Kur’an Meallerindeki Lafzî Tercümenin Allah'ın Yüceliğini Aktarmadaki Yeterliliği

Yıl 2023, Sayı: 20, 48 - 78, 30.06.2023

Fatih Tiyek

https://doi.org/10.18498/amailad.1258305

Öz

Kur’an, gönderiliş amacı ve ihtiva ettiği ilkeler ile insanların Allah’ın kulu olarak yapması ve kaçınması gerekenleri öğrenebileceği önemli bir kaynak konumundadır. Bu bakımdan Kur’an, hem ihtiva ettiği hükümleri hem de temel ilke ve prensipleri ile İslam dinine mensup olanların hayatında önemli bir yere sahiptir. Çünkü o bireyden başlayarak toplumu iyi, doğru ve güzele yöneltmenin, ilkeleri çerçevesinde teşekkül eden toplumda hak ve adaleti tesis etmenin ve insanlar arası ilişkilerin vazgeçilmez rehberidir. Bu bakımdan dini gereği gibi yaşama çabasında olan her Müslüman için Kur’an’ı doğru bir şe-kilde anlayıp esaslarını gözetmek çok önemli bir sorumluluktur.
Kur’an, mesajını Arapça olarak sunduğundan onu anlamanın en temel şartı ise bu dilin inceliklerini bilmek ve anlama sürecinde bunlara riayet etmektir. Ancak farklı coğrafyalardaki bütün muhataplar için Kur’an’ı anlama ve ilke-lerini yaşama girişiminde Arapça öğrenmeyi şart koşmak ve beklemek gerçek-leşmesi mümkün bir hedef ve durum değildir. Bu yüzden Kur’an’ı anlama, Arapça bilenler ve bilmeyenler açısından farklı yöntemlerle gerçekleşmekte-dir. Sahabe örneğinde olduğu gibi Arapçayı bilenler açısından anlama, doğru-dan orijinal metin aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılırken dili Arapça ol-mayanlar için ise onu anlayıp gereklerini yapmak, tercümeler aracılığıyla mümkün olmaktadır. Bu çerçevede Kur’an ayetlerinin Türkçede anlaşılır bir şekle dönüştürülmesi Kur’an mealleri ile gerçekleşmektedir. Bu yönüyle Türk-çe konuşanlar için Kur’an’ın anlaşılması, ondan istifade edilmesi, onun tebliği edilmesi ve ilkelerinin uygulanması için onun bu dile tercümesinin yapılması bir zaruret haline gelmektedir.
Kur’an meallerinin bu işlevini yerine getirebilmesi için ayetlerden kastedileni doğru bir şekilde aktarması gerekmektedir. Bu anlamda tercümenin başarısı ayetin Arapça lafzından anlaşılan ile bu lafzın Türkçe karşılığı olarak sunulan ifadeden anlaşılanın aynı doğrultuda olmasına bağlıdır. Bunun için çoğu za-man ayetin sadece ne söylediği değil nasıl söylediği de dikkate alınmalıdır. Dolayısıyla bu süreçte sadece ayetin ne söylediğine yoğunlaşan lafzî tercüme, anlamı aktarabildiği ölçüde kullanılmalıdır. Varsa mecaz, söz sanatları ve dolaylı anlatım tarzları da gözetilerek ayet, kastedilen anlamıyla Türkçeye aktarılmalıdır. Ancak bazı Kur’an meallerinde görülen lafza aşırı bağlılık kas-tedilen anlamı aktarmada yetersiz kalabilmektedir. Çünkü çoğu ayetin tercü-mesinde sadece lafızları esap alıp her bir lafza karşılık bularak başarılı bir tercüme yapmak mümkün olmamaktadır. Zira birçok ayetin tercümesi, onda-ki her bir lafza karşılık bulmaktan çok daha zor ve çok yönlü bir çabayı gerek-tirmektedir.
Bu çabanın gerekliliğinin net bir şekilde hissedildiği noktalardan biri de Yüce Allah’ın isim, sıfat ve fiilleri için kullanılan ifadelerin tercümesidir. Bu ifadele-rin Türkçeye aktarımında tercih edilen lafzî çeviri örneklerinin Allah’ın yüce-liğini Kur’an’ın ruhuna uygun olarak aktarıp aktarmadığı ile ilgili bir değer-lendirmeye tabi tutulması lafzî tercümenin yeterliliği hakkında bir kanaat oluşmasına da katkı sağlayacaktır. Çünkü Kur’an’ın ruhuna ve sahih Allah inancına uygun karşılıkların kullanılması gereken bu ifadelerin tercümesinde kastedilenden ziyade lafzı esas almak bazı yanlış ya da eksik anlamalara yol açabilmektedir. Lafza bağlılığın ölçüsü doğru anlamın aktarılmasına katkısı kadar olması gerektiği halde bunun abartılması muhatabın zihninde yanlış anlamların oluşmasına sebep olabilmektedir. İnsanlar için dahi kullanılması problem olacak “tuzak kurma, öç alma, uydurma, doğurtma” gibi O’nun yü-celiğine aykırı ifadeler Allah için kullanılabilmektedir. Bu yüzden doğurduğu sonuçlar itibariyle Allah hakkındaki bu tür ifadelerin tercümeleri sırasında lafza bağlılıktan ziyade Kur’an bütünlüğü, tevhit inancı, Allah’ın Rab oluşu, yüceliği ve eşsizliği dikkate alınarak kastedilen doğrultusunda bir tercüme yapılmalıdır. Bu ifadelerin niçin ve kim için kullanıldığı göz ardı edilmemeli-dir. Bütün bu hususlar çerçevesinde anlamdan ziyade lafzın esas alınmasının sonuçlarına işaret eden konuyla ilgili bazı tercüme örneklerinin doğru ve yan-lış tercümeyi ayırt etmeye imkan verecek şekilde ayrıntılı olarak ele alınması, lafzı gözetmenin ölçüsü ile ilgili farkındalık oluşturacaktır. Bu amaç doğrultu-sunda hazırlanan bu çalışmada akademisyenler tarafından hazırlanan meal-lerden seçilen somut örnekler özelinde kastedilen anlamı değil de lafzı öncele-yen tercüme şeklinin sakıncalarına dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Allah, Meal, Lafzî, Kur'an, Yücelik

