Okuduğunu Anlama Becerilerinin Gelişimine Uzamsal Bir Bakış

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 85 - 124, 14.06.2019

Yusuf Özdemir Kasım Kıroğlu

Öz

Okuduğunu anlamayı sağlamak, birçok
becerinin gelişmesine bağlıdır. Ancak yapılan araştırmalar öğrencilerin bazı
anlama becerilerini kazanmakta zorlandıklarını göstermektedir. Bu durumda bu
becerilerin zamanla öğrencilerde nasıl bir gelişim gösterdiğinin belirlenmesi gerekmektedir.
Bu araştırmanın amacını dördüncü sınıftan altıncı sınıfa kadar geçen sürede
öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerinin nasıl bir gelişim gösterdiğinin
detaylı olarak ortaya konması oluşturmaktadır. Bu amaçla öğrencilerin metin içi
ve metin dışı soruları cevaplama, ana fikir belirleme, özet yapma ve soru
oluşturma becerilerinin iki yıl içinde nasıl gelişme gösterdiği incelenmiştir.
Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılmıştır.
Araştırmanın örneklemini Samsun ilinin Alaçam ilçesine bağlı bir taşımalı
ilk-ortaokuluna devam eden 2014-2015 eğitim öğretim yılında dördüncü sınıfta
yer alan 2016-2017 eğitim öğretim yılında altıncı sınıfa devam eden 26 öğrenci
oluşturmaktadır. Araştırma grubu belirlenirken amaçlı örnekleme yöntemi
kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda dördüncü sınıf ile altıncı sınıf
arasında geçen sürede öğrencilerin özellikle dördüncü sınıf seviyesindeki metin
olmak üzere her iki metin ile ilgili anlama sorularına detaylı cevaplar
verdikleri görülmüştür. Ancak öğrencilerin hem metin dışı soruları cevaplamada
hem de metin dışı sorular oluşturmada zorluklar yaşadığı anlaşılmıştır.
Öğrenciler hem dördüncü sınıfta hem de altıncı sınıfta ana fikir belirlemede ve
özetleme yapmada yetersiz kalmışlardır. Öğrencilerin metnin tamamına yaptıkları
vurgu iki yıllık sürede artsa da bu durum ana fikir belirleme ve özet yapma
için yeterli olmamıştır. 

