitimciliği ve trafik eğitimi eğitiminin değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , (18), 90-110.
• Vitoratou, S., Ntzoufras, I., Smyrnis, N., & Stefanis, N. C. (2009). Factorial composition of the Aggression Questionnaire: a multi-sample study in Greek adults. Psychiatry Research, 168(1), 32-39.
• Walker, S., & Richardson, D. R. (1998). Aggression strategies among older adults: Delivered but not seen. Aggression and Violent Behavior, 3(3), 287-294.
• Walker, S., Richardson, D. S., & Green, L. R. (2000). Aggression among older adults: The relationship of interaction networks and gender role to direct and indirect responses. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 26(2), 145-154.
• Wood, W., & Eagly, A. H. (2002). A cross-cultural analysis of the behavior of women and men: implications for the origins of sex differences. Psychological Bulletin, 128(5), 699-727.
• Yamak, B., İmamoğlu, O., Eliöz, M., Çebi, M. ve İslamoğlu, İ. (2019). Spor lisesi ve spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin öfke ve saldırganlık düzeylerinin araştırılması. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 314-332.
• Young, R., & Sweeting, H. (2004). Adolescent bullying, relationships, psychological well-being, and gender-atypical behavior: A gender diagnosticity approach. Sex Roles, 50(7), 525-537.
• Yönet, E., Çalık, F., Yaşartürk, F. ve Çimen, K. (2016). Lise öğrencilerinin rekreatif etkinliklere katılımları ile saldırganlık-şiddet eğilimlerinin incelenmesi. International Journal of Sport Culture and Science, 4(1), 368-382.
• Zahn-Waxler, C., Park, J. H., Essex, M., Slattery, M., & Cole, P. M. (2005). Relational and overt aggression in disruptive adolescents: Prediction from early social representations and links with concurrent problems. Early Education & Development, 16(2), 259-282.