The Sufficiency of the Literal Translation of the Qur'an in Translating the Sublime of Allah

Öz

The Qur'an, with its purpose of sending and the principles it contains, is an important source where people can learn what to do and avoid as a servant of Allah. In this respect, the Qur'an has an important place in the lives of those who belong to the religion of Islam, both with its provisions and with its basic tenets and principles. Because it is the indispensable guide of directing the society to good, right and beautiful starting from the individual, establishing rights and justice in a society formed within the framework of its principles, and interpersonal relations. In this respect, it is a very important responsibility for every Muslim who strives to live according to religion, to understand the Qur'an correctly and to observe its principles.
Since the Qur'an presents its message in Arabic, the most basic condition for understanding it is to know the subtleties of this language and to comply with them in the process of understanding. However, for all interlocutors in differ-ent geographies, it is not a possible goal and situation to require and expect learning Arabic in an attempt to understand the Qur'an and live its principles. Therefore, understanding the Qur'an takes place in different ways for those who know Arabic and those who do not. As in the example of the Compan-ions, for those who know Arabic, understanding is tried to be realized directly through the original text, while for those whose language is not Arabic, it is possible to understand it and do what is necessary through translations. In this context, the conversion of the verses of the Qur'an into an understandable form in Turkish is realized with the translations of the Qur'an. In this respect, it becomes a necessity for Turkish speakers to translate the Qur'an into this language in order to understand it, benefit from it, convey it and apply its principles.
In order for the translations of the Qur'an to fulfill this function, they must accurately convey what is meant by the verses. In this sense, the success of the translation depends on the fact that what is understood from the Arabic wording of the verse and what is understood from the Turkish equivalent of this wording are in the same direction. For this, it is often necessary to take into account not only what the verse says, but also how it says it. Therefore, in this process, literal translation, which concentrates only on what the verse says, should be used to the extent that it conveys the meaning. The verse, if any, should be translated into Turkish with its intended meaning, taking into account the metaphors, rhetoric and indirect expression styles, if any. Howev-er, excessive devotion to the wording seen in some Qur'an translations may be insufficient to convey the intended meaning. Because, in the translation of most verses, it is not possible to make a successful translation by considering only the words and finding the correspondence for each word. Because the translation of many verses requires a much more difficult and versatile effort than finding a response to every word in it.
One of the points where the necessity of this effort is clearly felt is the transla-tion of the expressions used for the names, attributes and actions of Almighty Allah. It will also contribute to the formation of an opinion about the adequa-cy of the literal translation, if the literal translation examples preferred in the translation of these expressions into Turkish convey the glory of Allah in ac-cordance with the spirit of the Qur'an. Because in the translation of these ex-pressions, which should be given meanings in accordance with the spirit of the Qur'an and the true belief in Allah, taking the word rather than what is meant as a basis may lead to some misunderstandings or incomplete understandings. Although the measure of literal devotion should be as much as its contribution to the transfer of the correct meaning, exaggerating this can lead to the for-mation of wrong meanings in the mind of the addressee. Expressions contrary to His sublimity such as “setting a trap, taking revenge, fabricating, giving birth”, which would be a problem even for people, are used for Allah. There-fore, during the translation of such statements about Allah, literal translation should be abandoned and a translation should be made in the direction of what is meant, taking into account the integrity of the Qur'an, belief in one-ness, God's being Lord, exaltation and uniqueness. It should not be ignored why and for whom these expressions are used.