Anahtar Kelimeler

okuma, anlama, soru oluşturma, ana fikir belirleme, özetleme

Kaynakça

• Akyol, H., Yıldırım, K., Ateş, S. ve Çetinkaya, Ç. (2013). Anlamaya yönelik nasıl sorular soruyoruz?. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1).
• Aslan, C. (2011). Soru sorma becerilerini geliştirmeye dönük öğretim uygulamalarının öğretmen adaylarının soru oluşturma becerilerine etkisi. Eğitim ve Bilim, 36(160).
• Ateş, S., Güray, E., Döğmeci, Y. ve Gürsoy, F. F. (2016). Öğretmen ve öğrenci sorularının gerektirdikleri zihinsel süreçler açısından karşılaştırılması. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 4(1), 1-13.
• Baumann, J. F. (1984). The effectiveness of a direct instruction paradigm for teaching main idea comprehension. Reading Research Quarterly, 93-115.
• Baysen, E. (2006). Öğretmenlerin sınıfta sordukları sorular ile öğrencilerin bu sorulara verdikleri cevapların düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(1), 21-28.
• Broek, P., Lynch, S. J., & Landis, C. E. (2003). The development of comprehension of main ideas in narratives: Evidence from the selection of titles. Journal of Educational Psychology, 95, 707-718.
• Çakıcı, Y., Ürek, H. ve Dinçer, E. O. (2012). İlköğretim öğrencilerinin soru oluşturma becerilerinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1).
• Ceran, E., Yıldız, M. O. ve Özdemir, İ. (2015). İlkokul 2. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama becerilerinin cinsiyet ve yaşa göre incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(3), 151-166.
• Çetinkaya, Ç., Ateş, S. ve Yıldırım, K. (2013). Anlam kurmanın zor ve önemli bir becerisi: Ana fikir. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(3), 188-210.
• Dole, J. A., Duffy, G. G., Roehler, L. R. & Pearson, P. D. (1991). Moving from the old to the new: Research on reading comprehension instruction. Review of educational research, 61(2), 239-264.
• Dymock, S. & Nicholson, T. (2010). “High 5!” strategies to enhance comprehension of expository text. The Reading Teacher, 64(3), 166-178.
• Elledge, D. (2013). Improving reading comprehension through explicit summarization instruction. Unpublished Ph. D. thesis, University of Cincinnati, USA.
• Friend, R. (2000). Teaching summarization as a content area reading strategy. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 44(4), 320-329.
• Hoffmann, K. F. (2010). The impact of graphic organizer and metacognitive monitoring instruction on expository science text comprehension in fifth grade students. Unpublished Ph. D. thesis. North Carolina State University, USA.
• Juel, C. (1988). Learning to read and write: A longitudinal study of 54 children from first through fourth grades. Journal of educational Psychology, 80(4), 437.
• Karasu, H. P., Girgin, Ü. ve Uzuner, Y. (2013). Formel olmayan okuma envanteri. Ankara: Nobel.
• Karatay, H. ve Okur, S. (2012). Öğretmen adaylarının öyküleyici ve bilgilendirici metinleri özetleme becerileri. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 399-420.
• Kiely, R. (2005). A transformative learning model for service-learning: A longitudinal case study. Michigan Journal of Community Service Learning, 5-22.
• Kuruyer, H. G. ve Özsoy, G. (2016). İyi ve zayıf okuyucuların üstbilişsel okuma becerilerinin incelenmesi: Bir durum çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 771-788.
• Kuşdemir, Y. ve Güneş, F. (2014). Doğrudan öğretim modelinin okuduğunu anlama becerilerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(32), 86-113.
• Ness, M. (2011). Explicit reading comprehension instruction in elementary classrooms: Teacher use of reading comprehension strategies. Journal of Research in Childhood Education, 25(1), 98-117.
• Özbay, M. ve Özdemir, B. (2012). Okuduğunu anlama sürecinde çıkarım yapma becerisinin işlevi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18).
• Özsoy, G. (2008). Üstbiliş. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 713-740.
• Özdemir, Y. ve Kıroğlu, K. (2017). “Okumadan önce, okuma esnasında, okumadan sonra düşün” stratejisinin okuduğunu anlama becerisine etkisi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/17, p. 313-336.
• Özdemir, Y. ve Kıroğlu, K. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinlerde okuduğunu anlama düzeyleri. Pegem Atıf İndeksi, 495-502.Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev. M. Bütün ve SB Demir). Ankara: PegemA Akademi.
• Pilten, G. (2007). Ana fikir bulma stratejisi öğretiminin ana fikir bulma ve okuduğunu anlamaya etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Rosenshine, B., Meister, C. & Chapman, S. (1996). Teaching students to generate questions: A review of the intervention studies. Review of educational research, 66(2), 181-221.
• Sidekli, S. (2005). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin öğretici ve öyküleyici metinlere göre okuduğunu anlama becerilerinin sınanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sidekli, S. (2010). Eylem araştırması: İlköğretim dördüncü sınıf öğrencilerinin okuma ve anlama güçlüklerinin giderilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27(27), 563-580.
• Susar, Kırmızı, F. ve Akkaya, N. (2011). İlköğretimde özetleme stratejilerinin kullanımına ilişkin nitel bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 267-277.
• Tavşanlı, Ö. F. (2014). Grafik örgütleyicilerin ilköğretim 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri çözümleme ve özetleme başarıları üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Tayşi, E. K. (2007). İlköğretim 5. ve 8. sınıf öğrencilerinin hikaye ve deneme türü metinlerindeki okuduğunu anlama becerilerinin karşılaştırılması (Kütahya ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Temizkan, M. ve Sallabaş, M. E. (2015). Okuduğunu anlama becerisinin değerlendirilmesinde çoktan seçmeli testlerle açık uçlu yazılı yoklamaların karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(30).
• Tok, Ş. ve Beyazıt, N. (2007). İlköğretim 3. sınıf Türkçe dersinde özetleme ve not alma stratejilerinin okuduğunu anlama ve kalıcılık üzerindeki etkileri. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (28).
• Ülger, Ü. (2003). İlköğretim 6, 7, 8. sınıflarda Türkçe dersi yazılı sınav soruları üzerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ülper, H. (2010). Okuma ve anlamlandırma becerilerinin kazandırılması. Ankara: Nobel.
• Williams, J. P. (1986). Teaching children to identify the main idea of expository texts. Exceptional Children, 53(2), 163-168.
• Yıldırım, K., Yıldız, M., Ateş & Rasinski, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf Türk öğrencilerin metin türlerine göre okuduğunu ve dinlediğini anlama düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(3): 1855-1891.
• Zainal, Z. (2007). Case study as a research method. Jurnal Kemanusiaan, 9.