Anahtar Kelimeler

Allah, Translation, Verbatim, Quran, Sublimity

Kaynakça

• Abay, Ahmet. Nüzul Sürecinde Kur’ân’a Karşı Algı Yönetimi. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2016.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerim Meâli. Ankara: DİB Ya-yınları, 2011.
• Arslan, Gıyasettin. “Türkçe Kur’an-ı Kerim Meallerinde Hedef Dilin Önemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, (2003), 27-44.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Aydar, Hidayet. Kur’ân-ı Kerim’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık, 1996.
• Aydın, Ferit. Tercüme Sanatının Gerçekleri. İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği, 1984.
• Başkan, Özcan. “Dildeki Çeviri İşlemi”. Türk Dili Dergisi 38/322, (Tem-muz 1978), 26-36.
• Cary, Edmond. Çeviri Nasıl Yapılmalı. Çev. Mete Çamdereli. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhi’l-arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru'l-İlm li'l-Melâyin, 1404/1984.
• Çakır, Mehmet. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçesi. Ankara: Özkan Matbaacılık, ts.
• Döndüren, Hamdi. İnsanlığa Son Çağrı Kur’ân-ı Kerîm. 2 Cilt. İstanbul: Diyalog Gazetecilik, 2003.
• Güllüce, Veysel. “Kur’ân-ı Kerîm’de Allah’a Müşâkele Yoluyla İsnad Edilen İfadelerin Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25, (2006), 41-62.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhidî. Kitâbu’l-‘Ayn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• el-Isfahânî, er-Râğıb. el-Müfredât fî garîbi'l-Kur'ân. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1435/2014.
• Işıcık, Yusuf. “Kur’ân-ı Kerim’in Terceme Edilmesi ve Âyetlerinin Sıh-hatli Anlaşılması Konusunda Bazı Mülâhazalar”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 11, (2001), 47-58.
• Işıcık, Yusuf. Kur’ân Meâli. Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları, 2010.
• İbn Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fi't-târih. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
• İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu'cemu mekâyi-si'l-luğa. thk. Abdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr 1979.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Anka-ra: DİB Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Koç, Turan. “Çeviri ve Kur’ân’ın Türkçe Çevirileri”. Bilgi Vakfı II. Kur’an Sempozyumu. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1996, 239-252.
• Komisyon. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• el-Kurtubî, Muḥammed b. Aḥmed. el-Câmiʿ li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Macit, Nadim. Kur'ân'ın İnsan Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• el-Mâturidî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtu ehli’s-sünneti. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• el-Mâverdî, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nuket ve'l-ʿuyûn, 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye - Müessesetu’l-Kütübi’s̠-S̠ekâfiyye, Beyrût ts.
• Muḳâtil b. Süleymân. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. Thk. Abdullah Maḥmûd Şeḥhate, 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târîḫi’l-Arabî, 2002.
• Okuyan, Mehmet. Kur’ân Meâl-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayın-ları, 2021.
• Özata, Havva - Durmuş Zülfikar. “Hayr Kelimesinin Tamlama İçerisinde Allah’a Atfen Kullanıldığı İfadeler ve Türkçe’ye Çevirisi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi VI/1, (2022), 29-49.
• Özdemir, Faruk. “Tematik ve Bağlamsal Açıdan Kur’ân’da “İntikâm” Kavramı”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, (2016), 67-100.
• Öztürk, Mustafa. “Meâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek.2/205-207. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerim Meâli. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Öztürk, Resul. “Allah’ın Birliği ve Tekliği (Vahdaniyeti ve Ehadiyeti) Bağlamında “Samed” İsmi ve Anlamı”. EKEV Akademi Dergisi XI/32, (2007), 47-70.
• Pak, Zekeriya. “30. Cüz’ün Çevirisi ve Çeviri Üzerine Bazı Not-lar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/7, (2006), 29-68.
• Pak, Zekeriya. Allah-İnsan İletişimi. Ankara: İlâhiyât, 2005.
• Pak, Zekeriya. “Meâllerde Parantez Kullanımının Gerekçeleri ve Anlam ve Dil Estetiği Açısından Yol Açtığı Problemler”. DİB Kur’ân Meâl-leri Sempozyumu. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007, 439-456.
• er-Râzî, Faḫruddîn. Mefâtîḥu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Şener, Abdulkadir vd. Yüce Kur’ân. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2011.
• et-Taberî, Muḥammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳur’ân, 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
• Tiyek, Fatih. “Kur’ân Tercümeleri ile İlgili Teamüllere Eleştirel Bir Yakla-şım”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi IX/45, (2016), 1033-1041.
• Tiyek, Fatih. Kur’ân’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Uşşâkî, Abdullah Selâhaddîn. Tercüme-i Hizânetü’l-Edeb – İzahlı ve Örnekli Belağat Terimleri Sözlüğü. Haz. Mücahit Kaçar vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020.
• el-Vâhidî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâburî. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. 25 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Meymân, 1426/2005.
• ez-Zehebî, Mustafa Muhamed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessîrûn, 2 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-Vehbiyye, ts.
• ez-Zemahşerî, Carullah Ebu'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyuni’l-ekavil fî vücûhi’t-te’vîl. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.